Темæ: "Фæззæг"
план-конспект занятия (средняя группа)

Цæгат Ирыстон – Аланийы муниципалон бюджетон  скъолаагъоммæйы уагдон «Камбилеевкæйы  хъæуы 19- æм сывæллæтты рæвдауæндон»

Темæ: Фæззæг

æрмæг  бацæттæ кодта  

Сывæллæтты   рæвдауæндоны  хъомылгæнæг:

Диамбекты М.Т.

Кæфты  мæй  2018 аз

Нысан: Фæззæджы миниуджытæ фиппайын. Сбæлвырд кæнын сабиты зонындзинæдтæ мæргъты тыххæй: фæззыгон цæмæн атæхынц хъарм бæстæм, цавæр мæргътæ баззайы  ам. Сабитæ æвзыгъд куыди уой, фылдæр æрмæг бахъуыды кæнын сæбон куыд уа, ууыл кусын. Фылдæр базонынмæ сæ разæнгард кæнын, сæ дзырдуат сын хъæздыгдæр кæнын. Æрдз куыд хъахъхъæной, куыдыл аудой уыцы хуызы сæ хъомылкæнын. Сæзæрдыл сын æрлæуын кæнын зымæгмæ хъæды цæрæгойтæ сæхи куыд цæттæ, кæнынц уый.

Рагагъоммæйыкуыст:

Кæрты тезгъогæнгæйæ бæлæстыл цæст ахæссын. Цавæртæ сты бæлæстæ фæззæджы. Зымæгиуатгæнæг мæргъты ба хъахъхъæнын    Аразынц æстдарынадтæ.

Æрмæджытæ æмæ ифтонггæнæнтæ.

Цæстуынгæ – магнитафоныл фыст мелодии; алыхуызон  бæлæсты  нывтæ – сæрдыгон, фæззыгон, зымæгон; нывтæ – æппæт афæдзы афонтимæ; хъарм бæстæм тæхæг æмæ зымæгиуатæнæг мæргъты нывтæ; хъæддаг цæрæгойты нывтæ.

Райуаринаг  - Худгæндтæ - халсартæ, дыргътæ æмæ гагадыргъты нывтæ; къутæртæ (мæнæргъы, дзедр). Сызгъæрин кулдуар

Ахуыры райдайæн

Хъ: Сывæллæттæ, байхъусут – ма æмдзæвгæтæм:

«Сыфтæр згъæлы, сыфтæр згъæлы,

Дымгæ сыфтæртæ хæссы,

Бурбын, сырх, æрттиваг згъæрæу,

Раст нывæфтыдау  ,сты.»

- Афæдзы афонтæй кæцыйы тыххæй цæуы дзырд  æмдзæвгæйы?

Цæмæн  афтæ хъуыды  кæнут?

«Мæргътæ хъарм  бæстæм  фæтæхынц,

Хърихъупп,  хъазтæ,  сауцъиутæ

Махæн  ныр  хæрзбон  куы  зæгъынц

Æмæ  тилынц  базыртæ!»

- Цымæ  ацы  æмдзæвгæйы та афæдзы  афонтæй  кæцыйыл  цæуы  дзырд?

Куыд  æй  базыдтат?

(Сабиты  дзуæппытæ)

        Фæйнæгыл  нывты  æмбырдгонд  афæдзы  афонты  хуызтимæ. Сабитæ  нымайынц  афæдзы  афонтæ.

- Цы  ис  иумæйагæй  ацы  нывтæм?

- Цæмæй  хицæн  кæнынц?

(Сабиты  дзуæппытæ)

Хъуысы  цъиуты  рæсугъд  зард   (магнитофоныл)

Хъ: Зæгъут – ма, ацафон  фехъусæн  ис  цъиуты  рæсугъд  зард?!

С: Нæй, фæззæджы  мæргътæй  бирæтæ  атæхынц  хъарм  бæстæм.

Хъ:Æмæ  цæмæн  атæхынц?

С:Фæуазал  вæййы  æмæ  цы  хæрой  уый  дæр сын нал вæййы – фесæфынц  бындзытæ,  къогъотæ

Хъ: Раст  зæгъут,  цъиутæ  атæхынц  хъарм  кæм  у, уырдæм. Фыццаг атахынц зæрватыччытæ  æмæ  чъиматæ,   уый  фæстæ – цъиахтæ.

Иу ранæй  иннæ  ранмæ тæхгæйæ мæргътæй  бирæ  амæлы. Æрмæст  сæ  хъæддыхдæртæ  бафæразынц  уыцы  зын  æмæ  дард  фæндагыл.   Уымæ гæсгæ  сын сæ хæдзæрттæ,  ахстæттæ  нæй  пырх  кæнæн,   сæттæн. Уыдон   нын  нæ  зæрдæтæ   барухс   кæнынц  сæ   рæсугъд   зардæй,   уидзынц  алыхуызон   знаггадхæссæг  сасчыты  æмæ   уымæй   пайда    сты   адæймагæн.  

Мæргътæй  бирæ нæ  атæхынц  хъарм  бæстæм,  фæлæ баззайынц  зымæгиуат  кæнынмæ,   куыд  зæгъæм   сырддонцъиутæ,   халæтæ  æмæ   æндæр мæргътæ. Æмæ цымæ цæмæн  баззайынц?

С:Сабиты   дзуæппытæ

Хъ:  Ацы  мæргътæн  сæ бон у уазалы  цæрын, уыдон хæрынц  гагадыргътæ, кæрдзыны муртæ.  Хъуамæ сын мах дæр æххуыс кæнæм - аразæм сын

цæрæнбынæттæ (равдисын  цæрæнбынат) æмæ хæрæндæттæ,  æркæнæм – иу сын дзы  мæнæуы, дзулы  къæбæртæ  æмæ  а.д.

Дидактикон  змæлгæ   хъазт «Равдис  фæззыгон ныв»  (хъуысы  музыкæ)

Хъ: Уæ цæстытыл  ауайын  кæнут, цыма  фæзыгон  хъæды  астæу лæуут.  Уæ  алыварс  бæрзонд  бæлæстæ.  Бæлæсты  къалиутæ  сæхи  ивазынц  арвмæ.  Дымгæ  радымдта.  Бæлæсты  бурбын  æмæ  сырх  сыфтæн сæ сыр-сыр ссыдис.  

Уæртæ  нæзы бæласыл  бады æхсæрсæттæг,  уый йæхицæн зымæгмæ æвæрæнтæ  кæны. Уалынмæ арвыл фæзындис саумигъ æмæ къæвда уарын райдыдта.  Донласт фестадысты бæлæстæ дæр æмæ къутæртæ дæр. Фæлæ та мæнæ  ракаст  хур, радымдта  дымгæ  æмæ та сыфтæртæн  сæ сыр-сыр ссыдис. (Сабитæ  архайынц тексты ныхæстæм гæскæ  змæлын)

Хъ:Уæдæ  кæм  ис бирæ бæлæстæ фенæн?

С: Парчы, хъæды

Хъ: Куыд  хъуыды  кæнут , адæмæн фæлладуадзæн  бонтæ  куы  вæййы, уæд цæмæн  фæцæуынц  хъæдмæ,  хæхты ,рдæм,  парчы  тезгъо  кæнынмæ?

Сымах, хистæртæй  фехъуыстаиккат  ахæм ныхæстæ:

       -Ацы ран уæлдæф  бынтон æндæр у!

Æмæ  цы  ма  цавæр  æндæр уæлдæфы кой фæкæнынц?

Цæй æмæ уый сбæрæг  кæнæм.

Куыд  хъуыды  кæут, бæлас   цардæгас  у?

С: Сабиты  дзуæппытæ

Хъ: Æркæсæм ныр мæнæ ацы бæлæсты нывтæм (рагацау фæйнæгыл æвæрд бæлæсты нывтæ алы афæдзы  афонты)

Цавæр вæййы фæззæджы бæлас?

Сæрдыгон та цавæр уыдис бæлас?

Ссарут уыцы нывдæр.

Зымæгон та?

С: Сабиты  дзуæппытæ

Хъ: Сабитæ, сымах уынут, бæлас куыд ивы уый. Ныр  уæ бон хъæддыхæй зæгъын у:  - Бæлас у цардæгас.  Гъе уый тыххæй  йын нæ хъæуы сæттын йæ къалиутæ, æрдз  хъæуы  хъахъхъæнын,   хъæуы йыл  аудын.

Æмæ   сымах  нæфæнды  фæззгон  хъæды  атезгъо  кæнын?

(Сыфтæртæ  зæххыл  калдæй – сывæллæттæ сыл  тезгъо  кæнынц)

Хъ: Бæлæстæй уæлдай ма хъæды ноджыдæр  цытæ  зайы?

С: Гагадыргътæ,   зокъотæ

Хъ: Сымах, æвæццæгæн  зонут – иунæгæй  хъæдмæ  цæуæн  кæй  нæй,  уый. Искæд уæ исчи хистæртимæ  гагадыргътæ æмæ  зокъотæ  æмбырд  кæнынмæ ацыдис?

С: Сабиты  дзуæппытæ

Дидактикон змæлгæ хъазт «Чи тагъддæр æмæ растдæр»

Хъ: Æмæ  уæдæ  афтæ  бакæнæм  æмæ сымбырд кæнæм зокъотæ æмæ  гагадыргътæ.  Стæй, гæнæн ис  æмæ  цытæ хуыйнынц  уый  зонут.   (сывæллæттæ 2 чыргъæдмæ æмбырд кæнынц гагадыргътæ æмæ зокъотæ, æвдыст цæуынц)

Хъ: Сывæллæттæ æмæ адон та цысты?

С: Дыргътæ

Хъ: Æмæ  цы  бæлæстыл  зайынц  уыдон куыд  хуыйнынц?

С: Фæткъуытæ – Фæткъуы бæлæстыл,  кæрдотæ – кæрдо бæлæстыл

Хъ: Цавæр нуазинæгтæ  скæнæн  ис  дыргътæй  æмæ  гагадыргътæй ?

С: Адджын дон, кампот

Хъ: Æмæ  цæхæрадоны та цытæ  зайы?

С: Халсартæ

Хъ: Халсартæй та цы ис скæнæн?  

С: Хъæрмхуыпп,  борщ, салат æмæ  а.д.

Дидактикон хъазт «Сфыцæм  борщ»

(хъуысы  музыкæ)

Сабитæ  æвзарынц  сæхицæн  худгæндтæ кæнæ та халсартæ, дыргътæ æмæ гагадыргъты  хуызджын нывтæ.

Фæйнæгыл  2  тæлыйы æвæрд,  иу тæлыйы борщы тæбæгъы ныв,  иннæйы – та кампоты агуывзæйы ныв.  Музыкæ куы фæхъус вæййы, уæд сабитæ нывтæм гæсгæ амбырд вæййынц хъæугæ тæлыйы алыварс.

Хъ: Мæнæ цы бирæ базыдтат бæлæсты æмæ дыргъты тыххæй!

Базыдтат,  бæлæстæ дæр цардæгас кæй сты, уый. Бæлæстæм куы зилæм, уæд уæлдæф дæр сыгъдæгдæр уыдзæн, бæлæсты тыллæг та – бæркадджындæр.

Хъ: (Кæсы уыци–уыцитæ)

- Базонут ма уыци – уыци:

        Зазæй зазмæ чи гæпп кæны

        Тулдзы цъупмæ чи слидзы?

        Æхсæртæ мæрайы ,мбæхсы

        Зокъотæ дæр æруидзы.

        Схус сæ кæны къалиутыл,

        Зымæг ,фсæстæй арвиты.

С: Æхсæрсæттæг (æвдисы æхсæрсæттæджы ныв)

Хъ: Раст, уый у æхсæрсæттæг, фæлæ йæ хуыз бурбын нал у. Аивтайæ,  йæ кæрц фендæр хуызон ис, цæмæн?

С: Йæ кæрц ныр у хъармдæр,  йæ хуыз та – фæныкхуыз, уымæн æмæ бæлæстæ дæр зымæджы, æнæсыфтæй уыдзысты фæныкхуыз.

Хъ: Афтæмæй æхсæрсæттæг йæхи æмбæхсы тугдзых сырдтæй.  Æмæ хæргæ та цы кæндзæн зымæджы?

С: Сабиты  дзуæппытæ

Хъ: Цымæ æхсæрсæттæг зымæгмæ йæ хæдзар бахъæрмттæ кæны?  Æмæ йæ хъуамæ цæмæй  бахъæрмттæ  кæна?

С: Хус  кæрдæг  æмæ  сыфтæртæй

Хъ: Зымæджы уый бамбæхсы йæ хъарм хæдзары, къуыбылой тыхт скæны йæхи æмæ йæ  фындз йæ къæдзилæй  бахгæны.  Цымæ  йæ уæд цыргъ  ныхтæ та цæмæн  хъæуы?

С: Æхсæрсæттæг, бæлæстыл  гæппытæ  кæнгæйæ йæ ныхтæй ацахсы  къалиутæ.

Хъ: Равдисут - ма, куыд гæппытæ кæны æхсæрсæттæг къалиутыл?

(Сабитæ æвдисынц æхсæрсæттæджы  змæлдтытæ)

        Бæласæн йæ быны

        Къуыбылой фæзыны

        Къуыбылой  æгас у

        Йæ судзинтæй  нын тас у.

(равæры уызыны ныв)

- Мæнæ тагъдгомау æрбауайы уызын, йæ судзинтыл – хус сыфтæртæ.

Зæгъут ма, цымæ йæ цæмæн хъæуынц?

С: Сыфтæ йæ хъæуынц, цæмæй зымæджы йæхæдзары хус сыфтæрты бын йæхи æрбатымбыл кæна  æмæ  хъармы  фынæй  кæна

Хъ: Æмæ уæд хæргæ та цы кæндзæн зымæджы?  Гагадыргътæ, зокъотæ, хъæндилтæ куынæуалуа, уæд?!

С: Уызын зымæджы фынæй  фæкæны

Хъ: Æмæ  ма хъæддаг цæрæгойтæй  зымæджы  фынæй чи кæны?

С: Арс (равæрын ныв)

Хъ: Æмæ кæм фæфынæй кæны арс?

С: Йæхуыккомы, къалиутæ æмæ хус сыфтæрты бын.

Хъ:        Тугдзых сырд у – зыд, кæрæф

        Фос цæгъдынмæ – цырд хæлæф

С: Бирæгъ (равæрын ныв)

Хъ: Бирæгъæн æххормаг у, куыд  уасы?  (Сабитæ фæзмынынц  бирæгъы)

       Чи ма цæры хъæды ноджы уый базонут:

        Урс – зымæгон

          Фæныкхуыз – сæрдыгон

С: Тæрхъус

Хъ: Тæрхъус йæ къæхты руаджы ирвæзы хъæды,  уый тынг цæрдæг у, тагъд æмæ дард гæпп кæны йæ фæдтæ æмхæццæ кæнгæйæ. Равдисут, куыд гæпп кæны тæрхъус. Кæмæй лидзы? Кæмæй тæрсы?

С: Рувасæй

Хъ: Равдисут, рувас куыд цæуы уый. Хъуызгæ сындæггай, йæ къæхты хъæр хъуысгæ дæр нæкæны  (Сабитæ фæзмынынц  Рувасы)

Хъ: Федтат, цæйбæрц цæрæгойтæ цæры хъæды! Бакæсут ма се ,ппæтмæ дæр лæмбынæг  æмæ  зæгъут,  цы сæм ис  иумæйæгæй?

(Сабитæ хатдзæгтæ кæнынц)

С: Алкæмæн дæр дзы ис хъарм кæрц, къæдзил, фæйнæ цыппар къахы æмæ а.д.; алчидæр дзы йæхи зымæгмæ цæттæ кæны.

Дидактикон хъазт «Сызгъæрин кулдуар»

Хъ: Фæззæджы рæсугъддзинæдтæ,  хъæздыгдзинæдтæ æмæ  æмисæнтæ чи радзурдзæн

1 – аг сыв. -  Фæззæджы мæйтæ: рухæны мæй , кæфты мæй, джыуæргуыбайы мæй;

2 – аг сыв. – Фæззæг  мæкъулджын;

3 – аг сыв. – Фæззæг хъæыг у;

4 – м сыв. – Фæззæг  магусаты удхæссæг

5- м сыв. – Фæззæг   куыстуарзагон зæрдæрухс

6 – м сыв. – Фæззæджы бæркад афæдз дарæг

7 – м сыв. – Фæззæг царды къæбиц у.

8 – м сыв. – Фæззæг  æппæтæй  æххæст у

9 – м сыв. – Фæззæг дзаджджын у

10 – м сыв. – Фæззæг  маргъджын.

Хъ:  Хатдзæг скæнын (дæтты фæрстытæ – сабитæ дзуапп дæттынц)

Осень
Я хожу, грущу один:
Осень рядом где-то.
Желтым листиком в реке
Утонуло лето.
Я ему бросаю круг -
Свой венок последний.
Только лето не спасти,
Если день - осенний.
Г. Новицкая

Листопад,

Листопад, листопад.

Листья желтые летят.

Желтый клен, желтый бук,

Желтый в небе солнца круг.

Желтый двор, желтый дом.

Вся земля желта кругом.

Желтизна, желтизна,

Значит, осень -  не весна.               /В.Вирович/

Осень
Я хожу, грущу один:
Осень рядом где-то.
Желтым листиком в реке
Утонуло лето.
Я ему бросаю круг -
Свой венок последний.
Только лето не спасти,
Если день - осенний.
Г. Новицкая

Листопад,

Листопад, листопад.

Листья желтые летят.

Желтый клен, желтый бук,

Желтый в небе солнца круг.

Желтый двор, желтый дом.

Вся земля желта кругом.

Желтизна, желтизна,

Значит, осень -  не весна.              

 /В.Вирович/

Храни огонь родного очага

И не позарься на костры чужие –

Таким законом наши предки жили

И завещали нам через века:

Храни огонь родного очага!

О. Фокина

«Моя Родина». М. Лисянский.

Великую землю,

Любимую землю,

Где мы родились и живём,

Мы Родиной светлой,

Мы Родиной милой,

Мы Родиной нашей зовём.

Герб России. В. Степанов.

У России величавой

На гербе орёл двуглавый,

Чтоб на запад, на восток

Он смотреть бы сразу мог.

Сильный, мудрый он и гордый.

Он – России дух свободный.

Конспект занятия по развитию речи в старшей группе.

.

Тема. Наша Родина – Россия.

Программное содержание:  Дать детям представление о родине – России, её столице; развивать умение ориентироваться по карте. Познакомить с символами государства. Воспитывать любовь, гордость и уважение к Родине.

Материалы. Карта России, изображения герба и флага России; аудиозапись песни «С чего начинается Родина?». муз. В. Баспера, сл. М. Матусовского и гимна России.

Ход НОД.

-Как называется наша страна?

-Россия.

Посмотрите на карту нашей страны.

-Какая она, наша Россия?

Дети. Большая, огромная, сильная, любимая, красивая, богатая.

-Это наша Родина. Родина – страна, в которой человек родился и живёт.

Воспитатель читает рассказ из книги Н.Ф. Виноградовой «Что такое родина?».

-О России мы узнаём не только из рассказов. Послушайте отрывок из песни «С чего начинается родина?».

-Что же такое Родина? С чего она начинается? (с родного дома, улицы, парка, города, столицы нашего государства и т.д. – всё это Родина.

-Послушайте, как (имя ребёнка) расскажет о Родине. (Ребёнок читает стихотворение «Моя Родина» М.Лисянского).

Воспитатель. Как ласково называют Россию русские люди? (Россия-матушка). А почему? (Она для нас как мать. А маму все любят. Она нас кормит, поит, защищает, бережёт от врагов).

-Как можно ещё назвать Россию? Какая она? (Дорогая, любимая, единственная, родная…).

-Воспитатель. Народ придумал много пословиц о Родине. Послушайте и запомните их. «Одна у человека мать, одна у него и Родина».

«Родина любимая – мать родная».

-Как вы понимаете смысл этой фразы? (мы к Родине относимся, как к родной маме. Мы маму бережём, любим, жалеем. И так же относимся к Родине).

-«Нет ничего на свете краше, чем Родина наша» (смысл объясняют дети).

-Воспитатель. Часто нашу Родину называют славной. Как это понять?

Символы России.

-Воспитатель. У каждого государства есть свои символы. Свой герб, флаг, гимн.

 -Воспитатель показывает плакат с изображением герба России.

-Ребёнок рассказывает стихотворение В. Степанова «Герб России».

-Воспитатель. Герб России представляет темно-красный щит, на котором изображён двуглавый орёл. На груди орла помещён герб Москвы. Это означает, что Москва  - столица могучего Российского государства. Форма герба напоминает щит. На груди орла тоже изображён щит. Щит – это вооружение древнего воина в виде округлой или прямоугольной плоскости (из дерева, металла, кожи) для предохранения от ударов, стрел.

-Воспитатель. Я думаю, что вам всем знаком российский флаг. Посмотрите на него. А расскажет о нём (ребёнок).

(Ребёнок читает стихотворение В Степанова «Флаг России» и рассказывает об особенностях флага России).

- Воспитатель. У каждого государства есть гимн. О нём расскажет(ребёнок).

-А теперь предлагаю послушать гимн Российской Федерации.

-Нам посчастливилось жить в замечательной стране, в мире больше нет такой. Не случайно о ней сложено много стихов. Послушайте стихотворение Н. Забила «Наша Родина».

Мы много говорили сегодня о России, о нашей родине.

-А как надо относиться к родине?

Храни огонь родного очага

И не позарься на костры чужие –

Таким законом наши предки жили

И завещали нам через века:

Храни огонь родного очага!

О. Фокина

-Занятие окончено. Вы молодцы! Вы очень хорошо работали. Звучит музыка песни «С чего начинается Родина?».

Предварительная работа.

Чтение «Слово «Родина» Ю.Яковвлев

«Наша Родина» С. Соловейчик.

«Русь» С. Романовский

Стихи. «Родина» К. Симонов

«Родина» М.Пляцковский

Д\и «Подскажи словечко»(родина, отчизна, отечество).

Знакомство с пословицами.

Человек без Родины-соловей без песни.

Береги землю родную, как мать любимую.

Жить-Родине служить.

Литература.

1. Т.И. Подрезова. Планирование и конспекты занятий по развитию речи детей в ДОУ, стр.55.
2. О.Ф. Горбатенко. Комплексные занятия с детьми среднего и старшего дошкольного возраста, стр.73.
3. Н.Г. Зеленова «Мы живём в России», стр.70.

Литературный материал к занятию.

«Моя Родина». М. Лисянский.

Великую землю,

Любимую землю,

Где мы родились и живём,

Мы Родиной светлой,

Мы Родиной милой,

Мы Родиной нашей зовём.

Герб России. В. Степанов.

У России величавой

На гербе орёл двуглавый,

Чтоб на запад, на восток

Он смотреть бы сразу мог.

Сильный, мудрый он и гордый.

Он – России дух свободный.

Флаг России.   В. Степанов

Белый цвет-берёзка,

Синий-неба цвет.

Красная полоска-

Солнечный рассвет.

Наша Родина.  Н. Забила.

Как велика моя земля,

Как широки просторы!

Озёра, реки и поля,

Леса, и степь, и горы!

Раскинулась моя страна

От севера до юга

Когда в одном краю весна,

В другом – снега и вьюга.

И поезд по стране моей

К границе от границы

Не меньше, чем за десять дней –

И то едва домчится.

Что такое Родина?  Н.Ф. Виноградова.

Каждый, услышав слово «родина», представляет что-то своё, самое родное и близкое. Родина объединяет всех людей, живущих в одной стране: они говорят на одном языке, имеют одинаковые паспорта, работают, отмечают общие праздники, и если это необходимо, защищают свою Родину от врагов.