Тыл сайдыытыгар хоһоону кэрэхсэт
статья (младшая группа)

      Билиҥҥи үйэҕэ оҕо оскуолаҕа киирэригэр бэйэтин сааһыгар сөп түбэһэр иитиилээх, толкуйдуур, дорҕоону арааран, истэр дьоҕура, саҥарар саҥата сөпкө сайдыбыт, тыла-өһө ыраас буолара ирдэнэр. Оҕо саҥа тылланар кэмигэр оҕону кытта элбэхтик кэпсэттэххэ, бодьуустастахха эрэ, оҕо бириэмэтигэр саҥарар, бэйэтин санаатын этинэр буолар. Хомойуох иһин, ону өйдөөбөт төрөппүт элбээтэр элбээн иһэр. Оҕолорун кытта бэйэлэрин ийэ, төрүт тылларынан кэпсэтэн алтыһар оннугар, телевизор иннигэр олордон, гаджеттары туттаран баран, миэхэ эрэ мэһэйдээбэтин, диэн бэйэлэриттэн да, төрүт тылтан да тэйии түгэннэрэ элбэхтэр.
     Оҕо телефоҥҥа, телевизорга умсугуйан, онно баар эйгэҕэ киирэн, мультик тылларынан саҥарар буолар, ону да быһа холуйан. Ити аныгы үйэбит улахан кыһалҕата буолла. Детсадка 3 -4 саастаах оҕолор сатаан саҥарбакка да кэлэр түгэннэрэ үксээтэ. Онон иитээччи оҕо саҥарар саҥата толору сайдарыгар араас ньымалары көрдүүр, хасыһар, дьаныһар.
     Оҕо чуолкайдык саҥарарын ситиһэр ньымаларыттан биирдэстэрэ хоһоону дорҕоонноохтук ааҕарга үөрэтии буолар. Хоһоон диэн уустаан-ураннаан тулалыыр эйгэни, ис туругу хоһуйар ураты дууһаттан тахсар лирическай айымньы буолар. Хоһоон ритмнээх буолан оҕо организмын барытын уһугуннаран, кыттыһыннаран, тылын аппарата сайдарыгар көмөлөһөр.
      Хоһоону үөрэтии оҕо өйдөөн хаалар дьоҕурун, булугас өйүн сайыннарар. Оонньуу курдук үөрэтии тыыннарын, артикуляцияларын, дикцияларын сайыннарар, араастаан интонациялаан ааҕарга көҕүлүүр. Оҕо ааҕар хоһоонун ис суолтатын өйдүүр буолуохтаах. Мээнэ механическай үөрэтии оҕону сайыннарбат. Тиэкиһи хаста да ааҕыллыахтаах, ис суолтатын ырытыллыахтаах. Оҕо чуолкайдык саҥарыан да инниттэн саҥарар аппараатыгар уонна тарбахтарыгар ситимнээх, былааннаах үлэни ыытыахха наада. Кыра оҕо эрдэ үчүгэйдик саҥардаҕына, сатаан кэпсэтэр, наадатын быһаарсар уонна дьону кытта түргэнник бодоруһар буолар.
Кыра саастаах оҕолорго маннык бэрээдэгинэн хоһооннортон талан туһаныахха сөп:

     Ааҕарга тыллара өйдөнүмтүө, чэпчэки:
     Элбэх уһун ойуулааһына, дьуһүйүүтэ суох, боростуой, оҕо өйдүүр тылларынан айыллыбыт:
    Уус-уран литература оҕону кыра сааһыттан ийэ тыл эйгэтигэр киллэрэр, иитэр - үөрэтэр сүрүн хайысха. Умсугуйан хоһоону ааҕар оҕо өйө - санаата сайдыылаах, билиилээх, көрүүлээх. Хоһоону уус –ураннык, дорҕоонноохтук ааҕыы төрөөбүт тылга тапталы иҥэрэр. Саха суруйааччыларын хоһооннорун, айымньыларын үүнэр ыччакка тарҕатар, оҕо өйүгэр - санаатыгар иҥэрэр, төрөөбүт тылга тапталы иитэр сыаллаах.

     Хоһоону ааҕыы:
• оҕо дорҕоонноохтук, чуолкайдык ааҕарын көҕүлүүр;
• кэрэхсэбиллээхтик туттан-хаптан ааҕарын сайыннарар;
• төрөөбүт тылга тапталы иҥэрэр;
• ааҕыы уопсай култууратын, ааҕар үөрүйэҕи олохсутар;
• уйулҕаны хамсатан иэйиини уһугуннарар.
     Оҕо чуолкайдык саҥарарыгар, тылын саппааһа байарыгар тулалыыр дьон тыллара – өстөрө улахан сабыдыаллаах. Кини күн аайы истэр дьонун саҥатын үчүгэй өттүн эрэ буолбакка, итэҕэһи эмиэ үтүктэр. Иитээччи, төрөппүт тыла – оҕолорго холобур, онон саҥарар саҥата сыыһата суох, чуолкай, ыраас буолуохтаах.
     Оҕо 3 -4 сааһыгар барыны бары интэриэһиргиир, тыл суолтатын олус болҕойор. Тылын саппааһа икки тыһыынчаҕа, онтон биэһин туоларыгар үс тыһыынчаҕа тиийэр. Оҕо бу сааһыгар төрөөбүт тылын , дорҕооннорун эрэ буолбакка, бары грамматическай формаларын улахан дьон тылыттан истэн өйдүүр, кэпсэтэригэр туттар. Ити өттүнэн оҕо мэйиитэ сөҕүмэр үлэни аһара чэпчэкитик толорор уонна бу уһулуччулаах дьоҕура биэһин – алтатын диэки хайыы – үйэ симэлийэн, мөлтөөн барар, диэн элбэхтик истэбит. Онон иитээччи уонна төрөппүт бу бириэмэни аһарбакка, сөптөөх усулуобуйаны тэрийэргэ толкуйу тобулуохтаах. Холобур, саҥа тылы күннээҕи олоххо үгүстүк тутуннарыы, иһитиннэрии, оҕо санаатын этэригэр, тылын байытыыга олус туһалаах. Ону тэҥэ бэйэ – бэйэлэрин сайыннарсар, үгүстүк саҥарар эйгэлэрин тэрийии ирдэнэр.
     Оҕо «чээн» дэттэрэр биһигин саҕаттан, төрөөбүт тылын сөпкө, чуолкайдык, этигэр-хааныгар иҥэрэн истэр, саҥарар буоллаҕына, улаатан ханна да тиийдэр, төрөөбүт тылын сүтэрбэккэ, умнубакка, иҥэринэн илдьэ сылдьара саарбаҕа суох дии саныыбын.