Валерий Туркай сăввисенчи Чăвашлăх хавалĕ
методическая разработка по теме

Васильева Марина Николевна

Разработана для внеклассной работы

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon v.turkay-savvisenchi_chavashlah_havale.doc106.5 КБ

Предварительный просмотр:

(Литературăпа музыка композицийĕ)

                                                      Авторĕ: чăваш чĕлхи врентекен Васильева М. Н.

                                        Сценарие лартакансем- 9В класра вĕренекенсем

Хĕрлĕ Чутай-2012

                    Эпиграф

                                             

                                               Чёвашлёха пулать – ши упрама;-

                                          Ыйту тёратрём хам ума?

                                          Паллах: ёна пит =ёмёл =ухатма:

                                          Паллах: ёна пит йывёр упрама?

                                                   Юхма Мишши? 

                   Плакатсем     

                 

                                               Туркай – ёрём=ё

                                          Туркай – йыхрав=ё

                                           Туркай – Турё ачи

                         Сёввисене … ил.р «ал валли» 

                                                                                          И.Дмитриев.                                

                                                              Чёваш эп. Эп пулёп.

                                                        Чёваш .м.рех.

                                                               В.Туркай.

                                                             Пурнё=ём! Пурнё=ём, тавах!

                                         Пурёнмашкён +.р =инче п\рн.ш.н тавах!

                                                       Уйрёмах чёваш пулма

                                                                                       пўрн.ш.н тавах!…

                               

                                                                                                   В.Туркай.

Ум сёмах. вырённе каланё сёвё

«Эп – лайёх =ын

Е хёй.н хакне п.лекен =ын монолог.»  

   

Эп – лайёх =ын!…

Чёнёх та лайёх эп!

+ын шуч.пе эп пурёнмастёп.

Пу=лёхсене йёпёлтатмастёп.

Хёш чух, палах, х.р\ эп кала=мастёп.

Анчах =ынна усал сунмастёп эп.

Эп – лайёх =ын!

Чёнах та лайёх эп!

Эп пурнё=а чётма =ук юрататёп.

Тата эп юрататёп… юратма.

Тата эп юрататёп савёнмашкён,

Эп пит. юрататёп савёнма –

+ынсем савённине курсассён,

+ынсем телейлине курсан.

Тата эп юрататёп пурёнмашкён.

Эп пит. юрататёп пурёнма!

+.р =ул, пин =ул эп хат.р пурёнмашкён

+ак =аврака та тёвёр +.р =инче!...

Эп – лайёх =ын!

Чёнах та лайёх эп!

Мана хёш чух пачах та ёнланма==.?

(Е ёнлансах ёнламан пек тёва==.;)

Анчах мана ку пит хурлантармасть?

П.лет.п эп% Шёпам ман =авнашкал?

П.лет.п эп% шёпам ман =авнашкал –

Мана =уратнё чёнлёх шыраса:

Хам +улёмпа хам п.лне пек утмашкён?

Эп – лайёх =ын!

Чёнах та: лайёх эп!

       1 – м.ш ертсе пыракан%

        +ак сёвё й.ркисен автор. вёл – Валерий Туркай? П.летп.р –                                      

   и эпик ёна; Паянхи кун чёваш поэзий.нче чунне парса .=лекен      

   =ырав=ёсенчен п.ри вёл? Поэт пурнё=ён  кашни пёрёнчёкне к.рсе тухать

   те – т\р. =улне шыраса тупать – тупатех?

        2 – м.ш ертсе пыракан%

 

      Валерий Туркай поэзий. - чёваш халёх.н пурнё=.? Чёваш м.н т\сни:  

    м.н курни: м.не .=ленни: м.н =ухатни: м.нш.н пурённи – йёлтах

    Валерий Туркай поэзине к.рсе юлч.? Вёл й.ркелен. «сёвё театр.»

    хальхи вёхётён чён – чён т.к.р. пулса тёч.?

       

        1- м.ш ертсе пыракан%

       Чёвашлёх вёл – эпир хамёр чёваш =ынни пулнипе у==ён: мухтанса:  

   хавхаланса п.лтерни? Чёвашлёхра хамёра хамёр хисеплени: наци

   мёна=лёхне туйса тёни: чёваш =.рне тата тёван халёхёмёра юратни:

   унён ырё йёли – й.ркине аталантарни: чёваш чёваша чыс туни: кашни

   чёваш йёх – нес.лне: ашш. – амёшне сума суни: ачи–пёчине чёваш

   туса \стерни: халёхён ырё пуласлёх.ш.н .м.тленсе шухёшлани тата

   к.решни малта тёрать? +акё вёл: ун шуч.: Тёван =.р–шыв пуласлёх.нчен

   килет?

