Тыва кавай
статья (старшая группа) на тему

Сарыглар Саяна Николаевна

Колыбель - одна из очень драгоценная вещь кочевников. Тувинцы очень дорожали свой колыбель. Поэтому я расскрывала колыбель проекту. Этот материал может понадобится воспитателей детских садов.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл проект тыва кавай27.47 КБ

Предварительный просмотр:

Шинчилел ажыл: тываулустун ыдыкшылдыг эди – кавай.

Шинчилелдин чидиг айтырыглары (Проблема):

Амгы уеде уруглар уруг кавайын ыдыктыг эт деп билбейн турарында болгаш уттундуруп бар чыдар опей ырыларны ырлап билбес бооп турарында. Кавай, опей ыры болгаш ие кижи ожуктун уш дажы дег чарылбас чуулдер деп чувени амгы уеде уруглар байтык улуг улус безин шоолуг билбези бооп турар.

Шинчилел ажылдын актуалдыы (актуальность):

Тыва кавайнын ажыктыын, кадыкшылга херегин амгы салгалдын шоолуг билбейн турары болгаш опей ырын база ырлавайн  турарывыс.

Даапбодаашкыны (Гипотеза):

Бир эвес уругну чажындан кавайга остурер болза дурт сыны чараш болур болгаш уругнун баштай доругар чери  кавай – ыдыктыг эт деп билип алыр. Кавайга опей ырын дыннап оскенуруг чечен – мерген, чугаазы чарт болур.

Сорулгазы (цель):

Кавай – тыва улустун бурун шагдан бээр эдилеп чораан ыдыкшылдыг болгаш ажыктыг этдээрзин уругларга билиндирер.

Даалгалары (задачи):

Кавай – ыдыктыг болгаш ажыктыг эт деп билиндирер.

Кавайнын тургузуун коргузуп ооредир.

Тыва улустун ыдыкшылдыг эдин хундулеп, хумагалап чоруурунга кижизидер.

Обьектизи:

Кавай.

Ажылдынчорудулгазы:

Чаш уруг кавайы – тыва чоннун шаандан тура ажыглап чораан ыдык эди. Кавайга бистин огбелеривис бурун шагдан бээр уругларын остуразырап ап чораан.Чаш уруглуг кавай ааткыышка астынган турар, орун кырынга чыдар. Уруг чок кавайны акэнчекке азы тон-биле ораагаш, чажыра кадагалаар. Уруг кавайын ээн куру каап болбас. Иштинге бир-ле ужурлуг чувени салып каар. Кавайны уреп болбас, октап болбас, кайы хамаан чок черге салып болбас. Кавай болза салгал дамчыыр ыдык эт болур. Кавай-биле торээн черинин сулдези чангыс дижир, ынчангаш тыва кижинин эн-не хайыралдыг эди кавай болур. Чаш уругнун кавайы ол-ла толдун торел-аймаанын,  ада-огбезинин, ада-иезинин болгаш торээн чурттунун ыдыктыг омаа болур.

Дадар-оолМонгуш. «Авайымны, кавайымны».

Шаралыг чаш, олэътмени

Чардыктырып, доруктурган

Авайымны, кавайымны,

Амымышкашунелээр мен.

Хайыралдыгавам-биле,

Кавайымныначызында.

Ортемчейгекижиболуп,

Озупораруругдур мен.

Аатынгантывакавай,

Амгысалгалдамчывышаан,

Авайымны, кавайымны,

Алдаржыдыпырлапчор мен.


КАВАЙНЫН ТУРГУЗУУ:  

Кавайнын ыяжы-уруг кавайын чымчак будуштуг поштен азы шивиден кылыр. Шаандакы тывалар кошкун амыдыралдыг чораан, ынчангаш кавайны орун кырынга чыттырарынга, эзерлиг аътка унгереринге болгаш ааткыышка азарынга эптиг кылдыр кылыр.

Кавайнын дуву – кавайнын дувун шаарартыркылыр. Узун дилиндек ыяштарны бадыргаш, ийи ужундан так быжыглай эптептер. Кавайнын дуву чиик болгаш быжыг болур.

Кавайнын чаагы – кавайнын ийи талазында ийи калбак ыяш болур. Кавайнын чаагы чаш уругнуозал-ондактан камгалаарынын бир чугула чери болур.

