Разработка занятия по окружающему миру "Ог боодей-даа бол, бомбурзек шинчилиг чадыр-даа бол чамбы-дип шинчилиг
методическая разработка (старшая группа) на тему

Сат Октябрина Кызыл-ооловна

Сорулгазы:

1.Тыва улустун чанчылдарынга уругларны ооредирин уламчылаары база чаагай чанчылдарга хундуткелди оттурар.

2.Тыва улустун аас-чогаалынга,оюннарынга уругларынын сонуургалын бедидип, чуугаа-домаан сайзырадыры.

 3.Улуг-улус-биле чолукшуп, боттарын шын алдынып билирин уламчылаар

болгаш тыва национал хепке сонуургалдыг болурун кижизидер.

Дерилгези:  музейде ог.

Методиктиг аргалары:  тайылбыр,айтырыг, коргузуг, тывызык, шулук - быжыглаашкын

Словарьлыг ажыл: боодей,бурун шагда, чамбы-дип, хараача, ынаалар, ханалар,думаа-ханаа, бомбурзек, хээ, улгуурге, чуък, чыышкын, экватор…

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл konkurs_kicheel.docx337.53 КБ

Предварительный просмотр:

                 

Овур кожууннун муниципалдыг эт-хоренгилиг «Чечек» холушкак хевирнин уруглар албан чери

C:\Users\User\Desktop\Camera\20151216_164146.jpg

                                               Эрттирген башкы: Сат Октябрина Кызыл-ооловна

                             Хандагайты суур. 2016 чыл

                    Тема: Ог-боодей-даа бол, бомбурзек шинчилиг              

                          чадыр-даа бол, чамбы-дип шинчилиг.    

 Сорулгазы:

1.Тыва улустун чанчылдарынга уругларны ооредирин уламчылаары база чаагай чанчылдарга хундуткелди оттурар.

2.Тыва улустун аас-чогаалынга,оюннарынга уругларынын сонуургалын бедидип, чуугаа-домаан сайзырадыры.

 3.Улуг-улус-биле чолукшуп, боттарын шын алдынып билирин уламчылаар

болгаш тыва национал хепке сонуургалдыг болурун кижизидер.

Дерилгези:  музейде ог.

Методиктиг аргалары:  тайылбыр,айтырыг, коргузуг, тывызык, шулук - быжыглаашкын

Словарьлыг ажыл: боодей,бурун шагда, чамбы-дип, хараача, ынаалар, ханалар,думаа-ханаа, бомбурзек, хээ, улгуурге, чуък, чыышкын, экватор…

Киирилде кезээ:

Мен, силерге тывызык ыдайн, уруглар. «Тейи дежик, ишти курлуг»-деп чунун дугайында тывызыктап турар-дыр мен, уруглар?

-Ог дугайында.

-Шын-дыр, уруглар, ог дугайында чугаалап турар. Ог деп сос бурунгу турк дылда «ава» дээн утканы илереткен.

Организастыг кезээ:

Чолукшууру.

-Мендээ, мендээ, менди-ле бе?

                                        -Мендээ, мендээ, сол менди.

                                        -Думаа- ханаа оршээлдиг бе?

                                        -Оршээлдиг, оршээлдиг.

Шаанда тыва улус ог иштинге азы улус чыылган черге  канчаар олурарын, бодун шын алдынарын салгалдан салгалче  ада- иези ажы- толунге ооредип чораан. Ам бис база ол олуттарны билип алыр болзувусса артык эвес.

Эзер – аъттын сынын чазаар, олут- кижинин сынын чазаар.Тыва кижинин олурары эрте –бурунгу шагдан бээр туруп келген  тускай езулалдарлыг. Кижинин олурарындан ол кижинин  эрге- дужаалын билип ап болур.

а) согедектей олурары - шаг шаанда бистин огбелеривис доктааттынган чанчыл езугаар огге кирип келгеш хундуткелин коргузуп, амыр- менди солушкан соонда,чуък (чыышкын )баарынга чиик адак, он талакы дискек кырынга согедектей олуруп алыр.Ол олут сунган аяк хулээп ап эглирде эптиг. Келген кижи чыышкынга чоленип олурбас, чуге дээрге дорде олурган улуг- биче улус бар болза, оон арты- биле эртеринге эптиг кылдыр хозай олуруп алыр.

б) баскактанып олурары - огнун дор бажы  эн-не хундулуг чер. Анаа улуг назылыг аалчы кижини олбук чадып чалап олуртур.База огнун эр ээзинин олуду. Ол аал баштыны болганда эр чоргаарал-биле баскактанып алгаш олурар.

в) Кудук базып олурары- моргул  кылып турар ойде согуруп тейлээрде мынчаар олуруп болур, а огге кудук базып олурары хоруглуг.

Силерге канчаар олурарга эптиг- дир, ынчаар олуруп алынар, уруглар. Огнун эр ээзи хундуткелдиг дор бажынга баскактанып олурар, аалчылар солагай талага олурар, а огнун херээжен ээзи он талага улгуурге азы шкафтар чанынга олурар.

«Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар, арга кирген кижи саат дайнаар»- дээр-ле болгай, шайлаалынар, уруглар (шай кудар).

Тыва кижи шаандан тура дон черге оон тип ,эптиг черге малын малдап, ажы- толун азырап чорааннар.Огну кожеринге, чудуреринге кончуг эптиг кылдыр кылган.Огнун хевири, тургузуу, иштики, даштыкы каасталгазы,турар туружу онзагай уткалыг.Ону бистин ада-огбелеривис шаандан тура чурумчудуп чанчыктырган.

