8-мартдин сувар
план-конспект занятия (старшая группа)

                  Куьрхуьруьн аялрин бахча

Гьазурайди: Велибекова Сунахалум Феликсовна

                     Яран суварин къаршидиз.

                         Яран  сувар

             Гатфар къвезва, гатфар къвезва.

             Чаз чи Яран сувар къвезва.

             Чан гъиз вири т1ебиатдал,

             Яран сувар, ракъар къвезва.

              Яру гъалар гилиг гъилихъ.

              Перпилагар кутур тарцик.

              Чи адетар фирай вилик.

              Лезги халкьдин сувар къвезва.

              Ирид пич1ек, ирид афар

              Т1уьна к1анда галаз дустар.

              Ирид к1вализ сувар паяр

              Апайиз илчияр къвезва.

              Сад хьанава югъни йиф къе.

              Шадвал ава гьар са к1вале.

              Ц1аяр, шемер куз гьар куьче,

              Лап шегьердиз ухшар жезва.

Гьар са халкьдихъ хьиз, чи лезги халкьдихъни вичин девлетлу меденият ава. Ам къадим заманайрилай чал чи ата бубайрилай  агакьнавай адетралди девлетлу я.

Ихьтин суваррикай сад Яран сувар я. И суварихъ Дагъустандин халкьар сад ийидай, абурун арада дуствал мягькемардай къуват ава. Мярекат тухунин кьилин фикир ам я хьи, чи лезги халкьди , акьалтзавай несилди ата бубайрилай чал атанвай пак адетар рик1ел хуьн ва гележегда къвезвай несилдал агакьарун я.

1)Мани : «Яран сувар»-Рушарин десте»

        2) «Аялрин шиирар»                        

Яран сувар жез кьве гьафте амаз, к1валера гъвеч1и къапара техил цадай. Им алукьзавай Ц1ийи йис берекатлуди хьун патал лишан тир. Суварин йикъалди цанвай техилдихъ гелкъведай, ам чешнелуди хьун патал чалишмиш жедай. И экъеч1навай техилдилай алукьзавай йисан бегьер аслу яз гьисабдай.

                          3) Кьуьл : «Акушинка»

Яран суварихъ мад са лишанлу адет ава. Яран юкъуз гъвеч1и аялар магьле – магьле къекъведай. Абуру Яран паяр к1ват1дай. Чантаярни гваз къекъвезвай аялри, чеб атайдакай хабар хьуй лагьана, ихьтин гафар лугьудай.

                      Мубарак квез Яран сувар.

                      Гурлу хьуй куьн Яран ц1аяр.

                      Яран сувар квез хьурай.

                      Яран паяр чаз хьурай.

                      Ну, ну, ну, ну, ну

                      Це Яран паяр.

                      Ну, ну, ну, ну, ну

                      Це Яран паяр.

К1валин иеси к1валяй я зимбил гъилеваз экъеч1дай, я - кук1ва, ленгер гъиле авз. Ана кьурай хутар, жумун ва ичин патар, кьурай чуьхверрин ц1иргъер, кьурай машмашдин патар ва п1инияр, шуьмягъар ва к1ерецар, яру кукуяр ва ичер жедай. Яран паяр гудайла, кьуьзуь дидейри аялризни суварар мубаракдай, абурухъ яргъи уьмуьр, чандин сагъвал хьун Аллагьдивай т1алабдай.

                      4) (Сегьнеламишнавай ч1ук).

Яран сувариз какаяр элуьк1ардай адетни авай.

Жегьил гадайри фадамаз чпиз т1арам, яни к1еви какаяр гьазурдай. Яран юкъуз абур майдандал к1ват1 жедай ва какаяр элуькьариз къугъвадай. Са какади гзаф какаяр ахчур вахтарни жедай. И къугъунай гадайриз чпин сирерни авай. Абуру Яралди са варз амаз какаяр, к1еви хьуй лугьуз, кьелен це твадай. К1ват1навай какаяр гадайри вирида санал

недай.

        5) «Какаяр элуькьарун»

Виридалайни Яран суварин лишанлу адет суварин хуьрекар гьазурун тир. Адет яз, и юкъуз гьар хизанди ирид жуьре хуьрекар гьазурдай ва ирид к1вализ гудай.

