Жөмләдә сүзләрнең уңай һәм кире тәртибе.
план-конспект занятия (7 класс) по теме

Тема:       Жөмләдә сүзләрнең уңай һәм кире тәртибе.

Максат:1.Белем бирү максаты.

                Жөмләдә сүз тәртибе турында искə төшерү.

                Сүзләрнең уңай һәм кире тәртибе арасындагы аерманы              

                аңларга ярдәм итү.

            2.Фикерлəүне үстерү максаты.

                Сүзләрнең уңай һәм кире тәртибен танып - белүне    

                практик яктан ныгыту.

               3.Тəрбияви максат.

                  Райондашларыбыз иҗаты аша,туган авыл,туган якны    

                  ярату  хисе тəрбиялəү.

Җиһаз: 1.Ф.С.Сафиуллина, С.М.Ибраһимов.Татар теле.7. Казан. “Мəгариф” нəшрияты. 2007. 92 – 96битләр.

                   2.Р.Г.Хәсәншина.Татар теле.7.Казан.“Мəгариф” нəшрияты. 2010.36-40 битләр.

                  3.Проектор.(Дидактик материаллар,презентация.)

                  4.Райондашларыбыз китапларыннан күргәзмә.

Дəрес барышы.

1.Оештыру моменты.

-Исəнлəшү.

-Дежур укучының рапорты.

-Уңай психологик халəт тудырып,яңа материалны аңлауга әзерлек.

Актуальләштерү.

Алдагы дəрес материалын кабатлап китик. (Экранда сораулар урнаштырыла)

- Модаль сүзләр дип нәрсәгә әйтәбез?

Җ:Җөмләдә сөйләүченең чынбарлыкка мөнәсәбәтен белдергән,тик җөмлә кисәге булмаган сүзләр модаль сүзләр дип атала.

- Модаль сүзләргә нәрсәләр керә?

Җ:Эндәш сүзләр һәм кереш сүзләр.

- Һәрберсенә аңлатма бирик.

Җ:Эндәш сүзләр сөйләм төбәлгән зат яки предметларны белдерәләр.Аерым интонация белән әйтеләләр,баш килештәге исем сүз төркеме белән белдереләләр.

Кереш сүзләр сөйләүченең чынбарлыкка мөнәсәбәтен белдерәләр.

(Экранга чыга. Укытучы үзе укый.)

Синдә узган балачакны

Искә төшереп яшим.

Әнкәемнең туган авылы

Син ул,Иске Җияшем.

Шәҗәрәмә күз төшерсәм,

Затлылар күп нәселдә,

Горурлык хисе кичерәм

Мин Иске Җияшемдә.

Бабаларның туфрагына

Килә башны иясем.

Җаным тыныч,кальбем нурлы,

Синдә,Иске Җияшем.

                        (Фәнәвис Дәүләтбаев)

Авылдашыгыз, бер үк вакытта минем дә якташым(Үзем Иске Җияшнеке) Фәнәвис Дәүләтбаевның шигыреннән модаль сүзләрнең кайсысы бар?

Җ:эндәш сүз - Иске Җияшем.

2.Яңа белемнəр бирү.

- Экрандагы җөмлəлəрне уку. Ия белән хәбәр,аергыч һәм аерылмыш,хәл,тәмамлыкларны табу.Урыннарына игътибар иттерү.

Ак болытлар,күк болытлар

Күлләргә карап үтә.

Әйтә кебек төнбоеклар:

- Туган җиреңнән китмә!

                                              (Гамил Афзал)

Ватан белән ата-ананы чит җирдә таба алмассың.

Димәк,

1.Ия хәбәрдән алда килсә.

2.Аергыч аерылмышыннан алда килсә.

3.Хәл үзе ияргән сүздән алда килсә.

4.Тәмамлык үзе ияргән сүздән алда килсә.

5.Аныклагыч аныкланмыштан соң килсә,җөмләдә сүзләрнең уңай тәртибе дип атала.

Әйтә кебек төнбоеклар:

- Туган җиреңнән китмә!

                                              (Гамил Афзал)

Әйтә кебек төнбоеклар:

- Туган җиреңнән китмә!

Гамил Афзалның әлеге юлларында нинди үзгәреш күрәсез?

Җ: хәбәр иядән алда килгән.

- Яңа теманы үзлəштерү өчен дәреслектәге 98 нче күнегүне бергəлəп эшлəү.

Димәк,мондый үзгәреш белән дә сөйләмдә очрашабыз. Бу сүзләрнең кире тәртибе була.Татар телендә бу күренеш инверсия дип атала.

Сүзләрнең кире тәртибе була:

- Гади сөйләмдә

- Тойгылы җөмләләрдә

- Тезмә әсәрләрдә була.

Гомер үтеп чәчләренә чал тошкән Мәгъсүм мәңгелек дөньяга киткән бабалары,ата-анасы,туганнары,вөҗданы каршында үзен зур гаепле санады.Нишләсен,үти алмады шул ул аларның васыятьләрен.

                               (Ягъсүф Шафыйков.Васыять.)

Физкультминут

3.Белемнəрне системалаштыру.

Дəфтəрлəрдə эш. 

4. Йомгаклау.

- Дəрескə бəя.

Димәк,без бу дәрестә нәрсә өйрәндек?

Көтелгән җавап:

- Укучыларның белеменə бəя бирү.

Өйгə эш:

- Кагыйдә.

- 146 нчы күнегү. (Ф.С.Сафиуллина,С.М.Ибраһимов.Татар теле.7.)

-    Җыр текстыннан инверсия күренешенә мисаллар язып алыгыз