Кавайнын энмээ – Кызыл сооскенни азы ак-хаактыдугалаштырээпкеш, ону кавайнын устуу талазынга, аласталдыр быжыглаар. Чаш уругнун бажын ымыраа – сээктен, изигден, сооктан болгаш аза-буктан (кызылсооскен) кавайнын энмээ камгалаар.

Мунгаш шидиг – мунгаш шидигнин хевири мунгаш-тын ышкаш болур.

Узун шидиг – узун шидиг болза мунгаш шидиг-биле аргый баглаарынга херек. Ол чаш уругну шимчевес кылдыр кавайлап шарыырынга херек.

Аадар баг – кавайнынбодунунийиталазындануттээшбирчингебагнынийиужунанаабыжыглапкаар. Аадар баг кавайныааткыышкаазарбаа.

Ааткыыш – чаш уругудупчыдаркавайныазарынгахерек. Ааткыыш – ыдыктыгэт.

Ааткыыш баа–кавайныхаланнадыразарынгакончугбыжыгбагныажыглаар.

Кавайнын иштинге тосту, кидисти, чымчакэнчекти азы хураганкежин, сыртыкты эптиг кылдыр салыр. Кидис, энчнекшыктыртпас, ынчангаш чаш уруг челбикбес болур.

Кавайга оскен уругнун дурт – сыны дорт, чараш болур болгаш белен селен аарывас болур.

КАВАЙ – БИЛЕ ТУДУШ БОЛУР ОПЕЙ ЫРЫ. ИЕ КИЖИ ЧАШ УРУУН КАВАЙЛАП АЛГАШ ОПЕЙ ЫРЫН ЫРЛАП БЕРИП ЧОРААН. ОПЕЙ ЫРЫНГА УРУГ ТААЛААР. КАВАЙГА ОПЕЙ ЫРЫН ДЫННАП ОСКЕН УРУГ ЧЕЧЕН-МЕРГЕН, УГААННЫГ БОЛУР ДИЖИР. ЫГЛАГАН БАЗА БОЛБАС.

ОПЕЙ ЫРЫ:

Аасудуноой,                                             Опей, опей оой

Эмзиргештиноой.                                     Опей сарыым, оой.

Авамкужуроой,                                        Увай, увайоой.

Азырапкааноой!                                      Удупкоремоой!

Туннел сос:

Ынчангаш бо ажылды кылып тургаш тыва кавайнын кижиге ажыктыын, кадыкшылга херегин болгаш опей ырын ырлап ооренген бис. Кавай чер-ле амыдыралга ажыктыг болганындан амгы болгаш келир салгал бурун шагдан бээр огбелеривистин ыдык эди кавайны ажыглаар болза деп чуулду билип алдым.

Ажыглаан литература:

1.Монгуш Кенин-Лопсан – Тыва чанчыл

2.Монгуш Кенин – Лопсан – Тыва чоннунбурунгуужурлары.

3.Журнал «Кадын» - Аалымболган Ава Тывам.

4.Михаил Дуюнгар – Хардачечектер.

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад «Чечек» комбинированного вида с.Кызыл-Мажалык.

Эртем шинчилел ажылы: «Бурунгаар базым – Юниор».

Ажылдын ады: «Тыва улустун ыдык эди - кавай».

                     

                 Шинчилекчи: Сарыглар Весел Назыновна.

                         Белеткээн башкы: Сарыглар С.Н.

              с.Кызыл-Мажалык, 2016чыл.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

«А» деп унге         Дурген чугааАалашса аалашсынАнай хураган аалашсынАнай хураган аалааштынАваларын тып эмзин...

"Тыва хевим - чоргааралым!" деп тыва национал хеп корулдези

Уруглар садынга тыва национал хеп корулдезин эртиреринин чорудуу кижизидикчи башкыларга ужур-дузалыг....

Цікавий сенарій для дітей середньої групи

Сценарій так написан , співають та грають не тільки діти, а разом з дорослими....

Программа кружка "Торээн Тывам" разработана на основе программы "Торээн Тывам" автор Л.Х.Ооржак, А.А.Монгуш

Өөредилге адырында школа назыны четпээн уруглар албан черлеринге тыва чугаа сайзырадырының айтырыгларыКандыг-даа язы-сөөк кижиге төрээн дылы чонунуң амыдырал-чуртталгазын, ёзу-чаңчылдарын, аас чогаалы...

Показ театрализованной деятельности Кави- Кукушка

Театрализованная деятельность для детей подготовительной группы доу...

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери...