Әдәби - музыкаль кичә "Әдәп төбе - матур гадәт"
план-конспект занятия (подготовительная группа)

                                               Максат:

  Балаларны  өлкәннәргә   һәм  әти – әниләргә  кайгыртучан , инсафлы – ихтирамлы,  ярдәмчел  булырга  өйрәтү. Яхшы  күңеллелек, кешелеклелек  хисләре  тәрбияләү. Әти – әнине  хөрмәт  итәргә  өйрәтү. Аларга  карата  җылы  хисләр  тәрбияләү, аларны  шатландырырга, һәрчак  сүзләрен  тыңларга  кирәклегенә  төшендерү. Балаларны  әби – бабайларга  матур  сүзләр  әйтеп, шигырьләр  сөйләп, җырлар  җырлап  күңелләрен  күрергә  өйрәтү.Балаларны  татар    халкының  матур  гадәтләре  белән  таныштыру , аларда  иң  күркәм  сыйфатлар  тәрбияләү.

                               Алдан  башкарылган  эшләр:

   Балалар  белән  әти – әниләр, өлкәннәр  турында  мәкальләр  өйрәнү. Балаларга  һәр  мәкальнең  мәгънәсен  аңлату, урман  кагыйдәләрен  искә  төшерү.

  “Дәү  әнием”  (Ә.Бикчәнтәева),  “И  сөенәм” (Ф.Зыятдинов),  “Беләсеңме?”,  “Ана  теләге”  шигырьләрен  яттан  өйрәнү.

  “Әссәламегалейкем!”  (Г.Садә  сүзләре, Р.Әхъярова  көе),  “Минем  әбием”,  “Кулъяулыклар  чигәм”  (М.Ярмиева  шигыре  һәм  көе)  җырларын  өйрәнү.

Көй  яңгырый. Тылсымчы  әби  керә.

-Һай, нинди  бәхетсезлек  бу?  “ Әдәплеләр  шәһәрчеге” нә  ашыга  идем  (як-якка  карана),  кая  килеп  эләктем  соң  мин?  Ә  ...Әдәпсезләр  урманына  килеп  чыкканмын  икән...Кара  әле,  гөмбәләр  аунап  ята, агач  ботаклары  сындырылган, күпме  шиңгән  чәчәкләр... Бу  урында, күрәсең,тәртипсез, бернинди  әдәп  белмәгән  җәнлекләр  яши  ахры.

(Төлке,аю, куян  булып  киенгән  3  бала  чыга.)

-Хәлләрегез  ничек, Тылсымчы  әби?

- Бик начар. Нишләп  урманыгыз  бик тәртипсез? Урманда  агачларны  сындырырга, чәчәкләрне таптарга  ярамый  бит. Кырмыска  ояларын  туздыру  бер  дә  әйбәт  эш түгел. Чикерткә, күбәләкләрне   тотарга  ярамый. Чикерткәләр  чебен   белән   черкилярне   юк   итәләр чәчәкләрне  серкәләндерәләр. Матур  чәчәкләрнең  күп  булуы  өчен  без  чикерткә, күбәләкләргә  бурычлы, шул  хакта да  онытмаска  иде. Безгә  урман  бүләк  иткән  хәзинәләрне  юкка  чыгарырга  ярамый. Әгәр  бу  эшләрегез  алга  таба  да болай  дәвам  итсә, урманыбыз  юкка  чыгар. Урманны  тыңлый, аның  могҗизаларын  күрә  белергә, анда  үсүче, яшәүче  бар  нәрсәгә  карата  мәрхәмәтле  булырга   кирәк.

Һай, сезнең  белән  нишләргә  инде? Менә  минем  тылсымлы  таягым  бар, шуның  белән  “Әдәплеләр  шәһәрчеге” ндәге    дусларымны  чакырыйм  әле, алар  нәрсә  әйтерләр  икән.

Дусларым  килегез  әле.

Тылсымчы.  Яле,Әтәчкәй,бу  кунаклар  белән  сөйләшегез  әле. Алар  белән  нәрсәдер  булган  ахры. Акбай  дускаем, сора  әле  үзләреннән, нәрсә  булды   икән  аларга.

Акбай.  Мин  бу  Әтәч  белән  дуслашырга  уйламыйм,  ул  ягымлы   түгел.  Мин  аңа  “Исәнме, Әтәч!”,  -дигән  идем,ә  ул  җавап  та  бирмәде.

Әтәч.  Нишләп  синең  белән  исәнләшеп  торырга,  мин  көн  саен  сине  күрәм  бит  инде.

Акбай.  Мин  бит  бүген  исәнләштем  синең  белән.

Әтәч.  Миңа  кичәгесе  дә  бик  җиткән.

Мыраубикә.  Тукта  әле, Әтәч  дус, Акбай  авырсын  дисеңме  инде.

Әтәч.  Мин  нишләп  алай  дип  телим,  юк, теләмим.

Мыраубикә.  Ә  нигә  соң  аңа  “Исәнмесез!”  дигән  сүзне  кызгандың?

