НОД на тему "Амданныг чаагай тыва мороженое"
план-конспект занятия (подготовительная группа)

Монгуш Чайзат Александровна

Муниципалдыг бюджеттиг школа назыны четпээн ооредилге албан чери

Тыва Республиканын Чоон-Хемчик кожууннун Чадаана хоорайнын «Чечена» аттыг уруглар сады

 

 

 

 

Улуг болукке ажык шинчилел-кичээл

Темазы: « Амданныг чаагай тыва мороженое»

 

 

 

 

 

                                                                     Кижизидикчи башкы:

                                                                    Монгуш Чайзат Александровна

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                           Чадан,2018

 

Шинчилел-кичээл

Тема: «Амданныг чаагай тыва мороженое»

Сорулгазы: уругларга божанын шынарлары-биле таныштырар; уругларга тыва улустун божадан кылып чип чорууру тыва мороженоезин кылып билиринге  ооредир; уругларнын мороженое дугайында билиин, угаан-медерелин,дыл домаан болгаш бот-тывынгыр чоруун сайзырадыр; уругларны арыг-силигге, найыралдыг болурун болгаш орук дурумнерин сагып, оваарымчалыгболурун кижизидер.

Дерилгези:ойнаар-кыс, садыг, хаак аъттар, ог,божа,сут,чигир, чуруктар, слайд -презентация.

                                     Кичээлдин чорудуу

Башкы: Экии,уруглар.Мени Чайзат Александровна дээр.Мен силерде чааскаан эвес уруум Аленушка-биле келдим. Бистин-биле найыралдажып билчип алыылынарам,уруглар.(уруг бурузу адын адаар).Ам шупту демниг мендилежиптээлинерем,уруглар.

Экии, карактарым!Оттуп келдинер бе?(он,солагай талазынче коор)

Экии, холчугаштарым!Оттуп келдинер бе?(холдарын часкаар)

Экии, бутчугаштарым!Оттуп келдинер бе?(буттарынга мергежилгени кылыр)

Экии, эжим- оорум!(куспактажыр)

Башкы: Чараштарын бо уругларнын. Бо хуулгаазын кичээлде хоглуг, кичээнгейлиг кичээлдээр бис ,уруглар.(Аленушка хенертен ыглай бээр)

Башкы: Канчап бардын, уруум? Чуге ыглай бердин? (уруу ыглап-ла турар).

Сен аргалап корем,угааныгбайым.(уругларнын чамдыызынга ойнаар-кысты тутсуур аргаладыр, Аленушка домей-ле ыглап-ла турар)

Бащкы: Черле анаа эвес ыглап турар-дыр сен, чассыгбайым. Каям мээн кулаамга чугаалап берем, уруум чуге ыглап турарынны.

Уруглар,Аленушка мороженое чиксеп турар. Ынчангаш ыглап турар-дыр.

Мороженое дээрге ол чуу чувел, уруглар? Ону канчаар чувел? А силер ону чиген силер бе? А ону чууден кылырын билир силер бе, уруглар? (башкы чуруктарны слайд-презентацияга  коргуспушаан кыска тайылбырны кылыр).

-Уруглар, ам кым чугаалаптарыл мороженоени чуден кылырын?(3-4 уруглардан атйырыптар .Чуруктун дузазы-биле уруглар тайылбырлаар.Аленушка ыглап эгелээр).

Башкы: уруглар  Аленушка ыглап туруп берди. Ам кайыын мороженое тып бээр бис. Морженоени силернин ада-иелеринер кайыын эккеп бээр-дыр, уруглар?(садыгдан).

-Шынап-ла, дуу ол ырак эвесте орук кежир садыг тур. Оон садып берээлинерем,уруглар.

-Уруглар, орукту канчаар кежер дурумнерин сактыптаалынарам. Баштай кайы талазынче коор бис?(он), оон кайы талазынче коор бис? (солагай). Орукту бичии уруглар чааскаан кежип болур бе? (чок, улуг улустан четтинип алгаш кежер).

Башкы: Чуу садып алыр дээн ийик бис мон,уруглар?Садыгга кирип келгеш баштай садыгжы-биле мендилежир бис,уруглар. Садыгжыдан айтырып корунерем мороженое бар-дыр бе. (уруглар мороженое бар бе деп айтырар, айтырарга чок боор).(Аленушка ыглап эгелээр)

Ам канчаар улус боор бис, уруглар. Кайыын мороженое тып бээр бис ам,Аленушка база ыглап туруп берген. Аа, билип кааптым,уруглар.Чайын дыштанылга уезинде кырган-авам биле кырган-ачамнын аалынга баарымга менээ дыка чаагай амданныг тыва мороженое кылып бээр турган.Ам ол аалче баргаш кырган-авамга кылдыртып аалынарам,уруглар.Ам ол аал дыка ырак болгай ынаар машиналар база чедип шыдавас.Адыр-адыр,мында бир малчын угбамче долгаптайн.Ол аъттары-биле бисти чедирип каар боор.(угбазынче долгаар.