           Сёвё вулакан%      Инкек =ине синкек сиксе тухсассён:                                            

                                                    С\нес патне =итсесс.н вут ч.р.м:

                                                    Т.ллев.м пул. ман п.рре%

                                                    Тёван =.р–шывём: пурёсам!

               

                                               Ут – п.в.м =.н. хёватпа тулсассён:

                                                     Ч.ре тивсе =и=сесс.н =.н.рен:

                                                     Малтан – мала =ут =ёлтёр ил.ртсесс.н:

                                                           Т.ллев.м пул. ман п.рре%

                                                     Тёван =.р – шывём: пурёнсам!                        

                (И.Христофоровăн  «Тăван çĕр-шыв» юрри янăрать).

                                                                                                                             

         2 – м.ш ертсе пыракан% 

        Тёван =.р – шывне юратса малашлёха таплёнакан Чёваша Поэт .м.рл.хех манё=ми палёк лартр.? Унён сёвввисем чёвашлёх туйём.пе =утёлса тёракан хайлавсем? Валерий Туркай халёх пурнё=не: унён шухёш – кёмёлне: чун – ч.ре туртёмне сёмах=ё – ёста=.ё пулса хёй.н сёввисенче

у=са пама пултарч.? Халёх вёл уйрём =ынсенчен тёрать? М.нле курать – ха =ав чёваш поэт;

          Сёвё вулакан%   «Чёваш тупи»

                                             Эс пул академик:

                                             Эс пул генерал:

                                             Эс пул .=чен. –

                                             Тёван =.р ху=и…

                                             Эс пул пысёк пу=лёх:

                                             Пулсам эс к.т\=:

                                             Эс пул =амрёк й.к.т:

                                             Пулсам  ватё =ын…

                                             +акна =е=: =акна =е=

                                             Ан ман эс чёваш?

Чёвашшён чёваш – чи хаклё юлташ!

Чёвашшён чёваш – тёван – хурёнташ!

Чёвашшён чёваш – чи =ывёх юлташ!

Чёвашшён чёваш – тёван – хурёнташ!

1 – м.ш ертсе пыракан%

               

     Халёх. вара: поэт «Атёл урлё ка=рёмёр»: «атте_анне пехилне асран       ямарёмёр»: «п.рне-п.ри савма: пулёшма манмарём» тет пулсан та: чёваш

халах. «п.р хёват: п.р йыш пулма хёнёхайман» иккен? Куншён вёл ч.ререн кулянать? «Т.л.ретп.р – ха; «вёранмастпёр – ха иккен эпир»?

 Сёвё вулакан%   20–м.ш .м.р в.=.нчи хурлёхлё чёвашён «Х\хлев.» сёвви?

                         Никамран нимпе катёк мар эпир?

                         Никамран нимпе чухён мар эпир?

                         Пур сёмахёмёр? Пур эреш.м.р?

                         Улёпсем те пур? Кёйкёрсем те пур?

                         Пур кун - =улёмёр: авлхи Кун - =ул?

                         Пур ыр ятёмёр: таса чунёмёр?

                         П.рл.х =е= сахал! Ир.к =е= сахал!                

                         Т.п хуламёр пур…+ук +.р–шывёмёр

        2 – м.ш ертсе пыракан%

       Чён та: чёвашён теп хули пур? Вёл – Шупашкар? Поэтшён вёл «хёш чухне чи =ывёх тус пек»: «хёш чухне усал тёшман пек»? М.нш.н вырёсланать–ха Шпашкар чёваш.; Вырасланнё чёвашсене х.рхенет вёл?

      1 – м.ш сёвё вулакан%

                                 Ку вёл – манён Шупашкарём?

                                 Чёваш мёшкёл.: мухтав.:

                                 Чёваш савёнё=.: терч.:

                                 Чёваш .м.ч.: инкек.:

                                 Чёваш мёшкёл.: =йтмах.?