Менә  тыңлап  торыгыз  әле,  бу  хакта  мин  бер  шигырь  сөйлим.

Танышлар  булмасак  та,

Бер-беребезгә, баш  иеп,

Сәлам  бирик:

“Исәнмесез!”

Бер-беребезгә  нинди  сүз  әйттек?

“Исәнмесез”дән  башка  сүз  әйтмәдек.

Ә  нидән  соң  бер  тамчы  кояш  артты  бу  дөньяда?

Ә  нидән  соң  бер  тамчы  шатлык  артты  бу  тормышта?

-Димәк,  “Исәнмесез”  дигән  сүз  гади  сүз  генә  түгел.Ул  “Мин  сиңа  исәнлек, тынычлык, бәхет  телим”  дигәнне  дә  аңлата.

Әтәч.  Гафу  ит  син  мине, Акбай,  моннан  сөң   мин  һәрвакыт  исәнләшермен.

Акбай.  Әтәч, син  дә  мине  гафу  ит, мин  бит  сиңа  “әй, син!”  -дип, ямьсез  итеп  эндәшкән  идем.

 Тылсымчы  әби. Менә  ничек  матур  сөйләшә  минем  дусларым.  Ә  сез  урман  җәнлекләре,  “Әдәплеләр  шәһәрчеге”н  күрәсегез  киләме?  Ләкин  бер  шарт  бар:  анда  тәртипсезләргә  барырга  ярамый.

  Җәнлекләр. Без  моннан  соң  бик  әйбәт  кенә  булырбыз. Урманны  да  пычратмабыз, чәчәкләргә, үләннәргә  дә  тимәбез.

  Тылсымчы  әби.  Я, ярый  мин  сезгә  ышанам.Хәзер  тылсымлы  чатырымны  гына  карыйм  да,  бергәләшеп  “Әдәплеләр  шәһәрчеге”нә  китәрбез. (Чатырын  карый,аны  тәртипкә  китерә.) Менә  хәзер  бар  да  тәртиптә. Без  очабыз. Басыгыз  барыгыз  да  минем  чатыр  янына. Киттек, очабыз!  (Көй  яңгырый.)

  Тылсымчы  әби.  Менә  без  “Әдәплеләр  шәһәрчеге”нә  килеп  тә  җиттек.  Әнә , карагыз  (балаларга  күрсәтә),  безне  әдәп  белгән  кешеләр  каршы  ала. 

  Тәрбияче.   Хәерле  көн, кадерле  кунаклар!

                      Сәлам  биреп  сәлам  алу  белән

                      Чит  белән  дә  туган  буласың,

                      Ерак  араларны  якынайта,

                      И,  халкымның  матур  йоласы!

   “Әссәламегаләйкем”  җыры  башкарыла.

  Тылсымчы  әби.  Менә күрдегезме  монда  иң  ягымлы, күркәм  холыклы  кешеләр, җәнлекләр  яши.Монда  җырларның  да  иң  матурларын  гына  җырлыйлар, биюләрнең  дә  иң  матурларын  гына  бииләр. Әйдәгез   бу  биюне  бергәләп  карыйк  әле.

  “Ак  каен”  көенә  балалар  бию  башкара.

  Тәрбияче. Бездә  балалар  бик  әдәпле, инсафлы, әти-әниләрне, әби-бабайларны  бик  хөрмәтлиләр, зурлыйлар. Ягез  әле, балалар,  алар  турында   мәкальләр  әйтеп  күрсәтегез.

  Алина.  “Олылар  сүзен  тотмаган, орылган  да  сугылган”.

  Адель.  “Кечегә  шәфкать  итеп  юл  бир, олыга  хөрмәт  итеп  кул  бир”.

  Диана.  “Әти-әни  чын  дустым, дус-ишләрем – юлдашым”.

  Камилла.  “Әткәй – шикәр, әнкәй – бал”.

  Лиана.  “Олыласаң  олыны, олыларлар  үзеңне”.

  Зөфәр.  “Ата-ананы  тыңлаган  адәм  булган, тыңламаган – әрәм  булган”.

  Алина.  “Олыларны  хөрмәт  ит, кечкенәләрне  шәфкать  ит”.

  Тәрбияче.  Балалар,  бу  мәкальләр  нәрсәне  аңлата  икән? Әти-әни  сүзен  ни  өчен  тыңларга  кирәк  дип  уйлыйсыз?

  Балалар.Чөнки  алар  безне  карап  үстерәләр,тәртипле  булырга  өйрәтәләр.  Әти-әнине  тыңлаган  бала  гына  әйбәт,бәхетле  була. Аларны  яратырга, хөрмәт  итәргә,аларга  булышырга  кирәк.

  Тәрбияче. Безнең  балалар  мәкальләр  әйтеп  кенә  калмыйлар,  алар  әби – бабаларына, әти – әниләренә  багышлап  матур  шигырьләр  дә  сөйлиләр,җырлар  да  җырлыйлар.  Тылсымчы  әби  бүген  бу  шигырьләр  синең  хөрмәтеңә  яңгырасын.