- Уруглар, аът даваны дынналып тур угбам кел чыдар-дыр. Ол даашты оттунуп таалайывыс такыладыптаалынарам.( угбазы чедип келир.Аъттарга ушкажыпкаш аалче чоруптарлар).

Башкы: Аалывыста чедип келдивис. Чоп бисти кым-даа уткувас чоор,уруглар. Огже кирип моорланар уруглар. Кырган-авам хоюн кадарып чорупкан хевирлиг.Аалга кирген кижи,аяк эрии ызырар дээр болгай шайдан ижип корунерем,уруглар дорже олурупкаш.Орукка чорааш шылаан боор силер сула шимчээшкинден кылыптаалынарам,уруглар.

Сула шимчээшкин (музыка аайы-биле шимчээшкиннер)

Башкы: Кырган-авам арай саадаар хевирлиг ынчангаш бис боттарывыс тыва мороженоеден кылып коор бис бе,уруглар. Кылыксап тур силер,бе? Кылып, шинчилээринин  бертинде идик-хевивис хирге борашпазы-биле бо фартуктарны кедип алыылынарам, уруглар. Мороженоени кылырывыста биске ол ааржы, сут,чигир, юпи херек. Силер бо чуулдерни таныыр-дыр силер бе? (Башкы слайдыга чигирни,сутту болгаш божаны кылырынын чуруктарын коргуспушаан кыска тайылбырны чорудар).

-Столдар кырында тавактарда божаны коруп корээлинерем.

-Кандыг оннуг-дыр?

-Суук-дыр бе азы чымчак-дыр бе? Кандыг деп бодап тур силер бе?

-Ам чымчак азы суук деп билип алырда мындыг дуржулганы кылыптар бис. Столдарынар кырында 2 стакан бар бирээзинде сут бирээзинде божа бар. Сутуг стаканы туткаш шуур кырынче кудуптар бис.

-Шуурде сут арткан-дыр бе,уруглар? (чок).Ынчангаш сут кандыг-дыр?(суук)

Ам божалыг стаканы алгаш кудуптаалынарам.

-Кутунар-дыр бе? (чок). Ол шуурде артып калган шээй. Ынчангаш божа суук эвес , а кандыг-дыр? (чымчак).

Божанын ону ак,чымчак болду. Ам амданы кандыг эвес омааштарывыс-биле амзап корээлинерем(уруглар амзаар).Кандыг-дыр амданы?(ажыг).

-А мороженое кандыг боор? (чигирзиг). Ынчаарга божа чигирзиг апаар кылдыр канчаптар бис? (чигирни холуур). Ам бичии сутту база немей кудуптар болзувусса мороженоени кылыпкан боор бис. Оон ону холуй булгаар бис. Ону ам соодур даштыгаа салып каар бис. Эр-хейлер, уруглар.

Рефлексия

Уруглар, мен шын чугааларымга часкаар силер, а меге чугаалаарымга тепсээр силер.

-Мени Чайзат Александровна дээр.

-Мороженое дээрге ойнаар херексел-дир

-Тыва мороженоени ол ааржы,сут, колбасадан кылыр.

-Мороженоени соодары-биле даштыгаа азы соодукчуга суп кар.

Четтирдим,уруглар.Бо кичээлде мээн-биле омак-хоглуг ажылдаанынар дээш.(уругларга саазындан кылган медальдарны тыпсыр).

Кичээливис моон-биле тонген.Менди чаагай.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Шаг чаагай, Шагаа чаагай!

Сценарий тувинского национального праздника Шагаа (Новый год по лунному календарю)...

Шаг – чаагай, Шагаа – чаагай!

Шаг – чаагай,Шагаа – чаагай!Ортумак болукке эрткен Шагаа байырлалы....

Шаг – чаагай, Шагаа – чаагай!

Шаг – чаагай, Шагаа – чаагай! Ортумак болук....

Тыва улустун чаагай чанчылдарынга даянып алгаш садик назылыг улуг болуктун уругларны долгандыр турар хурээлелге таныштырып ажыглаар чижек программазы

Аннотация     В данной работе дана авторская программа по использованию элементы народной педагогики, ознакомить детей с окружающим миром через приобщение тувинскими народными трад...

"Шаг чаагай, шагаа чаагай!" деп ортумак болукке шагаа байырлалы

Ортумак болукке шагаа байырлалынын сценарийи Башкарыкчы : Шагаа, шагаа! Тыва чоннун тоогузунун байырлалы        Шагаа, шагаа! Эргилип кээр чаа чылдын ёзулалы....