                                                             («Шупашкар»)

      2 – м.ш сёвё вулакан%

                                 Вырасланнё чёвашсем

                                 ,м.лкесем пек

                                 Х.в.ше==. ман тавра

                                 Аш=унтармёшсем…                      

                                 Сив. т.кс.м =ёлтёрсем

                                 Хёрнё хунавсем…

                                                             («Вырёсланнё чёвашсем»)

     1 – м.ш ертсе пыракан%

      М.нш.н эпир: чёвашсем: хамёр чёваш пулниш.н вётанатпёр–ха; Камран килет вёл; М.нрен килет вёл; Чёваш х.рарём.нчен–и; Чёваш пу=лёх.нчен–и; Чёваш ар.нчен–и; Чёваш х.р упра=.пе яш – к.р.м.н-     чен-и

 

 Сёвё вулакан%  «Утём хы==ён утём» сёвё

                                   Эй: чёваш х.рарём.!

                                   Санён ку=унтан

                                   Пуласси пёхать паян

                                   Пулёшу ыйтса?

                                   Санён ывёлу – х.р\

                                   Чёвашла п.лет – и;

                                   Санён ывёлу – х.р\

                                   Тёван халёха

                                   Ыр сунмашкён: юратма

                                   Хёнёхса \сет – и;

                                  Эй: чёваш пу=лёх.сем:

                                  Халёха ар сутёр!

                                  Тёван халёх п.рре =е=:

                                  Ёна ырё сунёр!

                                  Эй: чёваш яш – к.р.м.!

                                  Т.л.рсе =итет!

  2 - м.ш ертсе пыракан%

     Эпир т.л.рн. хушёра чёваш мар чёвашсем нумайланч.= мар – и; Маргинал чёвашсем? Йёхне маннё чёвашсем? Чёваша чёваш хисепе хуман чёвашсем? Чёваша чёваш сутма та хат.р чёвашсем?

  Сёвё вулакан% «Чёваш мар чёвашсем»

                                  Чёвашлах кала=а==.:

                                  Чёвашлах шухёшла==.:

                                  Чёвашлах кала=а==.…

                                  Пурп.рех – Чёваш мар:

                                  Чёваш мар:

                                  Чёваш мар –

                                  Чёваш мар чёвашсем?

                                  Ах: епле в.сем ёслё!

                                  Ах: епле в.сем харсёр!

                                  Ах: епле в.сем!…

                                  Пурп.р

                                  Чёваш мар чёвашсем –

                                       

 

                                    Чёваш мар!

                                  Чёваш ма

                                  Чёваш мар!

                               

                                 Чёваш мар чёвашсем…

                                 Чёвашла кала=а==.:

                                 Чёвашла шухёшла==.…

                                 Ачисем;!

                                 Ачисен ачисем;!

                                 

                                    Чёваш мар чёвашсем…

                                 Чёвашла кала=а==.:

                                 Чёвашла шухёшла==.:

                                 Чёвашла ятла=а==.…

                                 Пурп.рех

                                 Чёваш мар –

                                 Чёваш мар ачасен

                                 Ашш. – амёш.сем?

1 – м.ш ертсе пыракан%

     Кун - =ул шёпи пурне те татса парать: пурне те хёй вырённе лартать?

Чёвашён чёвашлёхне таптакан: х.с.рлекен: п.теркен: сумсёра кёларакан та кун – сул суч. умне тёр.?

    Сёвё вулакан%  Чёваш ч.лхиш.н =апё=са

                                       пу= хунё улёпсем:

                                       ку=ёрсене у=самёр!

                                       Курсам: Атилла:

                                       кур: Купрат:

                                       Алмуш – патшамёр: кур:

                                       курсамчч.: Иван Яккёльч: кур%

                                       Паян Чёваш ч.лхин тёшмансем                                                                                            

                                       явап тыта==. сир.н умёрта!                                                                                                                  

                                       +унтар: питл. й.кс.ксене:

                                       Кёвар Ч.релл. +е=п.л!

                                       Калах: кала хёв сёмахна:

                                       Сёваплё К.=тентин!

                                       Элкер! Митта! Ё=та эсир; Ё=та Эс: Хусанкай;                      

       

                                                               Паян Чёваш ч.лхин тёшман.сем

                                        Явап тыта==. сир.н умёрта!

                                         …Чёваша

                                         Халёх т.рмине

                                                усракансене –

                                                          намёс!

                                         Чёвашла кала=ман чёвашсене намёс!

