Койгунактын бажыны
методическая разработка (средняя группа)

Койгунактын бажыны.

Ортумак  болуктун уругларынга чаа чыл байырлалынын сценарийи.

Сорулгазы:

1. Уругларнын байырланчыг , оорушкулуг хей- аъдын бедидер.

2. Тоол дамчыштыр уругларга буянныг чорук кезээде багай чорукту тиилээр деп чувени билиндирер.

3. Ырлап, танцылаар кузелин деткиир, дыл - домаан сайзырадыр.

Дерилгези: Улуг каастап каан шиви, гриляндалар, шариктер, чаа чылдын ырылары, тоолда персонажтарнын маскарадтары, костюмнары, ширма бажынчыгаш, Дилгижектин  бажыны.

Киржикчилери:

Койгунак – Снежана

Дилгижек– Настя

Адыг –Таймир

Ыт –Майдыр

Дагаажыгаш – Ай-Мерген

Башкарыкчы- М.Михайловна

Соок-Ирей – Ч.Вячеславовна

Харжыгаш – Ш.Хулер-ооловна

Байырлалдын чорудуу:

Башкарыкчы: Эргим хундулуг бистин бичии чаштарывыс, башкылар база аалчылар!

Чаа чыл байырлалынын утреннигин эгелээр-дир бис.

Сагыш- сеткил доюлдурган сергек хоглуг

Чаа- чылдын байырлалы моорлап келди.

Долгандыр-ла бугу чуве хуулгаазынныг

Тоолда ышкаш тывызыксыг чаражын аа.

Башкарыкчы: Байырлалдар аразында Чаа- чыл - эн-не тоолчургу, солун, хоглуг, оорушкулуг, хуулгаазын байырлал болгай.Чаштарывыс чалап алыылынар!

«Новогодняя считалочка»

Башкарыкчы: Тоол дег чараш садывыста

Хуулгаазын маадырларлыг

Чаа чылдын тоолчугажы

Бо хун бисте аалдап келди.

Башкарыкчы: Ам шупту олуруптаалынар, бистерге хуулгазын тоол ораны аалдап кээр. Кичээнгейлиг корээлинер, уруглар!

Койгунак ыяш бажынынын иштинде орар, Дилги ак бажынныг болур.

Башкарыкчы: Бир-ле черге Койгунак болгаш Дилги чурттап чораан. Дилгинин бажыны дош, а Койгунактын бажыны ыяш турган чувен иргин. Кыш эрткен, час-даа душкен. Хуннун чылыынга Дилгинин дош бажыны бир-ле хун эрип каап-тыр, а Койгунактын ыяш чылыг бажыны ол-ла хевээр турган. Частын соонда кус, кустун соонда саадавайн катап- ла кыш дужуп кээп-тир оо,

Дилги: Ам канчаар амытан боор мен,  бажыным база эрип калган, аргада араатан амытаннар база хой соок база кончуг  болгай, черле бажын чок берге-дир. (Аай-дедир боданып тура чугаалаар) Аа., билип кааптым, ырак эвесте ыяш бажынныг Койгунак чурттап турар болгай, олче черле барып корейн, мени ол киирип алыр чадавас.

Зал иштин долгандыр аялга-биле  Койгунактын бажынынче чоруптар.

Башкарыкчы: Дилгижек-даа Койгунактын бажынынче чоруп-ла каан. Ол Койгунактын бажынынын даштынга келгеш, эжиин оожум соктап-тыр.

Дилги: Койгунак, койгунак мени бажынынче киирип ап кор, мээн дош бажыным эрип калган, донуп тур мен.

Койгунак: Кирип кел даан Дилгижек. (Дилги кирип келгеш амырап турар)

Дилги: Чылыын, чыдынын чаагай чемзиг деп чувезин!

Башкарыкчы: Элээн болганда Койгунак-даа Дилгижекти бажынынга арттырып кааш, хумунун туткаш, суглап чорупкан аялга-биле суглап чоруптар.

Башкарыкчы: Кажар Дилгижек ол аразында эжиин дээктеп алгаш, боданып-тыр:

Дилги: Койгунактын бажынынын чылыын, чырыын, экизин! Бо бажынга мен чааскаан чурттаксап тур мен. Койгунак суглааш ам кээрге киирбес-тир. (Амырап турар, корунчукке кордунер, будуттунуп орар)

(Музыка) Койгунак залче кирип келир.

Башкарыкчы: Койгунак – даа суун узуп алгаш келгеш, бажынын соктаан-соктаан, Дилгижек эжиин ажытпайн-даа чугаалап-тыр:

Дилги: Моон унуп чор Койгунак, сени киирбес мен, бо мээн бажыным-дыр.

