Сценарий "Шаг чаагай, шагаа чаагай"
методическая разработка (средняя группа)

Муниципалдыг бюджеттиг школа назыны четпээн уругларнын ооредилге албан чери  Кызыл-Мажалык суурунун холушкак хевиринин «Чечек»

уруглар сады

.

( ортумак болуктун уругларынга байырлал)

Дээди  категориянын кижизидикчи башкызы:

Хомушку Чодураа Николаевна

2021ч

Тыва чоннун ыдыктыг байырлалы Шагаага уткуштур

«Шагаа келди, чолукшуулу!!!» деп байырлалдын сценарийи

Сорулгазы: Шагаа - деп чул дээрзи - биле уругларны таныштырары; Тыва улустун чаагай чанчылдарын, йорээлдерин уругларга дамчыдар.

Уругларнын аас чугаазын сайзырадыр.

         Дерилгези: Тыва огнун чартыы, огнун эт- херексели (тос карак, артыш, аяктар, хонек, аяктарда куткан). Топ ханада чылдын 12 эргилдезинин чуруктары астынган.
Хогжум каасталгазы: Хоомей, каргыраа, мал-маган даажы дынналып турар.
Киржикчилери: Башкарыкчы – Хомушку Ч.Н

                                         Кырган-авазы – Монге Ч.К

Байырлалдын чорудуу:

Башкы: Эки хуннун мендизи-биле бистин бичии чаптанчыг уругларывыс!!! Богун болза бис тыва чоннун шагдан тура уткуп келген ыдыктыг байырлалы Шагаа байырлалын таварыштыр тыва улустун езу-чанчылдарын сагып, тыва улустун оюннарын ойнап, Шагаа дугайында чараш ырыларны ырлажыр бис.  Бо хун бистер кырган ававыстын аалынче барып аалдап баргаш, баштай чолукшулга езулалын кылыр бис, уруглар.

Чолукшууру дээрге-ле чаа унуп келген чылда чаа-чаа кузээшкиннерни кузеп, бот-боттарынга ак чолду кузеп, мендилежип турары ол. Тыва чон шаг-шаандан тура-ла ол езулалды кылып чораан. Аныяк назылыг кижилер улуг кижилерниң холдарын адаандан дозуп, шенектеринден тудуп чолукшуп, амырлажыр. Хар аайы - биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүндүткээр.  Амырлажырының утказы – чаа чылда бүдүн - бүрүн, менди - чаагай, тодуг - догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик - буянны бот - боттарынга күзежири - дир.

Башкарыкчы: Мал, ыт-куш сол-ла бе?
-сол, сол.
-оът-сиген, тараа-быдаа чаагай-ла бе?
-чаагай-ла-дыр.
-аарыг-ажык, думаа-ханаа оршээлдиг-ле бе?
-оршээлдиг ийин…

(чолукшуурун коргузер). Шагаа байырлалын силернин аалынарга байырлаар дээш келдивис кырган- авай.

Кырган-ава: Шын кылган- дыр силер уругларым, аалга Шагаа байырлаарга кончуг солун болур чуве, дорже эртип сааданар уругларым. Аалга келген кижи, аяк эрии ызырар дижир, арга кирген кижи саат дайнаар дижир болгай, шайдан чооглап корунерем, че. (сандайларга олуруптар).

Башкарыкчы: Оо, шай даа чаагай дыр. Бистин болукте суттуг шайга ынак кызывыс бар шулуун дыннап кор даан кырган авай. (Шулук Агата)

Ынчаарга Шагаа деп чогум чуну байырлаар байырлал чувел уруглар? Шагаа дугайында кым чугаалай кааптарыл?

Амыр, амыр, ада-ием!

Амыр, амыр мээн башкым!

Амыр, амыр мээн эжим!                          

Амыр дээрге «Экии!» дээн-дир        

Амыр дээрге кадык дээн-дир,

Амыр дээрге тыва чоннун                      

Арыг-чараш сеткили-дир!   ______________________

Тыва чонум чанчылдары

Тывызыксыг аажок чараш                    

Шаандан тура чанчыл болган

Шагаа деп бир байырлал бар. _____________________

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук чанчылы-дыр                  

Айнын чаазын, хуннун эртениин

Алгап йорээн байыры-дыр. ________________________

 Шагдан тура манаанывыс

Шагаа хуну унуп келди                      

Шагаа хуну уругларга

Шагнын чаагай байыры-дыр!__________________________

Башкы: Ынчангаш «Шагаа» деп чараш ырывысты шупту ырлажыптаалынар!!!

