Сценарий театрализованного представления по башкирскому детскому фольклору "Тэрбиэнен сере - ябайлыкта!"
методическая разработка (старшая группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад с.Нижнечерекулево муниципального района Илишевский район Республики Башкортостан

Сценарий театрализованного мероприятия по детскому башкирскому фольклору

  "Тэрбиэнен сере - ябайлыкта"

Выполнила: воспитатель старшей группы

Кадирова Карлугас Ягафаровна

С.Нижнечерекулево - 2020

Цель: ознакомить детей с детским башкирским фольклором, развить артистические способности, музыкальные способности, научить красиво держать себя на сцене, не бояться публичных выступлений, развить эстетическое восприятие мира, способность видеть красоту в простых вещать, научить доброжелательным отношениям, игре в команде правильно следуя правилам игры, разбудить любовь к башкирским народным играм и фольклору.

Тэрбиэнен сере – ябайлыкта!

Музыка "Зэнгэр кулдэк"

          Богонго кондэ без балаларзын усешенэ, унын анын устерегэ, унын зирэклеген камиллаштырырга куп кос тугэбез. Бынын йэхэттэн тотшлайы менэн бер оло йэмгиэт булеге - мэгариф булеге шоголлэнэ, бер генэ фэн буйынса укытыузы камиллаштырыу осон осто-остонэ торло методистар, галимдар хайланып куйылган, улар коно - тоно бала анын  камиллаштырыузын яны ысулдарын эзлэйзэр, баланын игтибарын тагын нимэ менэн генэ йэлеп итергэ икэн тигэн хорауга яуап эзлэйзэр...Был ысулдар баланы, хис чикхез акыллы, анлы, зирэк итеп устерегэ ярзаим итэ, лэкин был балалар ысындан да камил, оло йорэкле, эхлэки яктан матур булып усэлэр микэн?

          Ысындан да, богонго кондэ, телефондар, гаджеттар, цифровая технология,  компьютерзар заманында баланы нимэ менэндер кызыкхындырырга, унын игтибарын йэлеп итергэ, уны матур кунелле, кешелекле, ябай   кеше итеп тэрбиэлэуе бик ауыр.

          Башкорт халык фольклоры, башкорт халык ауыз тел ижады - йолалары, уйындары, экиэттэре, эйтештэре, йомактары, такмактары - барыхы, барыхы ла баланвы эхлаки яктан камил итеп, кешелекле итеп тэрбиэтэргэ. шул ук вакытта  уны акыллы, зирэк итеп устерергэ лэ йунэлтелгэн. Ошо матур йолаларзы, ауыз-тел ижадын анда-мында сэхнэлэрзэ генэ куреп, ишетеп тугел, э уларзын эсендэ кондэлек тормошта кайнап йэшэузэн, бала кунелендэ тыугандан алып олоно оло итеу, хэр кешегэ хормэт менэн карау, кесегэ ярзам итеу, хэр эйберзе хаклыклык менэн кулланыу, исраф итмэу, ябай гына эйберзэн дэ матурлык таба белеу хымак матур сифаттар кунеленэ  хенеп ускэн.

        Фольклор баланы эхлэки яктан гына устереп калмаган, шулай ук унын зирэклеген, акылын, хата йыр-монга хойоуен тэрбилэп устергэн.

        Богонго семирабыззын да темахын, мин ошо уйланыузарымдан хун: "Тэрбиэ сере - ябайлыкта" тип алырга булдым.

      Зур булмаган театраль куренешебеззэ без ябайлыктын косон, халык акылынын, халык ауыз-тел ижадынын косон курхэтергэ тырыштык.

Куренеш

Ауыл. Махырбану олэсэйзен ойо.

 Эхирэт кыззар керэ.

       Йыр "Голэлэ"

- О, олэсэйем ойзэ юк, эйзэгез уйнап алабыз, эхирэттэр!

- Эйзэ!

Балалар сабышып уйнай башлай!

 Олэсэй керэ :

- Сеу, балакайзарым, сеу! Кайхылай ярхып киткэнхегез. Эйзэгез эле, тынысланабыз за минен кырга килеп ултырышыгыз эле, эйзэгез, эйзэгез.

 Кыззар ултырыша.

 Олэсэй:

- Эй, балакайзарым, шулай шул... Хэзер инде эллэ заманы башка булгангамы, эллэ инде бер низэн дэ йэм тапмайзар, эллэ нигэ балалкайзарзын кунеле буш коршэк хымак янгырап тора шул. Эйзэгез эле, мин хезгэ эзрэк кенэ уземден бала сактагы гороф-гэзэттэрзе, уйындарзы хойлэп китэем. Бэлки хеззен дэ ярхыузарыгыз басылып, кунелдэрегез корэйеп китер.

- Эйзэ, олэсэй!

- Карагыз эле кыззырым, быныхы минен хандыгым. Узем йэш сакта килен булып тошкэндэ эсэйемдэр бирнэ тултырып биреп ебэргэндэр ине уны. Олатайым уны минэ 7 йэш тулганда ук семэрлэп бизэп эзерлэп куйган ине инде.  Кызына 7 тулганда, 7 тойонсогон эзер булхын тигэндэр бит боронголар. Мына шулай йолаларга таянып йэшэй торган ине борон халык. Был хандык ябай гына хандык тугел икэн шул, серле хандык. Уга мин тэуге кондэн башлап ин кэзерле эйберзэрзе генэ тултыра барзым. Ммм, нимэ генэ юк бында... Эллэ купме хазина хаклай минен хандыгым. (бэлэкэй кумта сыгара) бына, быныхы бэлэкэй кумта, ускэндэрем. Унда минен алкаларым, комош белэзектэр, тэнкэле  кашмаузарым хаклана. Хез усэ тошкэс, хезгэ булэк итерен уларзы. Э быныхы холго тип атала. Хез уны хэзер тастамал тип йоротэхегез. Был холголэрзе минэ енгэлэрем кис ултырып сигеп биргэндэр ине.  Э быныхы инде ялтыр кушьяулык. Куз яуын алып тора, эйеме, ускэндэрем? Яулык катын кыззы бизэй генэ инде ул. Хэзер хеззен эсэйзэрегез зэ бэйлэп йоройзор ошондай яулыктар. Бигрэк матур була ул яулыклы катын - кыз. Э быныхы инде йыртыш тип атала. Килен тошкэс, кыззарын кейэугэ биреу кыуанынсынан эсэлэре килгэн хэр бер кунакка тигез итеп булеп йыртыш биреп кайтаргандар. Вакыты еткэс тагын ишетерхегез эле йыртыш хакында. Мин улазы тороп кенэ, хаклап кына тотам. Уззэре бэлэкэс - бэлэкэс кенэ булхалар за, бик файзалы ине ул кисэктэр. Олэсэйзэрегез ул йыртыштарзан корама юргандар, хикегэ тушэктэр теккэндэр,  кулдэк остарын хэзерге хымак уз тауары менэн генэ бороп текмэгэндэр, итэк-ен ситтэрен матурлап, йыртыш тауарынан тасмалар менэн ныгыткандар. Шуга ла кейем дэ тотомлорэк булган.

           Эйзэгез эле мин хезгэ бер эйбер эшлэп курхэтэйем эле. (Йыртыштан курсак яхай). Карагыз эле ускэндэрем, беззен олэсэйзэр безгэ ошондай курсактар за яхап бирэ торгандар ине йыртыштан. Мына шулай... Матурмы?

-Эйе, олэсэй.

Олэшеп бирэ:

-Бынынхы хинэ, быныхы хинэ, тот ускэнем. Кайткас олэсэйзэрегезгэ лэ яхап курхэтерхегез эле ярармы? Ошондай курсактарзан уйнай торган инегезме тип хорархыгыз, йэме?

 - Ускэндэрем, йэгез эле, курсактарыгыззы матур гына итеп тотогоз за, йоклатып алайык. Хеззе кескенэ сакта нисек йоклата инелэр эсэйзэрегез? Шулайзыр шул, балакайзарым, балага бишек йыры йырлап йоклаталар шул. Эйзэгез эле без зэ бишек йырыр йырлап алайык эле курсактарыгызга.

Бишек йыры

Йыр боткэс, малайзар таяк аттарза йугерешеп керэлэр.

- Олэсэй, хаумы. Хаймы, Олэсэй!

- сеу, сеу, балакайзарым, тауышланмагыз. Беззэ бэбэйзэр йоклай. Килегез эле бында, ииий, унгандарым минем, хаугынабыз эле, балакайзарым, рэхмэт инде.

(малайзарзы косаклап ала). Эйзэгез эле, ултырышыгыз. Э хез кыззарым, эйзэгез эле, курсактарыгыззы урындыкка халып куяйык, улар йоклай торхандар, э хез ултырышыгыз.

Малайзар бер урындыкка талашып китэ.

Олэсэй:

- Балакайзарым, кайзагыз эле, талашмагыз. Эйзэгез эле, мин узем ультырайым был урындыкка, э хез минен эргэмэ ултырыгыз, былай булгас мин хезгэ экиэт хойлэп китэйем.Экиэт яратахыгызмы?

       Борон-борон заманда, кэзэ командир, буре булгадир булган заманда, карга карауыл, хайыскан хагауыл булган заманда йэшэгэн ти бер ауылда ике тэкэ. Берехе йылганын бер ярында, икенсехе йылганын икенсе ягында йэшэгэн, ти. Берзэн- бер кондо былар икехе лэ бер ук вакытта йылганын аръягына сыгырга булып китэлэр. Э был йылганын тик бер генэ, тар гына купере булган ти. Икехе лэ куперзен уртахына килеп еткэндэр зэ хуз корэштерэ башлагандар. Мин беренсе сыгам. юк мин сыгам тип озак талашып торгандар ти былар. Хуз менэн эш алга бармаганын анлагас, хозошоргэ керешкэндэр ти был икэу, эй хозошкэндэр ти, эй хозошкэндэр ти, бер заман купер быларзын тояктарынан емерелеп киткэн ти. теге ике тэкэ икехе лэ хыуга йыгылып тошкэндэр ти. Мына шулай балалар. Якшы эшлэгэндэрме был тэкэлэр? Бер- берехенэ юл куйхалар, икехе лэ эллэ касан уз юлында булырзар ине, эйеме? Бына шулай, балакайзарым. Юл да куя белергэ кэрэк икэн ул бер- беренэ.

       Э хез балакайзарым, тагын ниндэй экиэттэр белэхегез?

-Эминбэк,

-Камыр батыр,

-Урал батыр

-Етем только

- Эйе балакайзарым, бигрэк куп белэхегез икэн. Ысын башкорт экиэттэрендэ геройзары ла бик кызыклар ул,  эйеме, дейеузэр зэ бар, аждахалар за, могозло хандар за, шурэлелэр зэ, айза йэшэгэн койэнтэле кыз за, хатта канатлы аттар за бар, эйеме. Кем белэ, нисек атагандар ул канатлы матур толпар аттарзы?

- Акбузат

- Эйе, афарин улкайзарым, Акбузат.

- Э без Акбузат турахында йыр за белэбез.

- Шулай мени, эйзэгез эле безгэ лэ йырлап ишеттерегез эле йырыгыззы.

"Акбузат" йыры

- Кайхылай матур иттереп йырланыгыз хун эле, эй, балакайзарым, рэхмэт инде. Эйзэгез эле балалар, арып киткэнхегеззер, уйындар уйнап та алабыз. Мин хезгэ узебез йэш сакта уйнаган уйындарзы ойрэтэйем. Эйзэгез, ултырышыгыз тунэрэклэп. Э минен хандыкта карагыз эле ниндэй матур яулык яткан. Мэ, эле унганым, тот яулыкты. Иптэштэрен куззэрен йомоп:

 Йэшерэм, йэшерэм яулыгым,

йэшел кайын артында,

хиззермэйсэ ташлап киттем

бер иптэшем артына

 тип хамаклаганда, хин йэшереп кенэ берэй иптэшенден артына халып китерхен. Кемгэ яулык элэгэ, шул сине бастырып тоторнга тейеш, э хин унын урынына ултырырхын яраймы? Эйзэгез эле башлап карайык.

Йэшрем яулык уйыны

йыр Кара юрга

Ак тирэк, кук тирэк уйыны

Наза уйыны.

-Ииий, балакайзарым, арып киттем эле мин, эйзэгез ултырып алабыз. Уф, Аллам, балакайзарым, олкэнэйгэс уйындан да арып китэхен икэн ул. Э без йэш сакта уйнап кына йоромэнек, эш менэн дэ була инек. Ныклап аякка басыу менэн ата-эсэй кул астына керэ башлай торган инек. Беззен гаилэ бииик ишле булды. Шуга курэ энекэштэребезгэ лэ, кусты-хенлелэребезгэ лэ узебез белгэнде ойрэтэ инек. Э хез унгандарым. ата-эсэйзэрегезгэ ярзам итэхегезме?

-Эйе.

-Эйзэгез эле курхэтегез, нимэлэр белэхегез. Э энекэштэрегез карап ойрэнеп ултырыр.

Эйтеш

- Хай, афарин, балакайзарым. Бигрэк матур йырлайхыгыз, бигрэк матур бейейхегез. Бик куп эштэр зэ белэ икэнхегез. Афарин. Унгандарым, без уйнап та алдык, йырлап та алдык, бейеп тэ алдык, арып та киткэнхегеззер, эйзэгез, енгэгез тэмле коймактарын бешереп боткэндер инде, йылы коймак менэн сэйзэр эсеп алайык. Эйзэгез унгандарым, эйзэгез, аласыкта самауыр за кайнап сыккандыр.

- ай, Аллам онотоп торам, хэтерем юк инде шул, котоп кенэ торогоз (хандыгынан моксай менэн кэнфиттэр сыгара) Бына балакайзарым, хезгэ тэмле тэмле кэнфиттэр за булган минен хандыкта.

-Рэхмэт, олэсэй.

- Бэхетле булыгыз, балакайзарым. Иртэгэ лэ килегез минэ, балакайзарым, яраймы?

-Килэбез, килэбез.

- Килегез, килегез, унгандарым, минен хандыгымдын серзэре куп эле, калгандарын иртэгэ карарбыз. Эйзэгез, унгандарым, эйзэгез.

(Сыгып китэлэр).

кэнфит, кушьяулык, заготовки йыртыштан, агас аттар.