Башкарыкчы: Койгунак бажынынын чанынга ыглап олурда, оон чанындан ыт эртип бар чыткаш, айтырып-тыр:

Ыт: Экии койгунак, чуге мунгарап ыглап олурарын ол?

Койгунак: Канчап мунгаравас боор. Мен ыяш бажынныг турган мен, а Дилгижек дош бажынныг турган. Час дужерге Дилгинин дош бажыны эрип калган, ол мени бажынынче киирип ап кор деп дилээрге , бажынымче киирип алган мен.Суглааш кээримге Дилгижек мени бажынымче киирбеди, ынчангаш мунгарап ыглап ор мен.

Ыт: Ыглава Койгунак, мен Дилгини бажынындан ундур ойладыптар мен, (бажынчыгашка келгеш ээрер) Бог-бог-бог! Дилгижек Койгунактын бажынчыгажындан ам дораан ун!

Дилги: Уне халааш, шураан соонда канчаар эвес мен сени!

Башкарыкчы: Дилгижек ынча дээрге ыт корткаш, маннап чоруй барып-тыр оо!

Оожум аялга-биле адыг унуп кээр.

Башкарыкчы: Койгунак бажынынын даштынга мунгарап ыглап олурда, адыг коруп кааш, айтырып –тыр:

Адыг: Чуге ыглап олур сен Койгунак?

Койгунак: Канчап мунгаравас боор. Мен ыяш бажынныг турган мен, а Дилгижек дош бажынныг турган.Час дужерге Дилгинин дош бажыны эрип калган, ол мени бажынынче киирип ап кор деп дилээрге , бажынымче киирип алган мен. Суглааш кээримге Дилгижек мени бажынымче киирбеди, ынчангаш мунгарап ыглап ор мен.

Адыг: Ыглава Койгунак, мен Дилгини бажынындан ундур ойладыптар мен.

Койгунак: Шыдавас сен адыг ирей, ыт безин ойладып чадап кагды.

Адыг: (бажынчыгашка келгеш , соктаар) Дилгиже-е-ек , Койгунактын бажынчыгажындан ам дораан ун!

Дилги: Уне халааш, шураан соонда канчаар эвес мен сени!

Башкарыкчы: Адыг база -ла Дилгижек ынча дээрге корткаш, халып чоруй барып-тыр оо. Аялга биле кадыыр чуктээн дагаа унуп келир.

Башкарыкчы: Койгунчугаш бажынынын чанынга ынчаар мунгарап ыглап олурда, чоогундан кадыыр чуктеп алган Дагаа эртип бар чорааш, коруп кааш, айтырып-тыр:

Дагаажыгаш: Салым торгу

Сарыг баштыг , эткир уннуг дагаажык мен.

Чуге мунгарап ыглап ор сен Койгунак?

Койгунак: Чуге мунгаравас боор. Мен ыяш бажынныг турган мен, а Дилгижек дош бажынныг турган.Час дужерге Дилгинин дош бажыны эрип калган, ол мени бажынынче киирип ап кор деп дилээрге , бажынымче киирип алган мен.Суглааш кээримге, Дилгижек мени бажынымче киирбеди, ынчангаш мунгарап ыглап ор мен.

Дагаажыгаш: Ыглава Койгунак, мен Дилгини бажынындан ундур ойладыптар мен, ам дораан кажар Дилгижекти сээн бажынындан ундур ойладыптайн бараалы. (бажынны соктаар)

Дагаажык бажын чанынга келгеш чугаалаар

Дагаажыгаш. Ку-ка –ре –куу! Ку-ка-ре-куу!

Кадыырымны чуктеп алган чор мен,

Кажар дилгижек ам бо дораан бажындан ун!

Дилги. Коргунчуун, коргунчуун, канчаар чоор!! Тонум кедип тур ме-е-ен!

Дагаажыгаш. Ку-ка-ре-куу! Дурген ун дидир мен!

Музыка, Дилгижек корткаш , бажындан уне халып чоруй баар.

Башкарыкчы: Койгунак биле дагаажыгаш бажынга эп-найыралдыг бажынга ийилээ чурттай берип-тир оо!

Дагаажыгаш:Чаа чыл байырлалы келген болгай, даштын бажын чанында шививисти каастап, анчыгаштар болгаш уруглардан чалап алгаш, байырлалды хоглуг кылдыр эрттирип корээлем Койгунак.

Койгунак. Ынчаалы харын солун болгай, экизин,чаа чыл байырлалы. Чаа чыл байырлалы!

Башкарыкчы:Чаа шупту байырлаалынар! Чаа чыл байырлалынга кымнар аалдап кээр ийик уруглар?

Арга иштинде Харжыгаш болгаш Соок-Ирей аза берген чадавас, Дагааны барып Соок-Ирей, Харжыгашты экээр кылдыр чорудуп корээлинерем уруглар!

Дагаа Соок-Ирей , Харжыгашты эккээр дээш хоглуг аялга-биле чоруптар

Башкарыкчы Чаа-чылдын байырында

Чалаттырар чолдуг ирей

Харжыгажын чедип алгаш

Чедип келем, Соок-Ирей
Чалап тур бис Соок-Ирей,

Чаа чылда биске келем!

Шупту денге кыйгыраалынар!

Шупту: Соок-Ирей кырган-ачай!

Дыннап кааптар кылдыр ырыдан ырлаптаалынарам «Елочка»

( Хар даажы  дынналыр)  «В лесу родилась елочка» деп ырынын аялгазы-биле Соок-Ирей, Харжыгаш залче кирип келир.

Соок- Ирей: Экии уругларым! Чаа-чыл-биле!

Экии. Экии  аалчылар  база  чаштар.

Силер-биле  чаа  чылды  хоглеп  аар  дэээш,

Эзим, арга, тайга-сыннар  кезип  чорааш

Сибирь, Саян  дагларын  мен  ажыр  бастым.

Каастап  дерээн  шивинернин  чаражын  аа.

Каткы-хоглуг  ажы-толдун  магалыын  аа.

Силер-биле  чаа  чылды  хоглээр  дээштин

Сонгу  чуктен  чедип  келдим, уруглар

Харжыгаш: Чаа-чыл-биле, чаа-чыл –биле!!

Уруглар шупту:                          -  Экии, экии чаа чыл-биле!

Кырган-ачай Соок-Ирей

Кайыын келдин, каяа четтин

                                                                  Харын кажыл кырган-ачай!                                              

Башкарыкчы:     Ам шупту шививисти долгандыр

                                Холдарывыс четтинчипкеш,

                                 Хороводтап ойнаалынар!

Хоровод: «У тебя Дед Мороз»

Соок-Ирей: Сонгу Доштуг океандан

Соок-Ирей аалдап келдим.

Чаа-чылдын байырында

Чаштарымга чедип келдим.

Харжыгаш: Кырган-ачай Соок-Ирей, Шивижигеживистин оттары чуге чырывайн турар чоор?

Соок-Ирей: Шупту шивижигешти долгандыр туруп алыылынар уругларым! Баштай часкап корээлинер, оон буттарывысты тепсээлинер!!! ( уш катап катаптаар)

Шивинин оттарын кыпсыптар.

Башкарыкчы: чараш шививиске ырыдан ырлап берээлинерем уруглар.

Ыры «Ай-да елочка»

Соок-Ирей: Хады-поштуг даглар ажыр

Харжыгажым уруум –биле

Ажы-толге белээвисти

Арбын кылдыр эккелдивис.

Оюндан ойнаптаалынар!

 «Заморожу»

Башкарыкчы: Соок-Ирей силернин-биле ойнааш изиргени берген ышкажыл уруглар, ол чылыг черге ур туруп шыдавас, эрип каар, ынчангаш узун орукка чорааш шылаан боор, дыштанып олурда шулуктерден чугаалап берээлинерем уруглар.

Уругларнын шулуктери.

Башкарыкчы: Эр-хейлер ам танцылап берээлинер 

Танец «Буги буги»

Соок-Ирей: - Ой, уругларым, дыка-ла чараш танцыладывыс. Силернин-биле кады тевер дээш шылай бердим, уругларым.

Харжыгаш: - Олуруп, дыштанынар,кырган-ачай. Уругларын силерге чараш шулуктер чугаалап бээр ол-дур.

Уругларнын шулуктери.

Харжыгаш: Чаа чылдын байырында

Чалаттырып чедип келгеш,

Чаштарынга эккелгенин

Чаагай белээн соннеп корем кырган-ачай!

( чудуруп каан белектерни залче киирип эккээр).

«Российский Дед Мороз» деп ыры ырлап турда, Соок-Ирей белектерни уругларга улээр.

Башкарыкчы: Чаа чылдын байырында

Чаагай соннуг келгенин дээш

Чаштар шупту ооруп туру

Четтирдивис Соок-Ирей!

Уруглар шупту:                         Келир чылын  база  катап

Кээр силер кырган-ачай

Байырлыг, байырлыг

База катап байырлыг!

Соок-Ирей: Оолдарым, уругларым

Ам-даа эки озунер-ле,

Унуп келир чаа чылда

Ууленер будер болзун.

Келир чылын база кээр бис

Кежээ болуп озунер-ле уругларым!

Баар оруум ам-даа ырак

База катап чаа чыл-биле!

Харжыгаш: Ада-ие , аалчыларга

Аас-кежик чедиишкинни

Кадыкшылды, оорушкуну,

Катап-катап кузеп тур бис.

Байырлашкаш чоруптар.