        6) «Хуьрекар къалурун»

        7) «Ц!алай Хкадрун ва яру гъалар кун»

        8) «цун патав кьуьл авун»

        9) «Аялри Яран хуьрекар дадмишун»

                              «8-Мартдин сувар»

                  Куьрхуьруьн аялрин бахча

Тербиячияр:Велибекова Сунахалум Феликсовна.

                        Метлеб:

-аялриз дидедин зегьметдин сан, адан къадир чирун;

-дидедиз гьуьрмет ийиз, адан зегьметдиз къимет  гуз чирун;

-чеб дидейриз вири уьмуьрда буржлу инсанар тирди чирун;

-аялар инсанперес ва ватанперес руьгьда аваз вердишарун;

1)Аялрин кьуьл «Диде»

Тербиячидин гьахьунин суьгьбет.

Ассаламу Алейкум! Азиз балаяр! Гьуьрметлу дидеяр ва  къе атанвай чи азиз мугьманар.

Динда лугьузвайвал, гьар югъ дидедин сувар лагьайтIани жезва. Яни, дидедин дережа гьакьван кьакьан я! Им чIехи сувар я, вучиз лагьайтIа, къе куь дидеяр чаз мугьмандиз атанва. Чаз виридаз чизва, « Женнет дидедин кIвачерик ква»-лугьуда чи халкьди . Чна чи дидейриз,чи рушариз, чи вахариз талукьарнавай мярекат гьазурнава. Буюр ,  тIалабда яб акалун.

Тербиячи:

Лайлаяр:

Лайлай, бала, лайлай,

ГъвечIи бала, лайлай!

Ширин тIвар алай,

ЧIехи паяр алай,

Азиз бала, лайлай!

Яргъи хъуьтIер  хъфида,

Лацу живер цIрада,

ЧIулав цифер чкIида.

Лайлай, бала, лайлай
Дарман бала лайлай!

Гатфарин къар ачух жеда,

Салан тIулар  къацу жеда,

Таран кукIвар лацу жеда.

Лайлай бала, лайлай,

Масан бала, лайлай!

Тербиячи: Азиз балаяр! И манидин ван атайла,гьелбетда чи фикирдиз садлагьана дидедин твар къвезва!

Вучиз лагьайтIа,  къени чи япара чи дидедин ширин лайладин сес ама.

Зун паталди куьтягь тежер няметар
Гъана, диде, ви зегьметди датIана.

Зи кьепинихъ на авур кьван суьгьбетар
Зи фикирда ама гелер атIана.

                 И дуьньядал виридалайни багьа ва играми инсан Диде я!

Исятда чи аялри квез дидедикай мани лугьуда.

2)Дидедикай аялрин мани( 8-Март)  

3) Аялрин кьуьл.(гадани руш)

Тербиячи: Диде! Яраб адалай мукьва, багьа, вафалу кас аватIа дуьньяда.
Диде! Гьикьван ширин, гьикьван гуьзел сес авай гаф я!

Диде! Виридалайни багьа! Са куьнивни гекъигиз тежедай гаф я.
Дуьньядал атай сифте йикъалай чаз аквазвай сад лагьай кас диде я.

Дидейри кьепIинин кьилихъ акъудай йифер-йикъар гьич садрани, гьич садани рикIелай ракъурна виже къведач. Адан лайлайдин манидин ван чи уьмуьр амай кьван япара жеда.

Чи дидейри чал чIугвазвай кьван зегьметар гьич са терездални алцумиз  жедач.

Ширин затIар гзаф ава дуьньяда.

Сад лагьайди вун я, диде, чан диде!

Къенин юкъузни ама зи япара
Ви лай-лайдин назик, ширин ван, диде!

 4)Мани «Диде» тамамарда аялрин дестеди

Аялар, дидевилиз вири инсанри къимет гузвайди я. Шаирри гзаф  шиирар кхьенва, манидарри абурукай гуьзел манияр лугьузва. Ибур вири дидедин зегьметдиз къимет гуз ийизвай кIвалахар я. Гила чна  чи аялрин шиирриз яб гуда.

