Конспект-занятия "Тыва ак чемнер"
план-конспект занятия (старшая группа)

Ооржак Чинчи Владимировна

«Тыва ак чемнер»

 

Сорулгазы:

  1. Уругларны суттен кылган  тыва национал чемнер биле таныштырбышаан, тыва улустун чаагай ёзу - чанчылдарынга кижизидер.
  2. Тыва ак чемнернин кижинин организиминге ажык дузалыын билиндирер.
  3. Оларга будуруп турар кижилернин куш- ажылынын унезин билиндирип тура, уругларнын мал ажал- агайынче сонуургалын бедидер.

Дерилгези:

Чуруктар, улегер домактар, ак чемнер, тос карак, тыва аъш - чем дугайында ырылар.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл tyva_ak_chemner.docx25.68 КБ

Предварительный просмотр:

Овур кожууннун Саглы сумузунун муниципалдын бюджеттен хандырылгалыг школа назы четпээн уруглар сады «ЧЕЛЭЭШ»

ЧУГАА САЙЗЫРАДЫЛГАЗЫ

ТЕМАЗЫ: «ТЫВА АК ЧЕМНЕР»

УЛУГ БОЛУК

Башкы: Ооржак. Ч.В.

Саглы – 2020 ч.

«Тыва ак чемнер»

Сорулгазы:

  1. Уругларны суттен кылган  тыва национал чемнер биле таныштырбышаан, тыва улустун чаагай ёзу - чанчылдарынга кижизидер.
  2. Тыва ак чемнернин кижинин организиминге ажык дузалыын билиндирер.
  3. Оларга будуруп турар кижилернин куш- ажылынын унезин билиндирип тура, уругларнын мал ажал- агайынче сонуургалын бедидер.

Дерилгези:

Чуруктар, улегер домактар, ак чемнер, тос карак, тыва аъш - чем дугайында ырылар.

Хоглуг огнун чорудуу:

  1. Ыры салып каан. Уруглар аалчыларны уткуп хулээп алыр.
  2. Музыка чоорту тонуп чорда, ийи уруг кирип келгеш: «Амыргын-на – дыр бе, аалчылар» деп мендилешкеш:
  1. ги уруг:

Хоглуг огге чыглып келгеш,

Хоглээлинер, ойнаалынар!

Мага хандыр хоорежип,

Баштактанчып дыштаныыр бис!

2-ги уруг:

Аяк шайны ижип ора,

Аъш- чемден хундулежиил.

Суттен кылган хойтпак, быштак

Суузуннуг магадаалгар!

 Хоглуг огнун ээзи:

- Уруглар бо хун бис хоглуг огде чыглып келген бис.Ынчангаш огде моорлап келген аалчыларны чалгааратпазы- биле бо хун чугаалажып коор дээн чугаавыска, оюн- тоглаавыска идепкейлиг киржирин дилээр- дир мен.Чугаавыстын темазы: «Тыва ак чемнер». Ам оон дугайында чугаалажып корээлинерем.

    - «Огге кирген кижи аяк эрии  ызырар» - деп тыва улустун улегер домаа бар болгай уругларым. Аяк шайдан ижип, аартанар уругларым (уругларга шайын кудар).

 Тыва улус чаа хайындырган суттуг шайынын бажын от- козунче чашкаш «Тос карак» биле Оран делегейинче , бедик тандыларынче чалбарып чажар турган.

 Чалбарыг:

  Эринниг чувеге эмзетпедим,

  Аастыг чувеге амзатпаадым,

 Оршээ хайыракан!

Оран тандым оршээ!

Ажы- толум оршээ!

Баак чуве ынай турзун

Амылыг чувеге эки чуулдер

кээп- ле турар болзун

Оршээ хайыракан!

 Шайлап ора менээ тыва ырыдан ырлап бээр силер бе уругларым? (уруглар «Шайывыс » деп ырыны кууседип бээр).

  - Ак чемнерни чуден кылырыл уруглар?

 - Ак чемнерге чулер хамааржырыл?

- Ак сутту кайыын ап турар бис?

 - Сут болгаш  ак чемнер элбек болзун дизе чуну кылыр ужурлуг бис?

 - Кандыг малдар биске сут берип турарыл?( Уруглар сут берип турар азырал дириг амытаннарны апаарга-ла слайдыларга азырал дириг амытаннарнын чуруктары коступ кээр  азы хой, ошку, сарлык, теве, иви, бе, инек ).