  Динияр.                        И  сөенәм.

                               Егылганда  иптәшемә.                                                           

                               Сузсам  кулны,

                                Өлкәннәргә  хөрмәт  белән

                                Бирсәм  урын.

                                Я  берәрсе  мине  сөеп,

                                Рәхмәт  дисә,

                                Улы  кебек  якын  итеп

                                Кулын  бирсә,      

                                И  сөенәм, и  сөенәм.

                                Әнкәемне  матур  сүзләр  белән

                                Сөендерсәм,

                                Күрше  бабайга  чишмәбездән  су  китерсәм,

                                Ә  ул  мине  сөя-сөя  “улым”  дисә,

                                Битләремә  аның  олы  кулы  тисә,

                                И  сөенәм, и  сөенәм.

  Адель.                           Беләсеңме?

                                Үзе  яхшының  эше  дә  яхшы.

                                Үзе  яхшыга  кеше  дә  яхшы.  

  Зөфәр.  Шигырь  “Дәү  әнием”. Ә. Бикчәнтәева.

  Залина.  “Яшәгез  сез  мәңге  яшь  булып...”

    “Әбекәй    алтыным”  җыры  башкарыла.

Алина.                               Ана  теләге.

                               Ананың  күңеле  балада, бала  күңеле  далада,

                                Дигән  сүз  бар  арада.

                                Ана  ниләр  күрсә  дә  баланы  кире  какмый.

                                Нинди  утларда  янса  да  тилмереп  алга  атлый.

  Залина.                   Рәхмәт  яусын   бөтен  әниләргә,

                                   Аларгадыр  бөтен  авырлык.

                                   Әниләргә  якты  йолдызлардан,

                                   Йә  кояштан   һәйкәл  салырлык.

  “Кулъяулыклар  чигәм”  җыры  (Мәдинә  Ярмиева  шигыре  һәм  көе)  башкарыла.  

Тылсымчы  әби.  Менә  хәзер  мин  дә  бу  әдәпле  балаларны  сынап  карыйм  әле, чынлап  та  әдәплеләр  микән? Урманда  нишләргә  ярамый  икәнлеген  беләләр  микән?

Ильзана. Кычкырып  сөйләшергә  ярамый.

  Сагир. Агачларны  сындырырга, чәчәкләрне  таптарга  ярамый.

  Залина. Кырмыска  ояларын  туздырырга, чикерткә, күбәләкләрне  тотарга  ярамый.

  Алина. Кош  ояларына  тияргә  ярамый.                                                                      

  Балалар  җаваплары.

  Тылсымчы  әби. (киңәшләр  бирә.)

     -Урманга  кергәч, “Исәнме, урман!”, - диярсез.

     -Кайтып  киткәндә  “Хуш, урман!”,   - дип  әйтерсез.

  Тылсымчы  әби.  Рәхмәт, балалар, сорауларга  дөрес  җавап  бирдегез. Инде  мин  әйткәннәрне  дә  исегездән  чыгармагыз.

  Тәрбияче.  Безнең  балалар  шулай  ук  туган  телебезне,туган  илебезне  яраталар,зурлыйлар. Бик  матур  шигырьләр  дә  беләләр.

Г.Алина.  Дөньяда  иң-иң  матур  ил

                  Ул – минем  туган  илем.

                  Дөньяда  иң-иң  матур  тел

                  Ул  -минем  туган  телем.

Илзана.    – Балам!-диеп  туган  телдә

                    Эндәшә  миңа  әнкәм.

                   -Әнкәем!- дип, әниемә

                    Мин  туган  телдә  әйтәм.

Сагир.       Туган  телдә  сөйләшеп,

                   Яшим  мин  туган  илдә.

                   “Туган  ил”  дигән  сүзне  дә

                    Әйтәм  мин  туган  телдә.

Зөфәр.        Төрле-төрле  исем  йөртсәк  тә  без,

                   Төрле-төрле  җирдә  яшәсәк  тә,

                    Тик  бер  генә  туган  телебез,

                    Тик  бер  генә  туган  илебез.

“Туган  тел”  җыры  (Г.Тукай  шигыре, халык  көе)  башкарыла.

                             Тәрбияче.                                                

Сезгә  булган  безнең  хөрмәтебез

Урын  алсын  йөрәк  түрендә.

Зур  бәхетләр,  шатлык – куанычлар

Юлдаш  булсын  сезгә  гомергә.

Имин  булып  атсын  таң  кояшы,

Йөзегезгә  нурлар  сибелсен.

Һәр  яңа  таң  сезгә  бетмәс  шатлык

Һәм  гомерлек  бәхет  китерсен.

 Җырланасы  җырыбыз  да безнең  кадерләребез  сезнең хөрмәткә  яңгырый..

“Әнкәмнең догалары” җыры башкарыла.

  Шушының  белән  “Әдәп  төбе – матур  гадәт”  дип  аталган  кичәбез  тамәм.