«Адазыннын уш чагыы» (Татар улустун тоолу)
учебно-методический материал (подготовительная группа) на тему

Сарыглар Чимис Алдынооловна

«Адазыннын уш чагыы»

(Татар улустун тоолу)

 Бир-ле черге ийи оолдуг кырган ашак чурттап чораан. Бир ле хун ашак оолдарын чанынче кыйгыргаш чугаалаан:

         - Мээн эргим оолдарым силерге мен ончу-хоренги атырып каар мен. Ончу-хорегиден байы бербес силер. «Ашкадан, аас-кежиктен унелиг уш чагыг суме бээйн» -дээн. Оларны сагыыр болзунарза, бугу назыннынарда бай шыырак чурттаар силер. Уш чагыымны сактып алынар, оолдарым. Бир дугаар кымга-даа могейбенер, оскелер силерге могейип чорзун.Кандыг-даа чемни чиирде чигирзиг мед-биле чинер.Чымчак дожекке удуп чорунар.

          Ашак оолдарынга чагыын  бергеш бурганнай берген.  Оолдары даа адазыннын чагыын утупкаш боттарынын биле чурттай бериптир эвеспе он. Бир дугаар чылында ачазыннын атырып каан ашказы биле чуртааннар. А ийиги чылында ачазыннын малы биле чурттап, амыдырап келгеннер. Ушку чылында эт-хоренгизин садыпканнар. Ижер чиир чеми чок калганнар.Улуг акызы тургаш мынча дээн:
        -  Ачавыс ончу – хоренгиден оске уш чагыг сумезин биске чагып каан. Оон чугаалааны биле бистер бугу чуртталгавыста турегдел чок чурттар болган бис чоп.
Бичии дунмазы катырып шооткаш:
       - Мен ол уш чагыг сумени сактып тур мен, ынчалза-да биске ол дуза болбас.
Ачавыс мынча дээн:
      - «Бир дугаар кымга-даа могейбенер, оскелер силерге могейип чорзун».Биске могейбес деп бодаар болза, бай шыырак боор силер дээн, а бис дээрге кымдан-даа артык ядыы-дыр бис. Ачавыстын чагыг сумези биле: кандыг-даа чемни чиирде чигирзиг мед биле чинер дээр, а бисте мед хамаан чок кадыг кара хлеб безин чок. Чымчак дожекке удуп чорунар дээн, чымчак дожек хамаан чок бажында эрги самдар хевис безин чок бис акый.
Улуг акызы ур бодангаш мынча дээн:

       -«Хей-ле катырып орар сен, дунмам. Ачавыстын чагыын сумезин  хей-ле сагывайн чораан бис. А оон чагыг состеринде –ужур утка-ла бар болдур иин. Дангаар эртен бис бир дугаар хун унмээнде щолче ажылдаар бис. Бистин-биле каржып эрткен кижилер бир дугаар мендилежип эртер кылдыр. Хунзедир тургуза ажылдапкаш, кежээ бажынывыска шылап калган, аштап калган кээривиске, кадып калган кара хлеб безин, сенээ чигирзиг медтан-даа артык амданныг. Кандыг-даа кадыг орун, чымчак дожек кылдыр сагындырар диин дунмам» - дээн.
     Эртенинде алышкылар дангаар эртен шолче ажылдап чорупканнар эвеспе. Кымны-даа мурнай келгеннер. Кижилер келгеш оларнын-биле мендилежип, эки хунну кузээннер. Хунзедир алышкылар оорга кодурбейн ажылдааннар. Кежээ бажынынга келгеш шайын, кадыг кара хлевин чиирге, чигирсиг медтан артык чаагай болган. Оон олар кадыг шалага чыдып аарга, кандыг-даа чымчак дожектен артык ышкаш сагындырган-дыр эвеспе он.
      Ынчал-дыр-ла олар хуннун-не ажылдап турганнар, а кус кээрге шыырак дужутту ажаап алганнар. Оон оларга аъштыг-чемниг аас-кежиктиг чуртталга эгелээн. Оон бээр алышкылар ачазынын мерген угааныг уш чагыын сактып чоруур апарганнар.
 

Тыва улегер домактарда уткала бар:

«Ада созун ажырып болбас, ие созун ижип болбас»

«Дыт човурээлиг, сос чорулдээлиг».
 

