Тыва кидис ог
презентация к уроку (старшая группа)

Донгак Анна Шириндивиевна

Өг – тыва чоннуң төөгүзү,

ооң чарылбас кезээ.

Өгбелеривистиң ыдыктыг

оран-савазы-дыр.

Өгнү амыдырал үндүр кысса-даа,

ол өлбээн, ол дириг.

Амгы үеде өг база катап хүндүткелде.

“Ада өлзе-даа, оглу артар”.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл tyva_dyl_og_8_gr.pptx2.08 МБ

Предварительный просмотр:


Подписи к слайдам:

Слайд 1

Ак-Даш 2020 Өг – тыва чоннуң амыдыралының үндезини Санаторлуг № 1 группа болуу « Эреспейлер » , бажынга бот ооредилге . Тыва дыл кичээлинде темазы « Ог-тыва чоннун чурттаар оран-савазы ». с орулгазы : уругларга тыва огнун дугайында таныштырар , тыва огнун дургузуунун дугайында билиндирер .

Слайд 2

Тыва кижинин чурттаар оран-савазы - өг . Өг . Тыва чуртунга чоруп чораан даштыкы эртемден огну магадап , мынчаар чугаалаан : « Коорге ковей-даа бол, кодурерге чиик , дарый эптей тыртып аар , бускаш чудуреринге будун шактын херээ чок , магалыг -ла кижи чурттаар оран - сава -дыр». Тыва этнографиянын шинчилекчизи Л.П.Потапов оору -биле чугаалажып ора: «Тыва ог дег эптиг , чиик , изигде сериин , соокта чылыг оран -саваны делегейде кым-даа чогаадып шыдаваан чуве-дир » дээни тыва чоннун амыдырал – чуртталгазында бадыткаттынган .

Слайд 3

Өгге кирген улуг-биче аймак чоннун Өгбе ки жи чаңчыл сагып, дөр же чалаар . Аъшты ң-чемниң дээ жизин делгей салыр . Аразында хүндүлежип чолукшуурлар.

Слайд 4

Огнун ханазын анчы оол Устуу орандан эккелген дижир . Ортаа оран кижилери шаг- шаанда алажы оглерлиг чораан . Ол дээрге баштарын боле шарып каан узун ыяштардан кылган , чадыр хевирлиг , хемчээли оон арай улуг ог . Амгы оглернин ханазын Чуру деп анчы оол Устуу орандан тып эккелген . Чуру кузун салып каан дузактарын кезип коорге , кодан бир дузакты тура соккаш , куйже кире берген бооп -тур. Койгуннун соонче куйже киргеш , каш базып чоруй дуву чок онгарже чуглуп -ла баткан . Куй иштинде бир-ле амытан бар болган . Ол амытан одунгаш , хенертен сиг-саг дээн соонда ужуп унупкен . Кужур Чуру чуу боор ол амытаннын чинге черинден куспактангаш , кады ужуп унгеш , Устуу оранга чедир ушкан. Бир огге турумчуп , ол огнун аъш-чемин чип, ол огнун уруунун соондан адырылбайн чоруп турган . Устуу ораннын кижилери ол оолду корбейн турар бооп -тур. Оолдун хевир дурзузу ол улустун караанга козулбес . Бир-ле катап оол ол огнун уруунун холга сугарын баштактанып апкаш , бербейн барган . Уруг аараан . Лама ном номчуп , хурум кылырга , Чуру саазын дег ужугуп турар апаар бооп тур. Оол улгуурге артында ханадан ыяк туттунгаш , буттарын хере тепкеш чыдыпкан . Оон ол лама мынча диген : « Ол хананы оскелерден адыргаш , оон ол хананы ундурунер ». Оолду хана-биле кады алгаш чоруткаш , бир-ле куйже октан соонда , Чуру сииледип-ле баткан . Бир-ле коруп кээрге черде чыдар болган . Топтап коорге баштай кире берген куюннун уду болган . Ол -ла хевээр ог ханазын чуктеп алгаш аалынга эккелген . Оон соонда ол оол ог ыяжы чазаар шевер кижи болган . Устуу оран улузундан эккелген ог ханазындан тыва огнун хевирин чазап кылган бооп -тур. Тыва өгнүң төөгүзү (Тоолчургу чугаа)

