Беседа "Оваа"
материал (подготовительная группа)

Школага белеткел болуунун

кижизидикчи башкызы

Иргит Сырга Борисовна

Беседа: «Оваа- деп чул?»

Сорулгазы: -уругларга овааны таныштырар;

-Огбелернин сагып чоруур чанчылдарын хевирлээр;

-оран-делегейинге, чер-чурттунга ынак болурунга  кижизидер;

Дерилгези: оваа чуруктары

Овааны кылыры ийи кол хевирлиг:

1.Даштарны чангыс черге оваалай салып тургаш кылыр, бо дээрге эн-не бурунгу хевири.

2.Чинге ыяштарны одура кескеш, чадыр хевирлиг кылдыр оваалай тудар.

        Оваа дээрге кижилерге чорук-херекти-даа бүдүрерде, ажыл-агай, амыдырал-чуртталганы-даа тударда, чаш ажы-төлдү-даа өөредип киирерде, мал-маганны-даа өстүрерде кончуг дузалыг деп бистиң өгбелеривис чугаалап чораан. Ынчангаш бистиң Тывага чүгле оваалар турган, овааларны арттар, сыннар кырынга, ыдыктыг тайгалар баштарынга тургузуп турган.        

        Оваа дагыыры дээрге чернин ээзинге чудуурунден эгелээш, кижилернин кылган ажылынын уре-туннелин коор ёзу-биле холбажып келген бир онзагай сузуглел болгаш байырлал.

        Ол дээрге чоннун сагыш-сеткилин хей-аът киирер, бузурелин быжыктырар болгаш чуртталгазын байыдар сузук кирген дагылга.

Овааны чазын тараа тарып каапкан соонда, чайның эгезинде дагыыр. Оваалар ондарлар, ооржактар, кууларлар, сояннар оваазы дээн ышкаш аттарлыг турган.

Оваа дагыыр хүнде чайлагдан ырак эвес шала бедик дагже азы тейже кезек өглерниң оол улузу чоруптар. Оваага саң салгаш, артышты өрттедир. Саңны хам-даа, лама-даа кижи салып болур. лама кижи болза судурун номчуур. Хам хамнап, овааны арыглаар. Оваага ыяштан азы далгандан кылган кошкар, буга хевирин салыр турган. Ол бүгү чүвени мал-маган озал-ондакка таварышпазын, ыт-куш халдавазын, коданы көвүдезин, аал ишти байып турзун дээш салып, чалбарып, алганыр турган. Оваага аъш-чемни, шөйген-баскан быштакты, далган-тарааны салыр.

Чалбарып, судур номчаан соонда, лама оң холунуң дөрт дугаар салаазын аякта сүтче суккаш, дөрт чүкче чажар, эътти саңга салыр. Оваааның ортузунга узун ыяш шанчып каар. Аңаа өлүрген хойнуң бажын өл ыяшка соңгу чүкче көрүндүр шашкаш, чаламаны, малдың кудуруунуң, челиниң хылын баглаар. дагып төндүргеш, бадып кээрге, дагның азы тейниң эдээнде олурган херээжен улус даамалайы[1]-биле аъш-чемин белеткеп каан боор. Эр улус бир чартыынга, херээжен улус өске талазынга олуруп алыр. Мөгелерни хүрештирер, аъттарны чарыштырар. Шүүлге мөгеге ат-башты тывыскаш, эрткен аъттың мойнунга ак кадакты баглап, ыры-йөрээлдерни салыр.

Оваага йорээл

Бай-Тайга хайыракан!
Өршээзин хайыракан!
Тараа-быдаа дүжүттүг болзун,
Аң-мең элбек болзун,
Хайыракан Бай-Тайгам!
Бак чүве ыңай турзун,
Эки чүве бээр турзун,
Думаа-ханаа өршээ, хайыракан!
Амы-тын өршээ, хайыракан!
Оран-делегейим, октаргай-делегейим
Өршээ, хайыракан!