Езулуг кижизиг эр дизе
консультация (подготовительная группа) на тему

Ооржак Аряна Байыр-ооловна

Езулуг кижизиг эр дизе

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл ezulug_er.docx18.2 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципального  бюджетного дошкольного образовательного учреждения детский сад присмотра и оздоровления с приоритетным осуществлением санитарно-гигиенических,

профилактических и оздоровительных мероприятий и процедур

«Чинчи» с.Суг-Аксы Сут-Хольского кожууна Республики Тыва

             

 

                                          Тургусканны:  Ооржак Аряна Байыр-ооловна

                             

                                                 Суг-Аксы суур- 2015ч

                   Беседа: Езулуг кижизиг эр дизе.

Тыва тоолдарда-даа, амгы-даа уеде эр кижилер – ниитилелдин, чоннунун быжыг чоленгиижи, даяаныыр кужу. Тоолдарда мерген угааныг, кучу-шыдалдыг маадырлар алды хемни кежип, алды арты ажып, кара куштерни ажып тиилеп ара-албатызынга табын – чыргалды, амыдыралды чаалап эккеп берип чораан. Тывада чоргаарларывыс алдар аттыг, аттарын тогуже алдын ужуктер – биле киир бижиткен езулуг, эрзиг эрлерни хойу-биле адап болур. Тыванын адын Россияга, делегейге алдаржыдып чоруур спорчуларывыска, олимпий оюннарынын киржикчилеринге, чоннун ховар дээн уран-чуулун делегейге бараалгадып чоруур артистеривиске, хой малды остуруп, тараны тарып чоруур аныяктарывыска канчап чоргаарланмас бис! «Ажыл шупту кончуг эки, амданын ап шили ап чор» - деп чогаалчы А.А Маяковский бижээн болгай. Генерал болурун кузевес содат багай солдат –дыр дижир. Ынчалза-даа кижи бурузу сайыт аза улуг дарга болуру албан эвес-ле болгай. Шуптувус сайыттап туруп бээривиске кымнар ажылдаарыл? Кижи бурузу бодуннун билир мергежилин,  арга-дуржулгазын шаа-биле ниитилелге, келир салагалга быжыы-биле дамчыдыр ужурлуг.

    Делегейде дески чуве чок-ла ыйнаан. Аргада хой  ыяштар аразында ыргак –дагыр, ишти – ирик – даа ыяштар тургулаар. Ынчалза-даа эр хиндиктиг кижилернин аттарын баскырадып чоруур хой эвес санныг эр кижилер бары чажыт эвес. Арагалаашкынче, наркоманияже хандыкшыт турарлар ковудеп турар.

      Толун чырык черже чаяап –бодарадып турар уеде ава кижинин бажынга бир-ле дугаар мээн толун эки кижи болуп озуп, менди-чаагай чуртазын дээн бодалдар кирер. Ада-ие боттарынын аныянда ийик бе, чедип ап шыдавааны сорулгаларын ажы-толунге идегеп, бистин кылып куш чептээн чуулдеривисти салгакчыларывыс кылгай аан деп идегээр. Ол кончуг шын. Чуге дизе шаанда чурт баштыны чок болган соонда, орнунга ыяап-ла ООН оглу орар турган болгаш, ачазынын эгелеп каан ажылып уламчылаар. Ол уеде чурттар аразынга дайылдажыр турган болгаш кандыг бир демиселге ада кижи балыгланып, чок апаарга «Мээн оглум ожээним негеп алыр» - деп чыткаш оске оранче «аътаныптар». Оглу адазын дозеп, дайылдажып кириптер. «Аът олур баглааш артар, ада олур оглу артар» -деп чуве ол –дур ийин.

    Солгу уеде элээдилернин багай чаннылдарже сундугуп, хандыкшып турары дувурелди оттурбазы аргазы чок. Манаа улуг салдарны бистер боттарывыс улуг кижилер чедирип турар бис. Хой-ниити черинге адаларывыс арага ижип алгаш элен-тендин кылаштажып турарывыс туннелинде бистин келир салгалывыс бистен багай салдарны чедип ап турар.

     К-Э Кудажынын «Хоненлер» деп номунда мындыг одуруглар бар

                  Данза ууптар таакпылаар – хевири чок

                      Талыгырдан чыды келир чииренчиг-дир.

               Аяк ууптар – арагалаар кедизи чок

               Амытанга ады унген чаржынчыг-дыр.

      Куда-дой-даа болганда, кижи мочээнде мананган диленчилер ковудээннер. Ындыг кижилер чугле арагачылар эве, ажылдакчы эмчилер, башкыларнын-даа раразында тургулаар. Тыва чон мал-маган соондан эдерип чоруур кижи аштавас-даа, туревес-даа дижир. Бо чугаа ханы уткалыг. Бистин кожууннувуста мун болгаш хой малдыг малчыннар хой. Хой мал-маганны остуруп чоруур кижилер кымнарыл? Колдуунда-ла пенсия назылыг кижилер. Садыглар чаннында диленип, кочегарлар кезип козерлеп чоруур кижилер кымнарыл- куштуг, шыдалдыг аныяк эр кижилер.

    Ог-буле кизижидиолгезинге кичээнгейни угландырары – хуннун чугула айтырыы. Уругнун-даа, оолдун-даа озуп келгеш кандыг болурун амдыгааштан аныяк ооредир апаар. Олар домей-ле ог-булелер тудар.

        Эр кижинин кол-ла кылыр хулээлгези ог-булезин башкарары. Бо хуннерде эр кижилернин хой кезии ол хулээлгезинге бергедээшкиннерде таваржып турар. Эрги бурун тывага эр кижиге бедик хундуткел турганын шупту билир бис.  Тывада эр кижин ортумак назыны 47-ле хар дээрге хомуданчыг-дыр. Ынчалза-даа эр кижи бодун ору тыртар, «Болдунмасты болдурар дээш бодун кыпсып» чуртаар апаар.

Алдар адын бужартанпайн

Ажы-толун ыятырбайн

Хомудал чок чуртап кары

Хостуг эрнин сорулгазы  (А.Арапчор)

  Биске бо хуннерде эн кол чуул -  эр кижини ору тыртар, ону хундулээр, чурталагазын унелээр болгаш деткиир, эрзиг эрлер эндерлиир, ортемчейни эргий бодаар.