Ада –иелерге сумелер. Уругларнын чугаа сайзыралы.
занимательные факты (старшая группа)

Ада –иелерге сумелер.

Уругларнын чугаа сайзыралы.

         Уруглар садынга ооредилгенин кол сорулгазы – уругларны состерни шын адап билиринге ооредири болур. Бо сорулганы чедип алырда, баштай-ла уннерни шын адап ооредиринден эгелезе эки. Уннерни шын адап билири дээрге-ле, уругнун чугаа-домаанын сайзырангай, чедимчелиг болуру дээрзин билир бис. Уругларны чугаалажып турувуста кичээнгейлиг дыннаарынга, ажык болгаш ажык эвес  уннерни шын, тода адап билир кылдыр ооредиривис чугула. Уруглар садынга шын адап ооренмээн уруглар школага баргаш, бергедээшкиннерге таваржыр. Унну шын адап , ылгап билбезинден, бижимел ажылдарга состерни бодунун адаары-биле частырыглыг кылдыр бижиир. Эге дээрезинден тура уруг школага  багай демдектер ап эгелээш ооредилгеже сонуургалы кудулаар.  Уругларнын чугаа-домаа долгандыр турар улустан, бир-ле дугаарында ог-булезинден, эштеринден хамааржыр. Улуг кижилер бичии уруг-биле чугаалажып тура уннерни шын тода адап,  состерни билдингир чугаалаар болза, уругнун  дыл-домаа шын сайзыраар. Эге школаже ооренип кирип турар  уругларнын хой кезии уннерни шын тода адай албас, сос-домаа ой-шаанда сайзыраваан болур. Ында чылдагааннар хой:

1. Ун органнарынын четпестеринин ужурундан бооп болур.
2. Ада-иелерге хамааржыр четпестер:

- уруг чаш турда, ону чассыдып чугаалашкаш, состерни ойзу-кыйзы адаарындан болуп турар. Чижелээрге: ням-ням – чемненир, чем; уку дээр – удуур;

- чувелернин дааш шимээнин оттунуп чугаалажыр: ыт аг-аг дидир – ыт ээрип тур;

- состернин уннерин шын эвес адап чуглаалажыр: чапанчыг уйуумну! – чаптанчыг уруумну (чаптанчыг деп состе «т» -ны каапкан,  «уруумну» деп состе «р» -нын орнунга «й»-ны ажыглаан)

Ада-иелер бичии уруглары-биле эмин эртир чассыдып чугаалажыр, бир чамдыызы оларнын чугаазынче шуут кичээнгей салбас, боду чоорту чугааланы бээринге идегээр болза, оон шын чугааланып ооренири озалдаар. Ынчангаш улуг кижилернин чугаазы уругларга улегер чижек болур ужурлуг. Чугаалажып тура, бичии уруг тодаргай  чуулдерни билип алыр. Чугаа сайзыралы чаш кижинин психиказынын сайзыралынга ужур –дузалыг.

Уругнун чугаазы шын, уткалыг, харылзаалыг, байлак болган тудум-на, оон амыдыралче коруушкуну ханы, нарын болур. Ол бодалдарын долу болгаш хостуг дамчыдып шыдаар, оон эш-оору болгаш оске-даа улус-биле харылзаалары калбарып, ниити сайзыралы бедиир. Янзы-буру чылдагааннарнын ужурундан дыл-домаа уе-шаанда чогуур деннелинге чедир сайзыраваан уругларнын хой кезии ол четпезин улуг дувурел-биле ишти –хоннунде будуу эдилеп чоруур.

Ынчангаш, озулдеге мындыг шаптараазыннарны болдурбазы-биле чугаанын шын сайзыралынга ог-буленин, башкыларнын билдилиг киржилгези негеттинип турар.