Ыры «Шагаа» (Шупту «Шагаа» деп ырыны хоглуг ырлажыр).

Башкы: Шагаа хуну моорейлиг, адыг-чарыш маргылдаалыг, шагаавысты уламчылап, оюн-тоглаавысты эгелээлинер че! Баштай тывызыктажыптар бис бе? Бир эвес тып чадай берзинерзе баажызын азы кол утказын айтырып ап болур. Че-ве, салып эгеледим-не!

1.Коорге ковей,

Кодурерге чиик. (ховен)

2.Коорге коску

Тударга туттунмас. (холеге)

3. Буурекке домей, будуу будуу карактарлыг. (Картошка)

Башкы- Бистин болуувусте тывызыктаар оолдар бар, тывызыын тыптаалынарам че?

3. Теверге дести

Кагарга халыды.

4. Мээн оолдарым беш

Бежелдирзи атташ.

Оюн «Матпаадыр»

Башкы: -«Улегер домакта нугул чок» дижир болгай.  Улегер состен соглеп корээлинер, уруглар!!!

Кижи озер,

Кидис шойлур.

Кижи болуру чажындан,

Аът болуру кулунундан.

Оттунчек ооренир

Ожеш ооделевес.

Ие корбээнин кызы коор

Ада корбээнин оглу коор.

Терек бурузу ажыг,  тенек кижи багай.

Ада созун ажырып болбас,

Ие созун ижип болбас.

Башкы: Эр-хейлер уруглар. Ам дараазында шупту сандайларынарче олуруптунар ойнаптаалынар!

Оюн «Чинчи чажырары»

Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып,

Шупту хоглеп, ойнаалынар.

Чарлып болбас ыдыктыг

Чанчылывыс кагбаал,

Сагыызын дег камнаал,

Салгалдарга дамчыдаал!

Башкарыкчы : Кырган –ававыс биле шимченгир оюнувусту ойнаптар бис бе?

Оюн : «Хоглуг ог».

Кырган ава – Оо, солун-на ойнап хоглеп тур бис. Ам бо мал маганын кайда чорлар бо, бараадап корейн. Анайларым дуу ол дон адаанга чораан чуве, ам кайда бардылар, кордунер бе?

Танцы сам «Анайларым»

Башкарыкчы: Тыва чонум чараш чаны
                         Торел салгап дамчып келген
                         Сагып келген чанчылдары
                         Аастын-дылдын мергежилин
                         Аас чогаалда артырып каан

Кандыг сагылгаларын билир бис уруглар?

-Отче дукпурбес. От ээзи хорадай бээр.

- Курун куржаныыр. Багай чуве чуктениптер дижир.

-

Башкарыкчы: Аастыга алыспас,
                        Аас-чогаалга шыырак
                        Чечен мерген уруглар
                        Чугле бистин уруглар-дыр.

Чечен-чугаа

Башкарыкчы – Дыка солун оюнувус бар, ортеннежип каар бис бе?

Оюн «Ортеннежир»

Башкарыкчы: Шагаа хунунде артыжанып арыгланып алыылынар уруглар. Кырган- ававыс бисти артыжап бээр-дир.

Кырган-ава: Шын- дыр уруум, Шагаалап келген уругларымны артыжаайын.

                                         Аарыг- ажык чагдавазын ,

Айыыл-халап турбас болзун .

Бурган башкы ыдыктап каан,

                                Буян Кежии бодаразын! (уругларны артыжаар)

Шулуктер

Авыралдыг унуш

Айдыс чыттыг аптыш              

Аарыг-ажык хирден

Айдызаптар куштуг.

Башкарыкчы - Кырган –авайнын оонге, Шагаа хунунде дыка-ла солун ойнап- хогледивис уруглар, кырган- ававыс- биле байырлашкаш танцывысты танцылавышаан садиивисче чоруулунар.

Кырган-ава : Оруунар бо ак сут –дег ,ак болзун уругларым –дээш , силерге дан бажында инээим судун саггаш, белеткеп каан кижи мен уругларым.

(кырган ававыстын судунун чаагайын, корунер даан)

Башкарыкчы: - Каяаа Шагаалап чордувус уруглар?