Кичээл "Хар-харжыгаш"
план-конспект занятия (младшая группа)

Тема: Хар-харжыгаш

Сорулгазы: уругларның  дыл-домааның сѳс курлавырын идепкейжидер;

Кым? Чуу? Кымнар? Чулер? Кайда? Каш? Деп айтырыгларга харыыны берип шыдаар кылдыр ооредир.

Чувелернин он-чузунун, хемчээлин, кылдыныын илередир состерни быжыглаар болгаш оларны чангыстын болгаш хойнун санынга ажыглап ооредир.

Диалог чугаага ооредир.Тода, аянныг дынзыг чугаалаарын деткиир.Чурукка корген чуулунге харылзаалыг чугааны тургустурар.

Харылзаалыг чугаа уезинде арын-баш, хол-бут шимчээшкиннерин денге ажыглап ооредир.

Планда киирдинген туннели: чуруктардан чувелер аттарын, оларның ѳң-чузунун шын адап ѳѳренир; сос курлавырын байыдар.

Баш бурунгаар ажылдар: даштыгаа агаарлаашкын, хайгаарал кылыр, шүлүктү ѳѳренир.                             

Дерилгези: ойнаар-кыс Харжыгаш, кыш дугайында чуруктар.

Улээр материал:  кышкы хеп карточказы, борбак харжыгаштар,атрибут-борттер.  

Сѳс курлавыры:  хавак, тейге чунгулап.

1.Кичээлдин чорудуу:

(Уруглар кирип келир, мендилежир).

Экии, алдын хунум!

Экии, ак-кок дээрим!

Экии, эжим-оорум  !

Экии чараш кыжым!

Бо хун бистерде чугаа сайзырадырынын кичээли болур.

(уруглар сандайларга олуруп алырлар).

Тывызык.

Чаштар дашкаар унмес,                                                                                                        Чашты берген ышкаш,                                                                                                           Соңга ѳттүр кѳрүп,                                                                                                                   Сооктан сестип орар.                                                                                                                                  Шупту чүвээ удур                                                                                                            Шуурган хадын ыдар,                                                                                                                     Кадыг, дошкун, шириин                                                                                                             Кайы уел, уруглар?

- Кыш.

2.Чурук-биле ажыл.

-Уруглар,чуруктар – биле ажылдаар-дыр бис. Чурукта чуу барын, чугаалаар силер.

Айтырыглар:

- Чурукта чылдын кайы уезил, уруглар?

- Кыш. (чараш кыш, соок кыш)

- Чулер ковей-дир кыжын?

- Харлар.

- Кайда халар бар-дыр, уруглар?

- Ховуда, дагда, крыша кырында, орукта, ыяштарда.

- Уруглар чулер  кедип алганнар-дыр?

-  Чылыг куртказын,чылыг идиин, моюн ораар, хол-хап, боргу…

-Уруглар, ойнаптар бис бе.

3. Оюн «Хѳй-эвээш»

    Хар- харлар

    Кыш-кыштар

    Дош-доштар

    Соок-сооктар…

4. Эжик соктаар.

- Экии, уруглар. (бѳлукче ойнаар-кыс кирип келир)

Мээн адымны Харжыгаш дээр, ам силернин адынарны кым дээр болду?

- Мени Доржу дээр…

Мен силерге М.Хѳвеңнии «Харжыгаш» деп шүлүүн чугаалап бериксеп тур мен.

      Ак-кѳк дээрим бүргеп,

      Аккыр харын чагды.

      Ам-даа чаг-ла! Чаг, чаг!

      Амыраар мен, оой-ээй!

      Шанак, хаагым белен

     «Чалгаараксап» чыдыр.

      Хавак тейге чуңгулап,

      Хаагым кеткеш, ойнаайн.

(уругларга картаптадып чугаалааладыр)

- Уруглар, мээң-биле агаарлаар силер бе че.

Уруглар ойнаар-кыстын соо-биле оожум, доорт кылаштаптарлар шулуктун аайы-биле.

Куш-дамыр сайзырадыры.

       Топпуладыр кылаштаалы

       Топ-топ-топ,

       Омак-хоглуг халыптаалы

        Топ-топ-топ.

       Холдарывыс часкаптаалы

       Хлоп-хлоп-хлоп

       Хоглуг, дурген часкаптаалы

       Хлоп-хлоп-хлоп.

- Уруглар, бо харны ажа халый берээлинерем,

- Бирээ, ийи, уш.

- Кышкы аргада келген-дир бис, уруглар.

      (Ак хапчыгаш тып алыр)

- Бо чараш хапчыгаш тып алдым, уруглар, иштинде чу суп каан эвес, кѳрүптер бис бе.

- Уруглар, чу кедип алырын уткан-дыр бис?

(Хапчыгаш иштинден хеп чуруктары уштуп эккээр: тон, бѳрт, моюн ораар, хол-хап, уруглар оларны танып чугаалаар)

- Бо чурукта чу-дур, Айрат?

- Тон.

- Кѳрүңер даан, ойнаар-кыс Харжыгаш чу кедип алган-дыр?

(Тон, идик, моюн ораар, хол-хап картаптадып чугааладыр.)

- Эр-хейлер, уруглар. Силер ам кышкы аргага дона бербес кылдыр, мен силерни харжыгаштар кылдыр илбилептейн.

 (баштарынга харжыгаш борттер кетсип каар)

- Уруглар, каям ойнаптар бис бе.

 Оюн «Харжыгаш»  Оюн 2-3 картаптаар.

  -Харжыгаш, харжыгаш,

  Кайыын, чуге келдин?

  - Эргим чернин кышкы

  Энчээ болуп баттым.

(Шивижигеш кырында харжыгаштарны коор)

-Уруглар, каям бо харжыгаштарнын чаражын.

- Хар кандыг боор, уруглар, билир силер бе?

- Ак, соок, чымчак, чиик…

 Бо харжыгаштарны үрүп кѳѳр бис бе че.

 ( оожум, оон куштуг урер)

- Эр-хейлер, уруглар.

(Хааржакчыгашта борбак пѳстен даараан харжыгаштар)

-Уруглар, бо харжыгаштар кандыг хевирлиг-дир?

- Борбак.

- Харжыгаштар каш-дыр?

- Хѳй, эвээш.

- Ийе, уруглар, мону биске кым белеткеп каан дээр силер? Каям бо улуг борбак харларны улуг хааржакче, бичии борбак харларны бичии хааржакчыгашче октаптар бис бе.

- Эр-хейлер,  агаарлаашкынны уламчылаптар-дыр, уруглар.

Уруглар ойнаар-кыс Харжыгаштын  соондан халчыптарлар, (бедик кѳвүрүглеп эртер).

- Чаа бистер бодувустун бѳлүүвүсте чанып келдивис.

5. Түңнели.

Ойнаар-кыс Харжыгаш-биле байырлажыр.  

- Уруглар, силерге бо хүн солун болду бе? (харыылар…)