- Мал азырап остуруп турар кижилерни кымнар дээр бис?

- Бо хун бис ол азырал дириг амытаннарывыстын аразындан Инектин судунден буткен ак чемнер дугайында чугаалажып корээлинерем уругларым.

Суттен чуну кылбас дээрил,

Суузуннуг тарак, чокпек

Ааржы, саржаг, ээжегейни,

Аалдар кузун белеткеп аар.

     - Инектин судун саап алгаш сут тыртар машиинаже куткаш тыртыптарывыска чуу деп ак чем ылгалып унер ийик уруглар?

 - Ол ылгалып унген оремевисти ковудедиир чыггаш суун ундур туткаш пашка хайындырыптарга чуу деп тыва ак чем ылгалып келирил уруглар?

  Оремени чыып тургаш,

  Оонедиин булгап- булгап

  Саржаан ангы  хайындыргаш,

  Чаагай чокпээн ылгап алыр.

 - Чокпекти чигирлээш, чодураалааш чииривиске                чуден амданныг ак чемивис ол- ла болгай.

     Чокпек база янзы- буру

     Чуну анаа холувас дээр.

     Чодураалыг, ааржылыг

      Чогум чокпек чуден чемзиг.

 - Ол сутту тырткан соонда ылгалып келген судун хойтпакче кудупкаш, отка пашты тикеш  хойтпакты куткаш шуруунун олуртуптар бис. Оон чуу хойтпактан ылгалып келирил?

     

     Инек хойтпаан хайындырар

     Итпек, курут оон уннер.

     Чунге дискаш, кадырып аар,

      Чууден эки уннелиг чем.

- Курутту чигирлээш кургадып алырывыска анаа бодун чииривиске ашти- баарынга- даа, ашка-даа кончуг эки чем деп санаар мен уруглар.

        Ажыткан сут, божа база

        Ааржы, курут  ундезини.

        Чигирлеп каан аккыр курут

        Чип- даа ханмас амданныг чем.

    - Ам силер менээ аалчы бооп келген улус кожамыктап бээр силер бе уруглар?

Кожамыктар.

Кожамыкка кончуг-ла мен

Кожуп, кожуп салыр-ла мен

Тывызыкка кончуг-ла мен

Тыртып-тыртып салыр-ла мен.

Барып, барып келиримге

          Балдыр эъди салыр авам

Балдыр эъди чок-ла болза

Барын чогун соглээр авам.

Чоруп, чоруп келиримге

Чода эъди салыр авам

Чода эъди чок- ла болза

Чогун барын соглээр авам.

Угбай, угбай угбайымны

Угбазынган угбайымны

Угбайымдан артык ынак

Удуп оскен кавайымны.

- Кончуг- ла ырлаар, кожамыктаар уруглар- дыр силер. Ам чалгаарай берген боор силер уруглар  даштыыртче  оожум унгеш оюндан ойнаптаалынарам че.

Тыва оюн: «Баг кагары»

Бо оюнну шаанда шагда тыва улус ойнап чораан чуве- дир. Ам силерге оюннун дурумун чугаалап берейин.

Оюннун дуруму: кижи бурузуннун кулаанга азырал дириг амытен чугаалап бээр мен. Кымга- даа ыытап бербес силер.

-  Бо  чуу деп ийик уруглар?  Ынчангаш ыт бээр унуп келир. Ытты мен баг-биле ооргазынче чаггар мен. А ыт бир азырал дириг амытанны дурген адаар. Адапкан азырал дириг амытанны ыттын турган черин ээлеп туруптар. Оон оюн ынчаар улаштыыр айнап чоруптар бис уруглар. ( 3-4 катап ойнаар).

Быжыглаашын:

- Бо хун бис чуу дугайында билип алдывыс уруглар?

- «Тыва ак  чемнерни» чуден кылып будуруп турар болду уруглар?

- Суттен буткен тыва ак чемнерден адаптынарам уругларым?

Сутту чууден саап аар болдувус?

- Ол азырал дириг амытаннарны кымнар азырап турар чувел?

- Эр хейлер кончуг эки билип алган- дыр силер.

- Оюн солун болду бе уруглар?

- Кичээливис моон- биле доозулган. Эр хейлер уруглар.