НОД по этнокультурному направлению в подготовительной группе "Ульяна кокай дек унала"
план-конспект занятия по окружающему миру (подготовительная группа) на тему

НОД в подготовительной группе «Ульяна кокай дек унала» (на марийском языке)

Цель: йоча – влакым  шочмо – кушмо кундем, тудын калыкше, поянлыкше  

             дене палдарымаш;

Задача – влак: 1). Йырым – йырысе дене палыме лиймашым кумылаҥдыме  

                                  негызеш,  икшыве – влакын мутерыштым пойдараш.

                               2). Шочмо – кушмо верым йӧраташ, тудын дене кугешнаш,  

                                   икте -  весым   пагалаш  кумылаҥден  шогаш.

Кучылтшаш материал ден оборудований – влак: йоча – влаклан марий вургем, пырыс магырыме запись, залым сурт печысе ӱзгар, сурт вольык модыш – влак дене сὂрастарымаш, марий куштымаш фонограмме.

Предварительный паша: мурым, почеламутым тунеммаш, модыш – влак дене модмаш,  суртвольык дене палдарымаш.

НОД-пайремын эртымыже:

Воспитатель: Йоча – влак, таче эрдене, пашашке толмем годым, мемнан Отымбал ялыште илыше Ульяна ковайым вашлийым. Тудо мемнам шке декше унала ужо.

Воспитатель:  Йоча – влак, каена мо?

Йоча - влак: Каена, каена! Ульяна ковай дек каена!

Воспитатель: Айста тугеже мотор марий вургемнам чиен, Ульяна ковай дек тарванена веле.(Марий вургемым чиен, муралтен, йоча – влак музыкальный залыш каят. Тушто нуным Ульяна ковай вашлиеш).

Йоча – влак мурат: Ме чыланат, ме чыланат

                                    Йоча садыш коштына.

                                    Йоча садыш коштына да,

                                    Ваш келшалын илена.

Ульяна ковай: Салам лийже, уныкам – влак! Пурыза – пурыза! Шаҥгысек тендам вучем! Теве лӱмынак когыльым, подкогыльым  ямдыленам.

Воспитатель: Кувай, колышт – ян, кузе йоча – влак когыльо нерген муралтат.

(«Когыльо – могыльо» муро йоҥга. Мутшо ден семже С. Маков ден В.Захаровын)

 Мурен пытарымек, пырыс магырыме йӱк шокта.

Ульяна ковай:  Теве Мурка пырысемат тендан дек тольо.

1 йоча: А мый пырыс нерген тыгай почеламутым палем.

              Мемнан пырыс пеш коя,

              Эре канен кия, ноя.

              Колям ужеш – трук шоналта:

           - Поктен шуам? Ала – ала?

Ульяна ковай:  Ме изи годым «Пырыс ден коля» модышла модаш пеш йоратена ыле. Айста, тендан денат модын ончена.

(«Пырыс ден коля» модыш. А.Е.Китиков «Модыш.уш погыш» сборник 24 странице , Йошкар – Ола, 1993 ий)

Воспитатель:  А ме пырыс нерген тыгай мурым палена.

(«Пырыс – пырыс, мом йодат?» муро йонга. Мутшо ден семже С. Маков ден В. Захаровын)

Ульяна ковай:  Молодец, улыда!Модашат, мурашат пеш мастар улыда.

Воспитатель:  Ковай, мемнан палымына шуэш, сурт – печыштет могай вольыкым адак ашнет?

Ульяна ковай:  Мыйын вӱташтем вольыкат, сурт кайыкат тӱрло уло.

(Ушкал ломыжмо йӱк шокта)

- Теве колыда, Мила ушкалем ломыжеш. Кочнеже докан. А те паледа, мом ушкал пуа?

Воспитатель:  Ме ушкал нергенат почеламутым палена.

Йоча: Ола тупан ушкална

            Киндым, шудым кочкалеш.

            Киндым, шудым кочкалеш,

            Шуко шὂрым пуалеш!

Ульяна ковай: - Мыйын сурткайыкемат уло. Теве туштым туштем,  палыза.

- Вуйжо – шерге, почшо – сорла. Паледа мо?

Йоча – влак. – Тиде – агытан!

Йоча почеламутым лудеш. – Ах, могае оҥан,

                                                    Чылт сорла гай почан.

                                                     Оҥгыр гае йӱкан

                                                     Чыве – влак дек чолган

                                                     Ошкылеш агытан:

                                                   « Ку- ка – ре – ку!

                                                      Улам эн тале, эн кугу!»

                  ( «Агытан» муро йоҥга. Мутшо ден семже С.Маков ден    

                         В.Захаровын)

Ульяна ковай: - Пеш сайын мурен ончыктышда! А теве лудо ден комбем ала – молан эре ӱчашат?

Воспитатель. – Ит ойгыро, ковай. Теве  колышт, кузе йоча – влак  каласат.

Йоча – влак. – Бак -  бак -  бак! Бак – бак – бак!

Мый арун коштам пешак.

- Так – так – так!

Йӱк шокта адак!

Тидым колын ваштареш

Комбо ὂрын воштылеш:

- Нерет лавыран, палет, йолташ,

Ок кӱл шкендым – шке мокташ.

(«Кува ден комбо « модмаш А.Е. Китиков «Модыш. Уш погыш» сборник 26 странице, Йошкар – Ола, 1993 ий)

Воспитатель. – Кувай! Пеш кугу тау мемнам ӱжметлан! Йоча – влакым суртвольыкет, сурткайыкет ден палдарыметлан. А теве колышт, кузе йоча – влак шке шочмо кундемышт нерген моктен ойлат.

(Йоча – влак почеламутым лудыт)

1). Уло ош туняште

Шуко эл.

Мыланем эн шерге

Марий эл

2). Марий эл – шочмо вер

Сылнын пеледалт!.

Марий эл – шочмо вер

Шерге пеш улат!

3). Пеш поян садерже

Ерже – ший!

Чодыраште шуко

Тамле сий.

4). Уло калыкемже

Келша ваш.

Тек эреак лийже –

Келшымаш!

Ульяна ковай:  Тау, уныкам – влак!. Шочмо – кушмо элым эре йὂратен, пагален  илыза!  Вет марий калык моткоч поро чонан, лывырге кумылан. Тендам ончен, мыйынат кушталтымем веле шуэш.

(«Тошто марий куштымаш»)

Ульяна ковай йоча – влакым сийла, икте – весышт дене порын чеверласат.