Шагаа байырлалынга тураскааткан сценарий.
учебно-методический материал (младшая группа)
Темазы: «Кырган – авайнын ак оргээзинге Шагаа байырлалы»
Сорулгазы: Шагаа - деп чул дээрзи - биле уругларны таныштырары; Уругларнын аас чугаазын сайзырадыр; Ыдыктыг хундуткелдиг чемивис сут дугайында, суттен кандыг чемнер кылырынын дугайында билигни уругларга дамчыдары; Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак эки чанчылдарга кижизидер; Оюннарга даяннып сагынгыр – тывынгыр чоруун сайзырадыыры.
Дерилгези: Тыва огнун чартыы, огнун эт- херексели (тос карак, артыш, аяктар,
хонек, тавактарда тыва далган, саржаг, боорзак, суттен кылган ак чем).
Топ ханада чылдын 12 эргилдезинин чуруктары астынган.
Хогжум каасталгазы: Хоомей, каргыраа, мал-маган даажы дынналып турар.
Скачать:
Вложение | Размер |
---|---|
utrennik_shagaa_-_kopiya.doc | 68.5 КБ |
Предварительный просмотр:
Шагаа байырлалынга тураскааткан сценарий.
Темазы: «Кырган – авайнын ак оргээзинге Шагаа байырлалы»
Сорулгазы: Шагаа - деп чул дээрзи - биле уругларны таныштырары; Уругларнын аас чугаазын сайзырадыр; Ыдыктыг хундуткелдиг чемивис сут дугайында, суттен кандыг чемнер кылырынын дугайында билигни уругларга дамчыдары; Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак эки чанчылдарга кижизидер; Оюннарга даяннып сагынгыр – тывынгыр чоруун сайзырадыыры.
Дерилгези: Тыва огнун чартыы, огнун эт- херексели (тос карак, артыш, аяктар,
хонек, тавактарда тыва далган, саржаг, боорзак, суттен кылган ак чем).
Топ ханада чылдын 12 эргилдезинин чуруктары астынган.
Хогжум каасталгазы: Хоомей, каргыраа, мал-маган даажы дынналып турар.
Киржикчилери: Башкарыкчы – Сарыглар Ч. А.
Кырган-авазы – Хомушку А.К.
Уруу – Кужугет Л.А.
Байырлалдын чорудуу:
Башкарыкчы: Эргим уруглар, ада - иелер база аалчылар, силерге унуп олурар хаван чылы таварыштыр ог- буленерге аас - кежикти, кадыкшылды, тайбынны, оорушкуну, чедиишкиннерни кузээр-дир мен.
Башкарыкчы:
Шагнын чаагай эргилдези
Шагаа хуну унуп келди
Чанчыл ындыг артыш-санын
Чаагай чыдын айдызаалы!
Ак чем салып, эът-чем делгеп,
Тыва улус хундулежир.
Аалдар кезип, ойнап-хоглеп,
Данны атсы ырлажыр.
Алдыы аалдын оолдары, уруглары
Арбын ковей чыглып алгаш
Шагаа-найыр будуузунде
Устуу аалче байырлаар дээш
Аалдажып, аралажып шагаажылар келгени бо!
Ыры: « Харжыгаш»
Ак-кок дээрим бургеп,
Аккыр харын чагды.
Ам-даа чаг-ла! Чаг, чаг!
Амыраар мен оой-ээй!
Шанак хаагым белен,
Чалгаараскап чыдыр.
Хавак тейге чунгулап,
Хаагым кеткеш ойнаан.
С. Айыраа: Шагаа дээрге тыва чоннун
Чаагай сузук чанчылы-дыр
Айнын каазын, хуннун эртезин
Алгап йорээр байыры-дыр.
Ариана: Уругларга шагаа хуну-
Уттундурбас байырлал-дыр
Улуг улус ону деткип,
Улам солун болдурунар.
Делгер: Хавак черге чунгузундан
Караннадып бадыптар-дыр
Харга чуглуп ыймактажып,
Харын ооруп турарлар-дыр.
Тыва аялга-хоомей сыгыт дынналып турар. Ог иштинде кырган-авай, уруглары кажыктап олурар. Ыт ээрер.
(Уруг дашкаар унгеш харагыылааш огже кирип келгеш чугааланыр)
Уруу: Ырак эвесте хой улус кел чор ышкаш кырган-авай, коргеним чугаалап тур мен.
Кырган-ава: Шагаа-Найыр будуузунде кожа аалдын ажы-толу аалдап кел чор боор. Дашкаар унуп уткуп экел уруум.
Уруу: Кирип моорланар-ла аалчылар, шагаажылар!
Башкарыкчы: Уруглар, шагаа байырлалын эртирер,чаа-чылды уткуур дээш кырган-авайнын ак огээзинде аалдап чедип келгенивис бо, аалдын ээлери биле мендилежиилинер:
Шупту: Амыр-ла Амыр !
Кырган-авай: Амыр-ла Амыр уруглар !
Башкарыкчы: Шагаа будуузунде улустар мынчаар мендилежир, чолукшуур чуве-дир корунер уруглар (Чолукшуурун коргузер).
Шагаа-байырлалын силернин ак оргээнерге моорейлежип ойнап–хоглээр дээш аалдап келгенивис бо, кырган-авай.
Кырган-авай: Шын кылган-дыр силер уругларым, аалга шагаа-байырлаарга кончуг солун болур чуве, дорже эртип сааданар уругларым! (уруглар, оолдар 2 ангы чарлып олуруп саадаптарлар)
Уруу: Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар. Арга кирген кижи саат дайнаар дээр болгай, шайдан кудуп согнеп корейин (аяк-шайны уругларга кудар).
Башкарыкчы: Суттуг шай, сут дээрге эн-не хундуткелдиг чемнернин бирээзи, оон дугайында уругларга солун чугаадан чугаалап беринерем кырган-авай.
(Сутту шил стаканга куткаш уругларга корзуспушаан)
Кырган-ава: Сут кандыг огнуг-дур уруглар?
Уруглар: Ак.
Кырган-ава: Сут дээрге Тыва улустун хундуткелдиг чемнеринин бирээзи-дир уруглар. Сутту бис азырал дириг амыттанарывыстан саап ижип турар бис: инектен, хойдан, ошкуден. Олар оолдарын база суду биле эмзирип остуруп турар. (Уруглардан айтырып болур).
Сут-биле янзы-буру чемнерни кылып чип турар бис. Чижээ: суттун бодун ижип турар бис, ааржы,ореме, саржаг, быштак, курут дээш оон-даа оске чемнерни суттен кылып чип турар бис. Ынчангаш сутту топ болбас, сут ак чемге хамааржыр кежээ бажындан сут ундуруп болбас дижир болгай уруглар
(Чемнерни коргузуп тургаш тайылбырны кылыр).
Яндай: Арбын малы кышты хур
Ашканынын демдээ ол-дур
Аккыр суттен кылган чемнин
Арбын апаар эгези-дир.
Башкарыкчы: Уруглар, кырган-авайнын сут дугайында чугаазын сактып алынар? Кайыын ап турар- дыр бис сутту ? Кандыг чемнер кылып чип турар- дыр бис? Сактып сагып чоруур бис уруглар. Уруглар Тыва улустун тос чузун малын мактап ырлашсывыса чер-ле артык эвес боор хойларывыс - деп ырывысты бадырып берээлинерем чеве уруглар!
Ыры: «Хойлар»
Кадактар-биле танцы «Йорээл»
- Уруглар, ам силерге тывызык салыйн тывыӊарам.
Долганып, долганып ток диди (ыт)
-- Ыт
-- Ыт база азырал амытан
-- Ыт кандыг ажыктыгыл?
-- Ыт кижиниӊ өӊнүү, мал – маган, бажыӊны, машинаны кадарып турар.
-- Ыттыӊ оглун чүү дээрил уруглар?
--Эник дээр
-- Ыт канчаар эдерил?
--Хог – хог – хог дээр.
-- Ам «Семдер хава» деп оюннувусту ойнап көрээлиӊерем.
Оюн «Семдер хава»
Доо чыдар хаваны кор
Дурлуп алган чыдарын кор.
Чудек оожум чеде бергеш,
Чуу боорун корээлем че.
- Бистер бөгүн азырал амытаннар дугайында чугаа чорудар бис база оларныӊ биске кандыг ажыктыын билип алыр бис.
- Оларны чүге азырал дээр бис?
- Чуге дизе бис оларны бажыӊда азырап турар бис.
Башарыкчы: Ынчаарга шагаа деп чогум чуну байырлаар байырлал чувел уруглар?
(Шагаа дугайында шулуктер: Х.Амелия, Амили, Сулдем, Лея, Яндай).
Х.Амелия: Хырбачанар дооранар,
Ужа, тоштен чоогланар,
Кырган, чалы, улуг-биче,
Ужур ындыг, чолукшунар.
Амели: Энелерим, огбелерим
Эдек тутчуп, чунгуланар.
Ажы-толдун омаан коруп,
Амыр-дыш ап, чалыытканар.
Сулдем: Шагаа хуну уругларга
Шагнын чаагай байыры-дыр
Оюн-тоглаа, каткы, чугаа
Ол хун черле узулбес-тир.
Лея: Авыралдыг унуш
Айдыс чыттыг артыш
Аарыг-аржык,хирден
Арыглаптар куштуг.
Кырган-авай:
-Оо, кончуг-даа шын чугаалап тур силер уругларым.
Башкарыкчы:
Тевек база тываларнын
Тергиин солун оюну-дур
Чеже салгал дамчып келген
Чер-ле санап шыдавас мен.
Тевер, дагыыр, чиннээр болгаш
Дедир-удур ундуржурун
Кызыл чиннеп, «човадырын»
Кызымактар тиилеп уннер
Танцы: «Тевек»
Оюн «Кадарчы болгаш хойлар»
Башкарыкчы: Чечен менде
Чечек черде
Начын: Мерген менде
Мезил хемде.
Чадаг чорба аъттыг чору
Чалгаа чорба, кежээ чору.
Ыры «Арбай-Хоор»
1.Адыжынар коргузунер
Арбай - хоорлап ойнаалынар
2.Улуг-эргек уруктазын
Башкы-салаа балыктазын
3.Орта-салаа одун салзын
Кемчок сала кедээр орзун
Арбай-хоор (4к)
4.Хеймер-салаа кежээ болзун
Олут орлан болзун
Башкарыкчы:
Шагаа-найыр будуузунде
Чазык хоглуг болуулунар
Борбак ог деп оюннувусту ойнаптар бис бе, уруглар? Че- ле бе?
Башкарыкчы: Кажан шагда огбелернин
Кажыктажыр оюну бар!
Канчаар ойнаарын билир бис бе?
Кажык бо-дур!
Топтап кор даан!
Ог, ог, огжугеш
Ондур чаагай чаглаавыс
Дожек,эт-сеп кайы хой
Дорже эртип сааданар.
Суттуг шайдан аартап
Сумележип ойнаалы
Ог, ог огжугеш
Огбелернин оргээзи.
Оюн: «Дорт чузун оглер»
Башкарыкчы: Эр- хейлер, бисти ам кырган- ава Шагаа уткуштур артыжап арыглап бээр.(Кырган- ава уругларны артыжаар).
Ыры: «Дагааларым»
Чинчилер дег борбаннаан
Чинге-тараам чажып бээйн
Дагааларым шуптунар
Далажынар шымданар
Кожумаа: Чыып чинер чипейлер
Чыып чинер чараштар
Тоттур тоттур чемненгеш
Доругунар дагааларым
Хоокуйну хокпешти
Коге-буга оннуктуг
Чемелевейн, ойлатпайын
Чеминерден беринер
Кожумаа:
Далаш чокка улежип
Тараанарны дойланар
Аранарга мен база
Аян тудуп хоглежиийн.
Кожумаа:
Кырган-ава: Шынап-ла ырлаар, танцылаар дыка-ла чараш уруглар-дыр силер. Ынчангаш силерге чигирзиг боорзаамны хаптап берейин, улаштыр болуунерге баргаш шагаалаар силер, уругларым.
Башкарыкчы: Хаван
Эргилделиг чылдарывыс
Эн-не соолу-Хаван чылы
Кеми-даа чок, багы-даа чок-
Кээргенчиг амытан-дыр
Шынчызы-даа, чытчызы-даа
Шынап, куштуг амытан-дыр.
Буян-кежик тарып чоруур-
«Буруузу» ол амытан боор
- Чолукшуп даа, ойнап- хоглеп хоорештивис. Кырган- ававыстын Шагаа байыр- найырынга сеткил- сергек, омак- хоглуг келдивис. База катап «Шагаа- биле!»
Кырган-ава: Байырлыг, менди чаагай!
Уруглар: Байырлыг!