Тыва дылга ажык кичээл: Кызыл хоорайнын билдинги р черлери. Оюн аян-чорук
презентация к уроку по окружающему миру (старшая группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад комбинированного вида « Родничок» города Чадаана Республики Тыва

Тыва дылга ажык кичээл:

Тема: Кызыл хоорайнын билдингир черлери. Оюн аян-чорук.

«Родничок» аттыг уруглар садынын

«Ласточка» болуунге эртирген кичээл.

Эртирген башкы: Кара-Сал Л.С.

                                                 Чадаана, 2022г.

Ооредилгенин кол адыры: чугаа сайзырадыры.

Эртирер хевири: аян-чорук.

Кичээлдин сорулгалары:

Хоорайда тураскаалдарны янзы-буру чуруктарнын дузазы-биле таныштырып ооредир;

Уругларнын Кызыл хоорай дугайында билиглерин быжыктырып, дылдын уран-чечен аргаларынче кичээнгейни салып, чугаа, домаан шулуктер дузазы-биле сайзырадыр;

Уругларны торээн чуртунга ынак болурунга кижизидер.

Методтар болгаш аргалар: сос, оюн, коргузуг.

Словарьлыг ажыл: музей, театр, сесерлик, тураскаалдар, Алдан-Маадыр.

Кичээлге херек материалдар: Кызыл хоорай дугайында чуруктар, онзагай черлер дугайында чуруктар, ноутбук, Долаананын чуруу, сандайлар.

Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ:

Мендилежиир:

 Алдын хунум,

Ак-кок дээрим.

Авыралдыг ие-черим,экии!

Башкыларым.эжим-оорум экии!

Долаана кирип келир.Уруглар-биле мендилешкеш, Тыванын топ хоорайы чуу деп хоорай дээрзин билбестир мен, айтып беринерем деп дилеглиг келир.

2. Кол кезээ:

Башкы: Долаана бистен дилеглиг келгендир.Богун бистер Кызыл хоорайже аян чорук кылбышаан, Долаанага дузалажыыр бис бе, уруглар?  ( уругларнын харыылары)

Башкы: Мен силерге шулук номчуп берейн кичээнгейлиг дыннанар.

Найысылал

Ынай чаштар, улуг улус.                 Узун,кыска кудумчулар,

Найыралдыг ээлеп чурттаан            Улуг-биче бажын-балгат.

Ынак, торээн хоорайывыс-               Ыяш-унуш, чечектерлиг,

Найысылал Кызылывыс!                  Ылап чараш найыслылал

Башкы: Бо шулукте чунун дугайында шулуктеп турар-дыр? Найысылал Кызылдын дугайында шулуктеп турар.

Башкы: Кызыл хоорайже аян-чорук кылып чоруурда, автобуска олуруптаалынар.( Уруглар автобустун олуттарынга домей кылдыр чыскаай салган сандайларны эжелей олуруптарлар.Хоглуг музыка аайы-биле холдарын чайып орарлар.Музыка доктаай бээр.

Башкы: Ам карактарын шийипкеш, 1,2,3- шупту ажыдыптар. Кызыл хоорайда чедип келдивис.

- Кайда келдивис ,уруглар?

Уруглар: Кызыл хоорайда.

Башкы: Тыванын тову Кызыл хоорай. ( Башкы чангыстап тайылбырлап бээр).Кызыл хоорайывыста чараш чуулдер ковей. Оларга: Кызылдын товунде чараш бажын- тыва театр бар. Кызыл хоорайда Театрны кым корген? ( Уругларнын харыылары).Театрнын ажык- дузазынын дугайында тайылбырлап бээр.

Башкы: Алдан-Маадыр аттыг музей база бар, уруглар.Музейде Торээн Тывавыстын тоогузун шыгжап каан боор.Янзы-буру экспонаттар, ховар эдилелдер, кончуг чараш ан-мен, куштар дээш чуну чок дээр сен.Оон ынай тыва чоннун чудуп тейлеп чоруур хурээлери бар.Ында улуг дээди ооредилгени чедип алган лама башкылар ажылдап турар.

Башкы: Кым ада-иезин эдерип чорааш, хурээ барганыл? ( уругларнын харыылары).

Башкы: улуг чараш театрнын чанында Арат шолунде Мани хуртузу деп долгаар хурту бар.Ону кижилер чудуп тейлээринге эптиг кылдыр кылган.Силер мындыг Мани хуртузун каяа коргендир силер?( уругларнын харыылары).

Башкы: Уруглар ойнаар, кижи бурузунун агаарлаар чараш парыгы база бар.( Парктын чуруун коргуспушаан тайылбырлаар).Кым парк барганыл, уруглар?( уругларнын харыылары)

Сула шимчээшкин:

Эштип-эштип,

Чунуп-чунуп,

Элезинге чыдарымга,

Ээрем суглар, агым хемнер

Эргеледип ырлап чыдар.

Башкы: Дыштанып алдывыс, ам улаштыр корээлинер. Силерге шулук номчуп берейн, кичээнгейлиг дыннанарам, уруглар.

Тураскаал.

Торээн Тывам товунде                         Баштынчылар,

Тоогулуг тураскаалдар:                        Артистерге,

Ада-чурттун маадырлары,                   О,Н,У деп ужуктер дээш,

Алдар-аттыг кижилерге-                       Оон-даа оске

Малчыннарга,                                         Онза солун

Башкыларга,                                            Тоогулуг тураскаал хой.

Башкы: Кызыл хоорайывыста чулер хой деп турардыр, уруглар?

Уруглар: Кызыл хоорайывыста тураскаалдар хой.

Башкы: Ам бо болза тураскаал. Тураскаалда эки турачыларнын аттарын бижээн.Олар бисти амыр- тайбын чурттазын дээш, Ада-Чурттун дайынынга киржип чораан дайынчыларывыстыр. Ынчангаш бис оларны сактып, могейип чоруур ужурлуг бис.

Шимченгир оюн « Светафор»

Башкы: Хоорайда машиналар болгаш кижилер дыка хой, ынчангаш орукту кежеринге улуг ужур-дузалыг кылдыр светафорну оруктар белдиринде салган.Светофорнун кызыл ону кыва бээрге, машиналар чадаг кижини эртирзин  дээни ол.Светафорнун сарыг ону кыва бээрге машиналарны белеткенип алзын дээн.Светофорнун ногаан ону кыва бээрге машиналар халытсын дээни ол.Машиналар эртип турар уеде  кижилер кежер черде кызыл он чырып турар болур.Сарыг он кижилерни белеткенип алырынга кыйгырган он.Ногаан он кыва бээрге кижилерни орукту эртсин дээни ол.Чадаг кижилер эртип турда машиналар эртер черде кызыл он чырып турар болур.

Башкы ам шупту долгандыр турупкаш ойнап эгелээлинер, уруглар.

Кызыл- уруглар олуруптар,

Сарыг- уруглар белеткенир,

Ногаан- долгандыр кылаштаар.( оюнну 3-4 катап ойнаар).

Дидактиктиг оюн: « Чурукка аттан бер».

Башкы чуруктарны кижи бурузунге улеп бээр, а уруглар чуруктарда чулер барын адаар.( Хурээ, театр, парк, Центр Азия, Мани хурту д.о.о)

Башкы: Кызыл хоорайга аян-чорукту кылып кааптывыс, дедир садигивисче чоруулунар, уруглар.

3.Туннел кезээ:

- Каяа  чорааш келдивис?

- Чулерни кордувус?

- Чуу деп оюннар ойнадывыс?

- Эр-Хейлер шуптуу эки ажылдаан.