                                         Чёваш Ч.лхине вил.м сунакансене –

                                         намёс: намёс: намёс!

     2 – м.ш ертсе пыракан%

      Поэт шуч.пе чёвшсем =апах та вёйлё? М.нш.н тесен «кашни чёвашра Улёп юн. вылять»?Валерий Туркай чёвашсен малашлёхне шанать?Туркай -       ёрём=ё: йыхрав=ё: Турё ачи? Туркай сёввисем ансат: у=ё: =ав хушёрах кёткёс та?

   Сёвё =аврисенчен тунё лимонтаж?

   1 – м.ш в.ренкен%    Чёваш ч.лхи –

                                                  п.ррем.ш .с.клевсем:

                                      суранлё чунёмён

                                                  чи юлашки =.вви –

                                      ёс – тёнём вучахне ч.ртсе:

                                                  пехил парса:

                                      мана чер=\ =инче \стерет.н?

  2 – м.ш в.ренекен%  Кайри пулма них=ан та кил.шмест

                                     Кайри пулма килмен эп т.нчене

                                     К.реш\ре - .=ре мала тухмасёр

                                     С\нме ан хёй ман канё=сёр ч.рем?

  3 – м.ш в.ренкен%    Пул. .= те: к.реш\ те?

                                     У=са лармёпёр алла?

                                     Чёвашра Арсем п.тмен – ха

                                     Пурёнатпёр – ха апла!

  4 – м.ш в.рнекен%    Эпир вара вёйлё! Чёнах эпир вёйлё!

                                     Кашни Чёвашра Улёп юн. вылять!

                                     Кирлех – т.к: эпир т.нчене кисретп.р!                                                                                                    

                                         Кирлех – т.к: п\летп.р эпир Атёла! 

 5 _ м.ш в.ренекен% Эс_ мёна=лё: эп _мёна=лё%

                                            Халёх та _мёна=лё                                                                                        Эс. _ вёйлё: эп. _ вёйлё%                                              

                                        Халёхёмёр _ иёйлё%

                                        Эс _ хисепл.: эп – хисепл.%

                                              Халёх та – хисепл.*

                                              Эс. – ч.р.: эп. – ч.р.:

                                              Халёхёмёр – ч.р.!

 

        6 – м.ш в.ренекен%     Пур Юрату

                                              Пур Курайманлёх?

                                        Пур Инкек: Асап?                                

                                        Пур  Савёнё=?        

                                        Тата пур эп. _

                                        Ялан тем к.текен Чёваш?

        7 _ м.ш в.ренекен%   Эп _ =.н чёваш !                                                                                            Эп – иртн. кун эткер.?

                                              Эп - =.н.лле куратёп т.нчене?

                                              Ман сассёмра пин =уллёхсен к.рлев.:

                                              Ман таврара – пуласлёхён калчи?

         8 – м.ш в.ренекен%    Эп - =.н чёваш?

                                              Мана иртни =уратр. – асапланса:

                                                                          =апах та юратса?

                                              Вёй – хёйватне мана пиллер. Улёп:

                                              К.рел.хне пиллет Лаштра Юман?

          9 _ м.ш в.ренкен%      Эп - =.н чёваш ачи

                                              +.н .м.тпе тытатёп

                                               Алран кайми акий. – сухине:

                                               Таса чунпа эп пу=ёма таятёп

                                               Алран кайми аттий. – аннине?

             10 – м.ш в.рентекен%   Эп - =.н чёваш?

                                               +.н .м.тпе х.млент.м:

                                               Ыр кёмалпа килсе ин=етл.хрен?

                                               Ман тив.= пур% ёраскала тупмашкён

                                               Ман тив.= пур% Малашлёха утма?

                                               Эп - =.н чёваш?

                                               Эп – иртн. кун эткер.?

                                               Эп - =.н чёваш?

                                               Эп - =.н. кун элчи?    

    11 – м.ш в.ренекен%   Чёвашён =ук =ич ют чёваш:

                                          Эп – сан: эс – ман хурёнташ!

                                          Эй: тёвансем: ылтёнсем!

                                          Эй: тусёмсем: =ёлтёрсем!

                                          М.н виличчен п.рле пурнар!

                                          Чёваш т.нчиш.н кар тёрар!

   12 – м.ш в.ренекен%     Юлашки юн тумлам. сёрхёнса п.тиччен

                                           Санпа эп пулёп: халёхём?

