"Аптаах холбука" кружок
материал (старшая группа)

«Аптаах холбука» куруһуок көмөтүнэн оҕону тылын-өһүн сайыннарыы, оҕоҕо сахалыы тыыны иитии.

О5о сааьа: 4-6 саастаах о5олор

Бөлөҕүнэн (саастарынан) арааран куруһуок нэдиэлэҕэ биирдэ ыытыллар.

Төрөппүтү кытта үлэлэһии.

Сыала:

• Оҕону чуолкайдык сөпкө саҥарарга үөрэтии;
• О5о5о саха норуотун культуратын, оло5ун-дьаһаҕын, итэҕэлин, үгэстэрин үөрэтии.

Куруһуок соруктара:

- оҕоҕо саха норуотун тылынан уус-уран айымньытын иҥэрэн, оҕону кэрэ эйгэтигэр киллэрэн төрөөбүт төрүт тылын таптыырга иитии;

- о5о чуолкай уонна ситимнээх саҥатын сайыннарыы;

- саха норуотун төрүт үгэстэрин, итэҕэлин оҕолорго үөрэтии.

Күн-дьыл, кэм-кэрдии аастаҕын аайы туох барыта умнуллан иһэр. Ол курдук өбүгэбит олоҕун-дьаһаҕын тэринэн олорбут үтүө үгэстэрин күннээҕи олохпутугар туттубат буолуубут бүгүҥҥү олохпутугура көстөр буолла.

“Аптаах холбука” куруһуокка оҕо өбүгэбит олорон ааспыт олоҕун суолун омоонун, норуот өркөн өйүн, үтүө үгэстэрин кытта билсэр. Саха омук биһигэ ыйаммыт алааһыттан саҕалаан, өбүгэбит сүрүн дьарыктарын, үтүө үгэстэрин, сиэрдэрин-туомнарын, оонньууларын, көрдөрүн-нардарын туһунан өйдөбүлү ылаллар. Маны тэҥэ, куруһуокка саха омук тылынан уус-уран айымньытын нөҥүө оҕо тыла-өһө, ситимнээх саҥата сайдар. Бэргэн этиилэри, өс хоһооннорун, үгэни, чабырҕаҕы, остуоруйаны уонна олоҥхону билсиэхтэрэ.

Оҕо кыра сааһыттан өбүгэбит үтүө үгэстэрин иҥэринэн улааттаҕына, саха тылын таптыыр, саха буоларынан киэн туттуоҕа, санаатын сахалыы сайа этэр киһи буола улаатыаҕа.

Куруһуокпар 4-6 диэри саастаах оҕолору 3 бөлөҕүнэн арааран нэдиэлэҕэ биирдэ дьарыктаналлар. Хас нэдиэлэ аайы тус туспа темалаах дьарык буолар. Дьарык сэьэргэһии, оонньуу быһыытынан ыытыллар. Фольклор жанрдарын ханнык баҕарар көрүҥүн үөрэтэргэ кини тылыгар-өһүгэр улахан болҕомто ууруллуохтаах. Айымньы тылын суолтатын ис хоһоонун быһаарар улахан суолталаах. Оччоҕуна эрэ оҕо түргэнник ылынар, өйгө хатыыр. Оҕолор остуоруйалары, үгэлэри оонньоон үтүөнү-мөкүнү араара үөрэнэллэр, куһаҕаны-үчүгэйи өйдүү улааталлар.

Былаан ис хоһооно.

Орто бөлөх:

- ыйдар сахалыы ааттарын, өйдөбүллэрин уонна суолталарын билиһиннэрии;

- саха алааһа, саха балаҕана;

- саха иһитэ, мала-сала;

- саха омук аһын билсиһии;

- саха омук таҥнар таҥаһа;

- остуоруйа алыптаах киэһэтэ.