Слайд 5

Тыва огнун эт-севи , азы эдилелдери Тыва огнун иштинге эт-сеп , херекселдер салыры мырынай тускай дурумнуг . Ол чурумну 12 чылдыг тыва календарь-биле дууштуруп каан . Ону кысказы -биле тодаргайлаарга мындыг : 1. Дор черге ыяп -ла аптара салыр 2. Аптара кыдыгларынче орун салыр . 3. Орун бажынын дужунга эр улустун олуду , а дужунда огнун кыс ээзи олурар . 4. Аяк-сава , аъш -чем суггар херексел - улгуур . 5. Эжик аксы . Ол душка чорумал кижилер олурар . Кыжын хураган бызаа челелээр . 6. Чыышкын азы чуък . Адаанда адыр ыяшка аргамчы , кижен , дожак , чуген , чулар , эзер азар . 7. Аъш -чем делгээр чавыс столчугаш – ширээ . 8. Огнун дап дал ортузунда ожук турар . 9. Огун иштинге 3 кол ширтек чадар : дор ширтээ , аай ширтээ , дедир ширтек .

Слайд 6

Тыва өгнүң тургузуу

Слайд 7

Өг иштиниң эт-херекселиниң туру жу

Слайд 8

Өгге олуттуң кол янзылары Баскак – хүндүлүг, улуг назылыгларның олуду. Сөгедек – эр, кыс кижилерни ң кол олуду. Чөленип олурары. Дыгдына теп олурары. Өгге дис баштап, күдүк базып, будун тутпас. Бээ ки жи келинини ң орнунга олурбас, орун-дө жээнче чоокшулавас болгаш сыртыынга салаа безин дегзип болбас . Өг иштинге олургаш , кижиже караан хыйыртай көрбес . Карак дээрге кижини ң көрүнчүү дижир . Кара хоюгнуң сеткили чаагай, Караа сооктуң сагы жы кара.

Слайд 9

Ада төөгүзү – алдын, Ие төөгүзү - мөңгүн Өг – тыва чоннуң төөгүзү, ооң чарылбас кезээ. Өгбелеривистиң ыдыктыг оран-савазы-дыр. Өгнү амыдырал үндүр кысса-даа, ол өлбээн, ол дириг. Амгы үеде өг база катап хүндүткелде. “Ада өлзе-даа, оглу артар”.

Слайд 11

Көргениңер дээш четтирдивис!


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

«А» деп унге         Дурген чугааАалашса аалашсынАнай хураган аалашсынАнай хураган аалааштынАваларын тып эмзин...

"Тыва хевим - чоргааралым!" деп тыва национал хеп корулдези

Уруглар садынга тыва национал хеп корулдезин эртиреринин чорудуу кижизидикчи башкыларга ужур-дузалыг....

Круглый стол «Юрта – священное жилище тувинцев». (Кидис ог – тыва кижинин ыдыктыг оран – савазы )

Делегейде 6 дип бар. Оларнын эн-не улуу – Азия. Азиянын таптыг – ла дал ортузунда бичии чуртту Тыва дээр. Тываларнын торээн чуртту ол.Тыванын девискээри оске чурттарга бодаарга улуг эвес. Ынчалза – да...

Программа кружка "Торээн Тывам" разработана на основе программы "Торээн Тывам" автор Л.Х.Ооржак, А.А.Монгуш

Өөредилге адырында школа назыны четпээн уруглар албан черлеринге тыва чугаа сайзырадырының айтырыгларыКандыг-даа язы-сөөк кижиге төрээн дылы чонунуң амыдырал-чуртталгазын, ёзу-чаңчылдарын, аас чогаалы...

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери...