Улах
методическая разработка (старшая группа)

Улах»

Мероприятие  5-6    çулти ачасем валли хатĕрленĕ

Ĕçтĕллевĕ: ачасене чӑвашкультурине упраса хӑварма, пирӗн несӗльсем ирттернӗ ҫурхи-кӗрхи, ҫуллахи-хӗллехи йӑлайӗркесене асра тытма хӑнӑхтарасси; тӑван ен культури урлӑ кашни ачан чун-чӗрине, кӑмӑл-сипетне, шухӑш-туйӑмне, илемлӗхне аталантарма пулӑшасси, фольклорӑн тӗрлӗ жанрӗпе паллаштарасси; ачасене уҫӑкӑмӑллӑ, турӗчунлӑ, ҫивӗч туйӑмлӑ, тарӑн сисӗмлӗ пулма вӗрентесси.

Уяв юхӑмӗ

(Чӑвашкӗввиянӑрать, автансассиилтӗнет:Ку-ка–ре-ку! Ку-ка–ре-ку!

Куҫӗсенешӑла-шӑла, Ванюктухать.)

Ванюк:Автан тус, автантус!

Хӗрлӗ ҫӗлӗк, ылтӑнпуҫ.

Мӗншӗн эсӗиртӑран?

Мӗншӗн хытӑ кӑшкӑран?

Мана ирех вӑратан? (Вырӑсхалӑхюрри)

(ВанюкахирӗҫМанюккилет)

Манюк:АтявӑранВанюкыйхӑран,

Ача садне кайма вӑхӑт.

Паян эпир ачасемпе  «Улаха» пуҫтарӑнатпӑр.

Ванюк:Улаха, чăнах-та! Атя, кайрăмăр.

Манюк:Килӗрулаха, туссем,

Яшсем, хӗрсем, ачасем.

Карталанса кар тăрар,

Юрлар, ташлар, савăнар.

ВанюкпаМанюкалăрантытăнсахапхатăваҫҫӗ, ачасемкарталансазалакӗреҫҫӗ,хапхавитӗртухаҫҫӗ, пукансемҫинелараҫҫӗ.

Ертсепыракан:АнлӑАтӑлхӗрринчепултаруллӑ та ӗҫченчӑвашхалӑхӗпурӑнать. Халӑххӑйӗнкультурипе,  йӑли-йӗркипепуян. Ӗлӗкавал, ӗҫкунӗхыҫҫӑн, хӗллехивӑрӑмкаҫсенче, ҫамрӑксемялтипӗр-пӗрҫуртраулахапуҫтарӑннӑ. Улахрапуҫтарӑннӑяшсемпехӗрсемвара ал ĕҫтунӑ, сӑмах-юмахюптарнӑ, юрӑюрланӑ, ташӑташланӑ, тата вӑйӑсемвылянӑ.

Ача:Чӑвашхалӑх пит ӗҫчен,

Ӗҫлетхевеланиччен.

Ӗҫнетусапетерсен

Савнатьхевелтухичен.

Ача:(В. Васильева «Чăвашачи»).

Чăвашачичăвашах–

Чунĕĕçреяланах:

Пĕрçулхушшисăпкара

Пиеленсепиçĕхет.

Ик çулхушшивăйăра

Ирĕкленсеçитĕнет,

Виçĕçулаçитсессĕн

Витрейăтмавĕренет.

Тăватçулаçитсессĕн

Тукмактытматĕлленет.

Пилĕкçулаçитсессĕн

Пилĕкавмасĕмленет.

Ултăçулаçитсессĕн

Уятухсавĕçтерет.

Чăвашхалăхюрри «Пахчи, пахчи»

Пахчи, пахчи, çырлапахчи,

Çырлаçисеӳсрĕмĕр;

Эх, ӳсрĕмĕр,

Çампахĕрлĕпултăмăр.

Пахчи, пахчи, паланпахчи,

Паланçисеӳсрĕмĕр;

Эх, ӳсрĕмĕр,

Çампапаллăпултăмăр.