Улахан бөлөх:

• ыйдар сахалыы ааттарын, өйдөбүллэрин уонна суолталарын  салҕыы билиһиннэрии;
• - саха омук дьарыга: хороҕор муостааҕы сүөһүнү, сыспай сиэллээх сылгы иитии, булт-алт, мас ууһа, тимир ууһа, иистэнии;
• Сайылык, кыстык (идэһэ), муҥха, куйуур;
• Өбүгэбит иһитэ-хомуоһа: туос иһит.
• Өбүгэ эт аһа: буспут үөлүллүбүт эт, хаан, харта, хаһа.
• Үүт аһылык: үүт, сүөҥэй, суорат, хайах, күөрчэх, иэдьэгэй, үрүмэ, кымыс, ымдаан, саламаат.
• Саха ииһэ: таҥнар таҥаһа, саха дьахтарын киэргэлэ.
• Дьөһөгөй оҕото – сылгы барахсан. Ат тэрилэ.
• Фольклор жанрдара: өс хоһооно, чабырҕах (чабырҕаҕы ааҕа үөрэнэллэр) оһуокай.
• Саха норуотун тылынан уус уран айымньытын муҥутуур чыпчаала – олоҥхо.
• Ыһыах.

Бэлэмнэнии бөлөх:

• Ыйдар сахалыы суолталарын, бэлиэлэрин торумнарын салҕыы билсии;
• Дьыл кэмнэрин дьүһүйүү;
• Фольклор бары жанрын көрүҥүн толоро үөрэнэллэр
• Саха төрүт оонньуулара: хабылык хаамыска, харах симсии, атах тэпсиһии, хардаҕас охторуута, кулун куллустуур, оҕустар харсыһыылара, сыалыһардааһын, хары баттаһыы, өһөс торбос, ойбонтон уулааһын;
• Саха норуотун тылынан уус уран айымньытын муҥутуур чыпчаала – олоҥхону толоруу.
• Бурдугу ыһыы, оттооһун;
• Булт ньымалара: туһах, сохсо, туу, илим, муҥха, тиргэ, доҕуур, айа.
• Балык астар: тоҥ балык, дьуухала, үөлүллүбүт балык, барча, сыма, буһарык, лыыба.
• Ат киэргэлэ: ыҥыыр, кычым, чаппараах, дэпсэ, моонньох.
• Саха балаҕанын иһэ: көмүлүөк, холлоҕос, өһүө, сэбэргэнэ, суоруна, хаппахчы, наара ороннор.
• Өбүгэбит иһитэ-хомуоһа: мас иһит: чороон, кытыйа, хамыйах, бэлкэй.
• Уруулуу-аймахтыы дьон;
• Кустук өҥнөөх, кымыс сыттаах саха мандаар саҥата – саха тылын күнэ.
• “Аптаах холбуйачаан” остуоруйа алыптаах эйгэтэ.

Сыл түмүгэр:

        Орто бөлөх оҕото ыйдар сахалыы ааттарын, остуоруйаны, дьүһүйүүнү, үгэни, хоһоону араарыахтаах.

        Улахан бөлөх оҕото ыйдар сахалыы суолталарын билиэхтээх, дьыл кэмин дьүһүйэр. Хоһоону дорҕоонноохтук ааҕар, чабырҕаҕы толорор. Өбүгэ таҥаһын-сабын, аһын-үөлүн, туос иһит арааһын, саха омук төрүт дьарыгын билэр.

        Бэлэмнэнии бөлөх оҕото фольклор бары жанрын көрөҥүн толорору сатыахтаах. Саха омук өбүгэбит төрүт үгэстэрин, олоҕун-дьаһаҕын, үөрүйэҕин билэр. Айымньы дьоруойдарын быһыыларын үчүгэй-мөкү өрүттэрин араарар, айымньы ис хоһоонун өйдүүр. Санаатын сатаан этэ үөрэниэхтээх, ситимнээн саҥарар. Остуоруйаҕа, инсценировкаҕа оонньуур.