«Шагаа-2024» байырлал
методическая разработка (старшая группа)

«Шагаа-2024» тураскааткан байырлал

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл shagaa_24.docx33.13 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

детский сад № 1 «Теремок» с. Сарыг-Сеп Каа-Хемского района Р.Т.

«Шагаа-2024» тураскааткан байырлалынын

сценарийи «Херелдер» улуг болук уругларынга

                                                        Кижизидикчи башкы: Ширин-оол А.В.

                                                                                           

«Шагаа-2024» тураскааткан байырлалынын

сценарийи «Херелдер» улуг болук уругларынга

Сорулгазы: Тыва улустун Шагаа байырлалын таныштырар.

Улустун аас-чогаалынга ундезилээш, уругларнын торээн тыва дылын сайзырадыр. Уругларнын эстетиктиг болгаш этиктиг кижизидилгени чорудар, сагыш сеткилин хоглуг кылдыр чедирер болгаш оюн-тоглаага идекпейин ооскудер.

Дерилгези: Байырлалды эртирер залда тыва огжугешти, дериг-херекселдерни таарыштыр кылган турар.

Ханаларда тыва улегер домактарны, дурген-чугааларны саазынга бижээш азып каар.

Херек чуулдери: (Кадактар 5, аяк 2, тос карак, обруч 2, бичии бомбукер 8*8, улуг бомбуктер 3*3, тевек, сыдым, аьт,чалама)

Киржикчилери:

1. Хогжум башкарыкчызы: Трегубова В.В. 

2. Башкарыкчы - Ширин-оол А.В.

3. Ак-Сал ирей - Маска А.М.

4. Кырган авай – Билчеймаа О.Д.

Эгези

Б: Амыр-менди чаагай эрткен,

Артычактыг чылды удээл!

Аал-кодан ээлеп келген

Ак ай Шагаа!

Аалдап келген аалчыларга,

Ногаан Улу чылын уткаан

Кайгамчыктыг Шагаа-биле

Кудук базып могейбишаан,

Курай салып, чолукшуулы!

Б: Амыр тур бе, тайбын тур бе, эргим чонум?

Аал-ораннынар, ыт-кужунар думаа-ханаадан сол-ла тур бе?

 Данза солчуп чугаалажыр, таакпы тыртып хоорежир

  Арбын чонум силер-биле, амырлажып чолукшуулу!

( башкарыкчы денге чолукшуур)

 Шаандан тура бистин ада-огбелеривис Чаа чылды уткуп, байырлап чораан болгай.  

Шагаага эрги чылды удээр, чаа чылды уткуур, ынчангаш Шагаанын будуу хунунде улус шупту удувас, хондур ойнап-хоглеп, тывызыктажып, улегер домактажып, дурген-чугаага, кажык дээн ышкаш оюннарга чижип тура хоннар турган.

 Чаа чылдын эртенинде огде орган улус аржаан-биле чунуп, идик-хевин харга кактаар. Тей кырынга сан салгаш, от-костун кырынга артыштан эгелээш, бугу аъш-чеминин дээжизин сагаш, оран-тандызынга оргуп, чудуп-тейлеп, йорээл салыр чорааннар.

 Шагнын чаагай эргилдези,

 Шагаа хуну унуп келди.

 Чанчыл ындыг – артыш, саннын

 Чаагай чыдын айдызаалы!

Аалывыс боор садикче

Ак-Сал ирей аалдап кел чор,

Чажыг чажар Кырган-авай

Чаа чылдын чажыын чашсын!

(Тыва хогжум аялгазы-биле Ак-Сал ирей биле Кырган авай чедип келир)

Ак-Сал ирей: Арат-чонум, ажы-толум,

                Амыр-менди айтырбышаан,

                Буурул бажым могейтим.

                Айым чаазы, хунум эртези

                Ак чаламавыс азып алган,

                Ажы-чемивис делгеп алган,

                Чаа чылывыска оргуп,

                Чамбы-дипке чалбарып тур мен!

(ол-бо чукче чалбарып могеер. Ак-Сал ирей артыш салып

айдызаар. Ак талды чаламалар-биле баглап, оон чанынга артыш

 салыр болза улам эки.)

(Ол уеде Кырган авай чажыын белеткээр, тос-карак-биле судун оргуп тура)

Кырган авай: Айым, хунум, дээрим оршээ!

                Аржаан суглуг хемнерим оршээ!

                Анныг-менниг, тайга-тандым оршээ!

                Бедик-бедик сыннарым оршээ!

                Карак четпес ховуларым оршээ!

                Бажы бедик тайгаларым оршээ!

                Чажыым чажып, санным салып,

                Чалбарып тур мен, оршээ хайыракан!

Ак-Сал ирей: Чаа унген Улу чылдын найырында

               Чыглып келген чонувуска йорээл доктаап,

               Элбекшилин ковей болуп бодаразын,

               Эмизинге багай чуве арлы берзин!

               Курай-курай-курай!  (шупту курайлаар)

Уруглар шулуктээр

1. Эрги чылды удеп

Чаа чылды уткуп тур бис!

Аал-чурт амыр –менди турзун,

Амыр-тайбын доктаап турзун,

Курай-курай-курай!   Алиса

                 

2. Оршээ хайыракан!

Улу чылы моорлап келди!

Шагнын чаазы келди!

Шагаа хунну унду!   Орхидея

3. С новым годом поздравляю

Жителей Тувы родной.

Всем вам мира я желаю

Дружбы радости во всём.  Миша

                 

4. Айнын чаазы

   Хуннум эртези

   Эрги чылды удеп тур мен

   Чаа чылды уткуп тур мен. Ева

5. Шагаа деп чул?

   Шагаа дээрге тыва чоннун,

   Чаагай сузук чанчылы-дыр.

   Чаа чылдын шагаа ырын

   Чаштар бистер ырлап берээл. Сорулга

6. Тыва чонум чаңчылдары

Тывызыксыг аажок чараш.

Шаандан тура чаңчыл болган

Шагаа деп бир байырлал бар.   Дамдинсурэн

7. Что такое Шагаа?

Шагаа- это праздник

Шагаа- это веселье

Древний обычай восхваляющий

Наступление Нового года!   Тимофей

8. Хоть молодых спроси

Хоть старика

Нет радостнее праздника Шагаа

И эта радость светлого Шагаа

Пускай распространится в нашем зале!  Темирлан

9. Шагаа дээрге Тыва чоннуң

Чаагай сүзүк чаңчылы-дыр

Айның чаазын хүннүң эртенин

Алгап йөрээн байыры-дыр.  М.Батыр

10. Ортемчейнин бугу чону, оорушкулуг чоруур болзун!

Делегейнин шупту чону, демниг чаагай чурттап чорзун! Монгун-оол

11. Бура дег чыл эрти,

 Бодаган дег чыл келди,

 Чылдын бажы кирди

 Чылан кежи туледи.  Доржу

12. В старом году оставьте печали.

Забудьте тревоги, обиду, беду.

Только здоровья, успехов и счастья

Вам желаю в Новом году!    Надя

13. С новым годом вас поздравляем

Счастья всей душой желаем!

Чтоб прожить вам этот год

Без печали и забот!   Вероника

Ыры уругларынын кууселдезинде «Шагаа стучится в двери»

1.Мне мамочка сказала:

-«Сегодня Новый год»

Так радостно мне стало,

Что праздник настает.

П/в Шагаа стучится в двери,

Открой ему скорей!

Чтоб было много счастья

И преданных друзей!

2.Февраль морозит уши

И вьюгою метет.

Но мы все точно знаем -

Шагаа весну ведет.

П/в

3.И этот год дракона

Игривый, озорной

Встречаем мы веселой

И дружною семьей.

П/в

Танец девочек «Сайын-Хоо»

Оюн «Зааркань коня»

Оюн «Наездники»

  Б: Шагаа хуну моорейлиг,

  Адыг-чарыш маргылдаалыг.

 

 Шуру шуудуп, кажык адып

 Тывызыктан тываалынар!        

        Ак оргээвисте чыглып келген оргун чонум, шагаавысты уламчылап, оюн-тоглаавысты эгелээлинер че!

 Баштай тывызыктажыптар бис бе?

Бир эвес тып чадай берзинерзе баажызын азы кол утказын айтырып ап болур. Че-ве, салып эгеледим-не!

1. Тывызыктар моорейи (уруглар база Ада-ие киржиир)

Ийи тала болуп алгаш,

Тывызыкка маргыжар-дыр!

(уруглар биле ада-иелерни ийи ангы командага чарып аар)

   1. «Тывызыым дытта, тоолум дошта» (дош, балык)

   2. Ийи тончулуг, ийи билзектиг, ортузунда кадаглыг (хачы)

    3.Амдан киирер ак чемим (сут)

    4.Тейи дежик, ишти курттуг (ог)

    5.Мун кижи чангыс курлуг (ширбииш)

    6.Чырык коргенде чунун-даа артынга чаштынар (холеге)

    7.Чанын билбес кижи

    Чагдап болбас чашпан (шагар-оът)

    8.Чангыс ыяш чайганды, чалан ак хол холзеди (хойтпак, бышкы)

    9.Ховен иштинде чанагаш оол чыдыр (буурек)

    10.Узун-оолдун ужу дуктуг (кургулдай)

    11.Санап четпес хойлар, хемчээп четпес шол (дээр болгаш сылдыстар)

   12. Суг мээлиг,

    Шой баштыг,

    Кидис мончарлыг,

     Ыяш хонектиг,

     Демир олуттуг (чылапча, шууруун, оттук, ораанда, паш)

     13.Унген бурузу 365 (чыл, айлар, хонуктар)

     14.Эртен дорт буттаар,

     Душте ийи буттаар,

     Кежээ уш буттаар (кижинин унгээри, кылаштаары, кырый бергеш     даянгыыштыг кылаштаары)

     15.Ховен дег ак дуктуг мен,

     Аяк ишти ханныг мен (тоолай)

     16.Тейлеп-ле турар, тейлеп-ле турар,

     Тейлээн соонда теккиледир узер (балды)

Б: Тывызыктап тоолдажыр,

   Дыжын хандыр хоорежир,

   Дурген-чугаа, кожаннажыр,

   Дыка чараш сагылгалыг.

2. Дурген-чугаа моорейи

Кордум-кордум коккур дээрим,

Дээрлезе дээлдиген куш,

Кушкаштаза куду шынаа,

Шынаалаза чылгы суруг. Сыдым

   

Тандылаза тараалыг шол,

Шолденирге шоге-шоге,

Шогелезе чооктуг ошку,

Ошкулезе ореме-сут.     Монгун-оол

Кордум-кордум бир-ле чуулду,

Чул дизе чулду-чурек,

Чуректезе чуген суглуу

Суглуктаза сула челер.   Сорулга

Чедер дизе Чедер хову,

Ховулаза холу сынныг,

Сынныглаза сында Бора

Боралаза бодум аъдым.   Аюуш

Бир бала

Ийи бала

Уш бала

Дорт бала

Беш бала

Алды бала

Чеди бала

Сес бала

Тос бала

Он бала   Айраан

Б: Тыва чоннун аас-чогаалы

  Салгал дамчып чедип келген

  Оттур соглээн улегер домаа

  Озуп орар салгалдарны кижизидер.

«Улегер домакта нугул чок» дижир болгай.

Дараазында улегер домактарга моорейден чарлаар бис бе?  

3.Улегер домактар моорейи

      Мен эгелеп каарымга билир улус бар болза тондурер силер. «Иелиг кыс шевер. (Адалыг оол томааныг»). Ада созун ажырып болбас (Ие созун ижип болбас)

Кымнар улегер домактарны ковей билир эвес хынаптаалынар.

1.  Чечен менде, Чечек черде. Уран менде, Улар Дагда. Далай

2.  Кижи озер… (Кидис шойлур)  Монгун-оол

3.  Чадаг чорба, аьттыг чор…(Чааскаан чорба, эштиг чор) Лима

4.  Эки кижээ эш хой… (Эки аътка ээ хой)  Сорулга

5.  Чадаг кижиге чер ырак…(Чалгаа кижиге чем ырак)  

6.  Куш уязынга ынак…(Кулун иезинге ынак)   Сыдым

7.  Шевер кижи мактадыр…(Чевен кижи бактадыр) Дамдинсурэн

8. Ужук билбес кижи…(Уну чоктан дора.)   Аюуш

9.Мерген менде, (Мезил хемде.) Бодал менде, (Богда дээрде). Арина

10. Ары чигири амданныг, Ажыл бурузу ажыктыг. Монгун-оол

Б: Аастыгга алыспас,

Аас-чогаалга шыырак,

Чечен-мерген уруглар

Чугле бистин садикте.

        Кайгамчыктыг чечен-мергенинерни коргустунер уруглар.

Ам бчиии ойннар бис бе?

Оюн «Загони овец и коров в кошару»

Б: Ам бистин оолдарывыстын чараш содак-шудаан магадап, моге-шыыраан корээлинер!

(Могелер белеткенип турда дараазында состерни ажыглаар)

Байырлалдар каастакчызы

Малчын Тывам чоргааралы,

Ковей чонну сорук киирген

Коруштуг-ле тыва хуреш.

Экер эрлер кеттингештин

Эзирлер дег девиилинер!

Хунге соокка дадыктырган

Хурен кызыл шынганнарлыг

Чуу-ле моге богун манаа

Чараш самын коргузерил!

Чирик дуглаан моге эвес

Шилиндээ-ле шуглур болур.

Карак чивеш аразында

Катай кагар, чая тудар,

Кандыг арга ажыглаарын

Кашпагайлар боду билзин.

        Тыва хуреш ондактыг-ла

        Тывызык дег нарын хуреш.

Ыры «Доге-баары» (бичии могелер девиир) 

Тыва хуреш

2: Дараазында тыва национал хевин кедип алган чараш уругларывысты дорже чалап, бисти оортуп, бараалгап бээринче чалап тур бис

(тыва аялганын уделгези-биле уруглар хевин коргузуп кылаштаарлар).

Чычыы торгу хевин кеткен

Чараш кыстар бистерде хой,

Угулзалыг, чавагалыг
Узун чаштыг чарашпайлар
Хорагайлыг торгу хевин
Кедипкештин базыптарга
Чоргааранчыын, магаданчыын.

Ыры уругларынын кууселдезинде «Шайывыс»

1) Каждый день мы дома пьём

 Чай тувинский с молоком,

 И смакуем, до чего ж

Чай приятен и хорош!

 П/в Утоляет жажду он,

И бодрит, и сила в нём.

 На здоровье выпивай

Вкусный наш тувинский чай.

 2) В гости мы друзей зовём,

Чай в пиалах подаём.

 Где уютно и тепло,

 Там беседовать легко.

П/в Утоляет жажду он,

И бодрит, и сила в нём.

На здоровье выпивай

Вкусный наш тувинский чай.

1: Шагаа найыр хунун каастаар

    Шаанда шагдан тыва оюн

    Далгыыр, чиннээр, холечиктээр

    Тевек – дендии солун оюн.

3) Хуннун ишкеш покпес-даа,

Хундуткелдиг чемивис

– Кузел хандыр аартап аар

 Куш-ле киирер шайывыс.

П/в Аштаанда – тоттурар,

Аараанда – сегидер,

 Шагзыраанда – сергедир

 Шайывыс, шайывыс! 2 раза

2: Мун-даа чедир санап тевер

    Мунгаранчыг солун оюн.

    Шыдамык-ла эрлер тиилээр

    Шынап чараш солун оюн.

Танцы оолдар «Тевек»

Оюн «Тевек тевер оолдар»

1. Ак-Сал ирей: Унуп орар Улу чылда

Чаяалганар будер болзун,

Ада-ие, ажы-толге,

Ачы-чолдуг башкыларга,

Эртем оруу ажык болзун!

Эге оруу бурун болзун!

Ада Хунге, Ие Черге,

Ак-кок Дээрге, Отка, Сугга,

Айдыс кылып, чажыг чажып,

Авыралдап чудуулунер!

2.Кырган-авай: Уткуп алган Улу чылы

Уттундурбас буян-кежиктиг,

Ууттунмас элбекшилдиг болзунам!

Байлак дужут хайырлазын, оршээ!

Багай чуве хайлы берзин, оршээ!

Чаа чыл-биле бугу чонум,

Шагаа-биле курай-курай!

Шупту: Курай-курай-курай!

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

детский сад № 1 «Теремок» с. Сарыг-Сеп Каа-Хемского района Р.Т.

Утверждаю:                                                                                                                                                         Заведующий МБДОУ  

                                                                               детского сада № 1 «Теремок»      

 ______________ Араптан Т.Д                                                                                                                                        

                                                                                                         «____» ____________ 2024 г                                                


«Шагаа-2024» тураскааткан байырлалынын

сценарийи «Херелдер» улуг болук уругларынга

Кижизидикчи башкылары: Ширин-оол А.В.

                                                                                                                        Рец Н.Ю

с. Сарыг-Сеп