                                           Юлашки ют тумлам. Сёрхёнса п.тиччен

                                      Санпа эп пулёп :халёхём?        

                                      Юлашкт вёй _ халём:с.в.р.лсе п.тиччен

                                      Эп саншён .=л.п:халёхём?  

                                      Юлашки .нен.в.м .нс. п.тиччен

                                      Сана .ненет.п: халёхём?

                                      Юлашки к.реш.в.м:юлашки =.нтер.в.м _                            

                                                                                            сана:Тёван Халёхём!

  1_м.ш ертсе пыракан% 

       «П.ч.к халёх =ук ? Пур халёх та аслё? Кашни  халёх вёл =ак т.нчере пуринш.н те аслё? Эпир:чёвашсем: ик. миллионлё халёх :аслё халёх? Паян пир.н пурине те п.р пулса:пер т.ллев тытас пулать? +ав т.ллев вёл _ п.рл.хл.:вёйлё: пысёк культурёллё: =утё пуласлёхлё: курш.сен хисепне тив.=л. ир.кл. наци пуласси? +ав т.ллев пурнё=ланассипе пурнё=ланаймасси: палах: кашни чёвашранах килет% санран та: манра та – пуринчен те?

   Хы= сёмах. вырённ. каланё сёвё?

   

   Сёвё вулакан % «Ман ытарма =ук ырё та маттур чёвашёмсене» сёвё?

                                           Эй: эсир: чёвашсем!…

                                           Чиперех – и: сывах – и;

                                           Ир тёрсан:

                                                         +.н Кун ум.нче пу= таятёр - и;

                                           Ир тёрсассён

                                                          ,=е пикенсе тар тёкатёр – и;

             Вёй – хуларан катёк мар – и;

             Ир.крех пурёнатёр – и;

             К.лм.=ре хур куратёр – и;

             Ыррине Усалран уйёрма хёнёхатёр – и;

       

        Т.р.се Ултавпа пётратса шар курмастёр – и;

             Эй: эсир: чёвашсем:

             Чёваш Уйёп.сен Халалне астёватёр – и;

             Чиперех – и: сывах – и;

             Кёмёлсем ёмёр мар – и;

             Ч.р.рте – Чунёрта шанчёк Вуч. с\нмен – и;

             Турёпа кил.ш\лл. пурёнатёр – и;

             Эй: эсир чёвашсем!…

                 Эп

                      Сире

                             Юрататёп!

(Юлашкинчен М. Фёдоров ç ырнă  «Чăвашсем»юрри янăрать). 

Усё курнё литература%

  1?В? Туркай «+ёлку= =ути»?Ш?: 1989 =?

  2?В? Туркай «Турё пит.нчи ку==уль»? 1996 =?

  3?В? Туркай «Пурёнатпёр – ха»? Ш?: 1999 =?


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Балканы и турки-османы 13-14 вв.

Презентация к уроку истории....

Разноуровневоел хавал темали "Имя существительное" 5 класс эвэдыли турэндули

Разноуровневые задания можно  использовать при закреплении учебного материала на уроке, выполнении домашнего задания. Овладев этой деятельностью, учащиеся сами начинают её совершенствовать, что п...

тестовай хава "Глаголил", 7 класс

Работа составлена по теме "Глагол" для 7 класса....

«Чăваш ачи чăвашла калаçтăр» семинар ирттерме хатӗрленӗ сценарии

laquo;Чăваш ачи чăвашла калаçтăр»семинар ирттерме хатӗрленӗ сценарии  1 е.п.  Ырӑ кун пултӑр сире, хисеплӗ хӑнасем. Паянхи уява эпир чӑваш чӗлхине халаллатпӑр.2 е.п.  Çулсер...

Калаçасса калаçăп эпĕ, Нептун çинче те чăвашла

Тĕллевсем:1.Вĕренекенсем  И.Я.Яковлев пурнăç çулĕ çинчен пĕлнине тĕрĕслесси, çĕннине пĕлтересси.2. Вĕренекенсен пĕлÿ, хăнăху туянас, шухăшлас, ĕçлес пултарулăхне аталантарасси.3. Вĕренекенсен кал...

"Чăвашла уяв янратăр"

Предлагаемый материал можно использовать на классный часах в 6-8 классах. Экскурсия в школьном краеведческом музее посвящена Году выдающихся земляков....