 

 

 

 

МБДОУ я/с «Аленушка» с.Кызыл-Мажалык

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Адазыннын уш чагыы»

(Татар улустун тоолу)

 

 

МБДОУ я/с «Аленушка» с.Кызыл-Мажалык

Кижизидикчи башкы: Сарыглар Чимис Алдын-ооловна

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

с. Кызыл-Мажалык-2015

 

ТРИ СОВЕТА ОТЦА

Татарская сказка

Жил в одном ауле старик с двумя сыновьями. Пришла старику пора помирать. Позвал он сыновей и говорит:

— Мои дорогие дети, я оставляю вам наследство. Но не наследством вы будете богаты. Дороже денег, дороже добра три совета. Будете их помнить — проживёте в достатке всю жизнь. Вот мои советы, запоминайте. Первыми никому не кланяйтесь — пусть другие вам кланяются. Всякую еду ешьте с мёдом. Спите всегда на пуховиках.

Старик умер. Сыновья забыли о его советах и давай жить в своё удовольствие — пить да гулять, много есть и долго спать. В первый год все отцовы деньги прожили, на другой год — всю скотину. На третий год продали всё, что было в доме. Нечего стало есть. Старший брат говорит:

— А ведь отец кроме наследства оставил нам три совета. Он сказал, что с ними мы проживём в достатке всю жизнь.

Младший брат смеётся:

— Я помню эти советы, но чего они стоят? Отец сказал: «Первыми никому не кланяйтесь — пусть другие вам кланяются». Для этого надо быть богатым, а нынче бедней нас во всей округе никого не сыщешь. Он сказал:«Всякую еду ешьте с мёдом». Слышишь, с мёдом! Да у нас чёрствой лепёшки нет, не то что мёду! Он сказал: «Спите всегда на пуховиках». Хорошо бы на пуховиках! А наш дом пуст, не осталось и старой кошмы (войлочная подстилка, коврик.).

Старший брат долго думал, а потом сказал:

— Ты зря смеёшься, брат. Не поняли мы тогда наставлений отца. А в словах его — мудрость. Он хотел, чтобы мы первыми, чуть свет, приходили работать в поле, и тогда всякий, кто пройдёт мимо, первым будет с нами здороваться. Когда хорошо поработаешь целый день и вернёшься домой усталый и голодный, даже чёрствая лепёшка покажется тебе слаще мёда. Тогда и любая постель покажется тебе желанной и приятной, спать будешь сладко, как на пуховике.

На другой день чуть свет братья пошли в поле. Пришли раньше всех. Идут люди на работу — первыми с ними здороваются, желают доброго дня, хорошей работы. Целый день братья спин не разгибали, а вечером лепёшка с чаем показалась им слаще мёда. Потом они заснули на полу и спали как на пуховиках.

Так они работали каждый день, а осенью собрали хороший урожай и снова зажили в достатке, вернулось к ним уважение соседей.

Часто вспоминали они о мудрых советах отца.

 

 

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

"Татар кызы, татар малае 2014"

Күңел ачу, уеннар, җырлар....

Орус улустун тоолу «Репа».

Темазы: Орус улустун тоолу «Репа».Өөредилгелиг сорулгазы: Уругларга орус улустун тоолу «Репа», деп тоолду таныштырар.Кижизидилгелиг сорулгазы: Эптиг демниг найыралдыг болуру.Са...

Тыва улустун тоолу "Алдын-кушкаш"

Тыва улустун тоолу «Алдын кушкаш»Сорулгалары:1.Тоолду дыннааш, утказын билип, овур-хевирлерни сактып алырынга уругларны ооредиир;2. Уругларга нарын эвес тоолдун утказын хажытпайн сактып чу...

Тыва улустун тоолу "Алдын кушкаш" белеткел болук

Тыва улустун тоолу "Алдын кушкаш" белеткел болук...

Буклеты родителям "Орус улустун тоолу Борбак далган"

Буклеты родителям "Орус улустун тоолу Борбак далган"...

орус улустун тоолу "Шокар дагаа"

Тывызыктан  салып  корейн, тып  корунерем, уруглар.                Даңгаар эртен алгырар,...