Тыва кижи оон чер- чуртунун чамдыы, чарылбас кезии,чаглаа, уязы кылдыр коор чораан.Тыва кижи чурт чанганда бажында боргу-даа уштунуп каарга, хая корунмес дижир. Ол база-ла огге, аалынга, одээнге, коданынга ханы ынаан, бердингенин коргускен ужур болур.Кижинин торээн чурту оонден, авазынын опей ырызындан эгелээр (опей ыры)

Огну- боодей-даа бол бомбурзек хевирлиг, чадыр-даа   бол,чамбы-дип шинчилиг деп чугаалап кааны-даа анаа эвес, уруглар.Ог- ынчангаш будун делегей,кижинин делегейи.Кижинин баштайгы базымы огден,авазынын ак ширтээнден эгелээр.Чаш кижи датпанайндыр кылаштап чоруур апаргаш, боодей оонун эжиин ажыдар,эргинин артаар,одээн бакылаар,ында мал- маганын сонуургап коор чораан шейил, уруглар.

Ам шылай берген боор силер, уруглар, бичии  дыштаныптаалынар:

                 Кидис ог, кидис ог ( марш-биле кылаш)

Тогерикке домей сен, (холдарын чада тогериктей салыр)

                 Огже кирип моорланар!  (он солагай талаже эглир)

                 Одун- козун салгаш, (шураар)

                 Чаагай шайын хайындыргаш, (олургаш турар)

                 Аалчыларны хундулээл! (холун мурнунче сунар)

                                                1-2-3

                                                1-2-3

Уруглар, ам, оовустун аптараларынга чараш хээлерден чуруптаалынарам, че. (оожум сыгыт аялгаларынга  хээлер чуруур).

      Быжыглаашкын: Владимир Серен-оол  

                            Шулук  «Тыва ог».

                              Огде чуулдер-

                              Ортемчейнин кезектери.

                              Ору дундук-

                              Олчейлиг хун боду ол-дур

                              Херелдери-

                              Херлип баткан ынаалар-дыр.

                              Баганалар, базырыглар, кожаланнар-

Бомбурзектин багланыпкан куржаглары.

                              Каас хээлиг хараачазы- экватор

Эргин безин, эртер, ажар арттар ышкаш…

Тончу кезээ:

- Чуну оорендивис уруглар?

- Ог дугайында.

- Тыва киижини олурар олуттарынын хевирлерин адаптаалынарам, уруглар:

- Согедектей, баскактанып, кудук базып олурары.

- Ынчангаштын, чоннун чаагай чанчылдарын, езулалдарын  канчаар  сагыыр  бис, уруглар?

  1. Огге олурган улуг кижинин мурну –биле эртип болбас
  2. Отту хундулээр, отче бок октап болбас
  3. Эргин кырынга олуруп-даа , туруп-даа  болбас.
  4. Огге хамаарышкан езу- чанчылдарны хажыдып болбас.

Кичээл тонген. 

                  Ажыглаан литературалар данзызы:

 

  1. Влдаимир Серен-оол. «Огже чалалга»   Кызыл 1985
  2. Г.Д. Сундуй, Г.К. Ондар «Улусчу педагогика» Кызыл, 2004
  3. Г.Д. Сундуй «Улусчу ужурлар» Кызыл, 2003
  4. « Улусчу ужурлар» 1 класс (электроннуг ооредилгелиг ундурулге) ТР-нын ооредилге, эртем яамызы, Кызыл,2008
  5. Матпаадыр. Кызыл, Тыв. НУЧ,1991.
  6. Улусчу педагогика. Чижек программалар чыындызы. Эртем талазы- биле редактору Сундуй Г.Д.-Кызыл,Тыв. НУЧ,1995.
  7. Кенин-Лопсан М.Б. Тыва чоннун бурунгу ужурлары.-Кызыл, Новости Тывы,1994
  8. 9.Кенин-Лопсан М. Б. Тыва чанчыл. –М; Тройка,1999

         


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Методическая разработка занятия по окружающему миру "В гости в Арктику" старшая группа

Методическая разработка занятия "В гости в Арктику"Интеграция образовательных областей: «Познавательное развитие», «Коммуникативное развитие», «Художественно-эс...

Разработка занятия по окружающему миру "Хуулгаазын суг"

Сорулгазы:  1)долгандыр турар бойдусту шинчилеп, ооренип коору, уругларга сугнун ажыктыын, сугнун шынарларын (суук, кадыг, бус) ооредири;              ...

Методическая разработка занятия по окружающему миру в первой младшей группе "Чей хвост?"

Авторская разработка занятия по окружающему миру в первой младшей группе. Будет интересна воспитателям для закрепления материала о диких животных, для проведения открытых занятий в младших группах ДОУ...

Методическая разработка занятия по окружающему миру "Полезное ископаемое- каменный уголь"

Опытно-экпериментальная деятельностьПодготовительная к школе группа...

Методическая разработка занятия по окружающему миру «Знакомство с достопримечательностями Санкт-Петербурга»

Расширение знаний и представления детей о родном городе. Закрепление в памяти у ребят названий достопримечательностей города Санкт-Петербурга....

Методическая разработка занятия по окружающему миру в младшей группе на тему: "Прогулка в весенний лес."

Методическая разработка занятия по окружающему миру в младшей группе на тему: "Прогулка в весенний лес."...

Методическая разработка занятия по окружающему миру " Деревья и кустарники"

Вот деревья и кусты.Различить их можешь ты?Есть у дуба толстый ствол,Листья, ветки, крона.В кроне спрятано гнездо,Там сидит ворона.У кустов же нет стволов,Много тонких веток.Под кустами от волковЕжик ...