Пахчи, пахчи, хăярпахчи,

Хăярçисеӳсрĕмĕр;

Эх, ӳсрĕмĕр,

Çампахаярпултăмăр.

Пахчи, пахчи, мăйăрпахчи,

Мăйăрçисеӳсрĕмĕр;

Эх, ӳсрĕмĕр,

Çампасарăпултăмăр.

Ертсепыракан:Ваттисенсӑмахӗкалать: "Ӗҫхыҫҫӑн, канма та аван"тет. Ачасем, эсирӗҫҫинченваттисенсӑмахӗсемпӗлетӗр-и?

Ачасем:Пӗлетпӗр

- Ӑстаалӑсемӗҫтупаҫҫӗ.

- Ӗҫрен ан хӑра, вӑлхăйсанранхӑратӑр.

- Кулачҫиестекенникӑмакаҫинчевыртмасть.

- Ҫӗрҫинчеҫын туман ӗҫҫук.

- Куҫхӑрать те алтӑвать.

- Ӗҫле, ӗҫле, ӗҫлеҫи,  ӗҫлемесен ан та ҫи.

Ертсепыракан:Маттурачасем, мӗнчухлӗваттисенсӑмахĕсемпĕлетĕр.

(Ачасемлараҫҫӗ.Илемпичăвашкеввипеташласакӗреть.)

Илемпи:Сывлӑхсунатӑпсиреачасем! ЭпĕИлемпи. Ачасадĕнчеюрӑ- кĕвĕсассиилтрĕм  те, сирĕн пата кĕрестерĕм. Улахакильмеюрать- и?

Ачасем:Килех.

Илемпи:Эпӗсирӗн пата пушӑалӑпакилмерӗм,тупмаллиюмахсемпе, вӑйӑсемпекилтӗм.Юмахсентупсặмесенетупайӑр - ши?

Ҫактӗнчерекамвӑйлӑ? (Этем.)

Сар ачакилет, сархĕрпытанать – сархĕркилет, сарачапытанать.(Уйахпахевел)

Шик-шикшикленет, ката кутнекукленет. (Мулкач).

Тӳн-тӳн, тӳнкарчӑк, тӳнкарчӑкӑнпиншӑрпӑк. (Чӗрӗп).

Пуҫӗпур та, ҫӳҫӗҫук; ҫӑварӗпур та, сассиҫук. (Пулӑ.)

Урасӑрутать, алӑсӑршаккать. (Сехет).

Илемпи:Маттурачасем,  веҫехпӗлтӗр.

Ҫакӑҫавраҫӗрҫинче

Ҫӗрпинтӗрлӗхалӑхпур.

Ҫӗрпинхалӑхасӗнче

Ҫӗрпинтӗрлӗюрӑпур. (П. Хузангай)

Юрӑ«Тункки - тунккипараппан»  сӑввихалӑхӑн,кевви Ю. Григорьевӑн

Тункки - тунккипараппанҫапмасарахтунклетет.

Тункки - тунккипараппанҫапмасарахтунклетет.

Эпирваййатухсассӑн та, чӗнмесерехҫынкилет.

Эпирваййатухсассӑн та, чӗнмесерехҫынкилет.

Атьӑрвӑйӑпуҫлар-и те

Вӑйкӗввинекалар-и?

Вӑйӑкӗвви пер сумлӑх та,

Пирӗнвайӑҫӗрсумлӑх.

Илемпи:Ачасем, манансирӗнпепитӗпаллашаскилет, атьӑр-ха «ятпӗлмелле»выляр.

(Чӑвашвӑййи "Ятпӗлмелле".Ачасемйӗри-тавра тӑраҫҫӗ, варринчепӗрачатӑрать.).

Ачашутлать:Упакайнӑвӑрмана

Хураҫырлапуҫтарма

Упатухнӑмӗкӗрсе

Ачатарнӑхӑраса.

–Эсӗупапулатӑн.

(Илемпикарҫынккарантутаркӑларсаачанакуҫнеςыхсаярать. Ыттиачасемун тавра  юрласаҫаврӑнаҫҫӗ)

Акăупа -утаман,

Ик урапаутакан,

Ачасенехăратать.

У- у-у.

Юрӑвӗҫленнӗхыҫҫӑначакама та пулинсӗртӗнет

Сӑмахсемкалать:

Юлташэсӗан хăра

Юрласа парсам мана.

Тытнӑача: у-у-у.

Камюрланинекалать, тавҫӑрсаилетпулсан, ачаупапулсатӑрать.

Ертсепыракан:Вылярӑмаркӑмалтан,

Ал ӗҫтӑварвӑхатран. (кевӗянӑрать, ачаемпукансемҫинелараҫҫӗ, ал ӗҫтӑваҫҫӗ)

Ача: Пирӗнхӗрсем питматтур

Тӗртӗрлеҫҫӗ пит сатур,

Яшсем кая юлмаҫҫӗ

Хитрекевӗкалаҫҫӗ.

Халӗӗнтӗхӑнасем, сиреваллихаваслӑкӗвӗянӑрать.

"Чӑвашвӑййисем".( Оркестр).

Ача: Чӑвашла паян юрлатпӑр,

Чӑвшласӑвӑкалатпӑр,

Чавашлатумтӑхӑнатпӑр,

Чавашлатаакташлатпӑр.

Атьӑрташӑпуҫлар- и,

Ура тапсаташлар- и?

(ташӑ)

(ачаемпукансемҫинчелараҫҫӗ, кевӗянарать,ал ӗҫтаваҫҫӗ)

Илемпи:  ПирӗнпӗчӗкВанюкпур,

Ӗҫченача, пит маттур:

Ирехтӑрать, тумланать,

Унтанӗҫетытанать.

Ача:Туп – туп тупата, икурараҫӑпата.

Атя, Ванюк, урама, ура хуҫаташлама.

Юрӑ «Тух-ха, Ванюк» сӑввиН. Васанка, кӗвви Г. Лискова.

1. Тух-хаВанюкпирӗн ума

Эсӗташшапитӑста.

Кӑвва, кӑвва, кӑвва,кӑвва,

Кӑвва,кӑвва,тут,тут.

2. Ташласа пар, савӑнтар,

Эпиралӑҫупӑпӑр.

Кӑвва, кӑвва, кӑвва,кӑвва,

Кӑвва,кӑвва,тут,тут.

3. ӖнтӗВанюкхыҫҫӑнэпир,

Пуртеташшаярапӑр.

Кӑвва, кӑвва, кӑвва,кӑвва,

Кӑвва,кӑвва,тут,тут.

4. Пӗрвӑхӑтаташлӑпӑр та,

Кайранӗҫетытнӑпӑр.

Кӑвва, кӑвва, кӑвва,кӑвва,

Кӑвва,кӑвва,тут,тут.

Илемпи: Питӗматтурачасем, юрӑташӑӑстисем. Чӑнахта,пирӗнчӑвашхалӑхӗ, пултаруллӑ та маттур. Ӗҫлеме тепултарать ,савӑнма та юратать. Тавтапуҫсире, савӑнӑҫлӑюрӑ-кӗвӗшӗн. Ачасем,  манӑнкарҫинккарасиревалликучченеҫпур.Халӗӗнтӗманӑнкаймалла. Сывӑпулӑр.

(кӗвӗянарать, Илемпикаять)

Ача: Атьӑратсем,утар-и,

Утсаюрӑюрлар-и?

Эпирюрӑюрлани,

Атӑлтӑрӑхкайтӑр-и?(Н. Васильев)

Чăвашхалăхюрри «Илемлĕ»

1.Илемлӗ, илемлӗ,

Илемлӗчӑвашюрри.

Илемлӗчӑвашюрри те.

Юрламапӗлсенкӑна.

2.Илемлӗ, илемлӗ,

Илемлӗчӑвашташши.

Илемлӗчӑвашташши те.

Ташламапӗлсенкӑна.

3.Илемлӗ, илемлӗ,

Илемлӗчӑвашкӗпи.

Илемлӗчӑвашкӗпи те.

Ҫӗлемепӗлсенкӑна.