5)Шииррихъ яб акалун.

Тербиячи:

Диде лугьудай зурба гафунин къуват алцумдай уьлчме авач. Ам гекъигдай затI авач. Шаир Алирза Саидова ам чи чIехи дуьньядин шардив гекъигзава. Дугъриданни, эгер дидедиз бахшнавай цIарар вири санал кIватIайтIа, гьа и чIехи дуьньядин шардивай шумудни са саферда цIар илитIиз жеда. Диде чун дуьньядиз гъайи кас я. Чи сифте муаллим,  чи камаллу насигьатчи! Дидедин дережа Шагь-Дагъ хьиз кьакьан, Каспий
гьуьл хьиз дерин, рагъ хьиз чими ва нурлу я.

6)Дидейрихъ галаз къугъун.

Тербиячи:Дидедин бурж са вахтундани чавай вуч авуртIани вахкуз жедач. И жигъетдай чи аялри «Дидедин бурж» лугьудай сегьне къалурда.

7)Сегьне «Дидедин бурж»

Тербиячи:

Къе чна чи Куьрхуьруьн экуь гъед, шаир, гуьрчег манидар Зейнаб Султанахмедовадиз чи бахчадиз мугьманвилиз эвер гана. Къе чаз Амсият Нурметовна кьиле аваз,чи коллективди патай, квез ва гьакни чи райондин вири вири дишегьлийриз и гуьзель сувар мубарак ийиз канзава: Къуй квехъ мягькем сагъламвал, квалера хушбахтвал, куь яратмишунин рекье  еке агалкьунар хьун чи рикин мурад я. Буюр квез гаф гузва!

Тербиячи:

Чна чи аялрин шиирар давамарзава:

8) Аялрин шиирар

Тербиячи: Азиз балаяр, зазни зи диде гзаф кIанда. Адаз за цава авай гъетер кьван, чиле авай векьер кьван бахтар багъишзава. Гьуьрметлу дидеяр, гьич садрани куьн  сефил тахьуй.

9)«Дидедин лайлаяр» мани-сегьне хьиз тербиячияр ва аялар.

Тербиячи: Веледдиз тербия гун,ам чехи авун дидедин пара еке зегьмет я.Чавай сада хабар кьурта: И дуьньяда квез виридалайни багьади, виридалайни ширинди вуж я ?чна гьелбетда «Диде» лагьана жаваб гуда. Дидейрин зегьмет балаяр чна садрани квадарна кандач, ам хвена канда.

Тербячи:Исятда чи аялри, дидеяр, чпин аялрин къайгъударвиле гьик авата

 10)«Пуд диде» твар алай сегьне къалурда.

Тербиячи:Диде -им къизилдин гьарфаралди кхьена канзавай гаф я. Гьикьван михьивал, дерин муьгьуьббат кват хьанва и гафуна. Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатова вичин «Дидеяр хуьх поэмада ик! кхьизва:  

                          И гафуни хер ийида сагъарни

                          Ам уьмуьрдин чирагъ,асул бине я

                          Юзамир  гьич са чарни за лугьузва:

                              А багьа гаф –«Диде» я.

Гьелбетда,гьар аялдиз вичин дидедин гъилерин хъуьтуьлвал, чимивал, гьи чавуз хьайитани чир жеда.

Исятда чна чи аялрихъ галазни дидейрихъ галаз са къугъунни ийида.

11)Дидейрихъ галаз къугъун.

Тербиячи:Дидейрин, вахарин сувар хьиз и сувар чи бахчада авай бици рушарин суварни я. Чи гадайри чпин бици вахариз савкьватарни гьазурнава. Ша чна абруз са гаф гун.

12) Гадайри рушариз савкьватар гун.

Тербиячи: Генани чи Дидейриз, вахариз и сувар  рикин ситкъидай мубарак хьуй. Квехъ чандин сагъвал , веледрикай рик регьят хьурай.Веледдикай рик регьят диде и дуьньядал  виридалайни бахтлуди  я. Къуй чи дидеяр вири бахтлу уьмуьрдин лишандик хьурай!!!!!

13)Виридан кьуьл.