ТИҘӘЙТКЕСТӘР, ТЕЛ ТӨҘӘТКЕСТӘР (Скороговорки и чистоговорки на башкирском языке для детей дошкольного возраста )
материал по развитию речи (старшая группа)

ТИҘӘЙТКЕСТӘР,

ТЕЛ ТӨҘӘТКЕСТӘР

(Скороговорки и чистоговорки на башкирском языке

для детей дошкольного возраста )

ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА

     Речь не является врожденной способностью человека, она формируется у ребёнка постепенно, вместе с его ростом и развитием. Дошкольники с нарушением двигательных функций имеют несформированнность всех компонентов речевой системы, в частности, совершают ошибки в звукопроизношении, словообразовании и словоизменении.

        Основной целью использования чистоговорок и скороговорок педагогом в работе с детьми  является развитие фонематического слуха и лексико – грамматических категорий у детей дошкольного возраста в интересной игровой форме. Постоянное произношение, а в дальнейшем, самостоятельное придумывание чистоговорок детьми  развивает у дошкольников восприятие темпа, ритма, речевое дыхание, навыки управления силой голоса.

Чистоговорки и скороговорки  помогают отрабатывать четкость дикции, силу и координацию воздушной струи, модуляцию голоса, правильный темп речи, интонационную выразительность, они обогащают словарный запас, уточняют понятия и значения слов, а также играют немаловажную роль в развитии познавательных процессов и мыслительных операций.

Чистоговорки по лексическим темам можно использовать на занятиях познавательно – речевого цикла, прогулках, в процессе индивидуальной работы  с детьми, а так же в свободной самостоятельной деятельности, как вспомогательное средство для развития словотворчества, воображения и фантазии детей, развития речи на родном языке.

Данное пособие на башкирском языке рекомендовано для воспитателей и родителей при работе с детьми 4-7 лет.  

А хәрефе алмала,

А хәрефе ағаста,

А хәрефен яратабыҙ,

Өйрәнәбеҙ  иң башта. (а)

Мин әйтә алам,

Кем әйтә ала,

Әхмәт, һин әйтеп ҡара. (э, а)

Әрәмәдәге әрем әсе. (э)

Әхәт әтәсләнеп Әнисәне әрләне.

Әхәткә Әнисә сәрелдәй-сәрелдәй ә-ә-ә тип әрләштеМин әйтә алам,

Кем әйтә ала,

Әхмәт, һин әйтеп ҡара. (э, а)

Әрәмәдәге әрем әсе. (э)

« Ә “ тиһәм, “ ә” ти,

  “ Мә” тиһәм, “ мә” ти.

    Үҙе бирмәй, бирһәм алмай,

   Һүҙгә яуап ҡайтармай.

Тәкәрлек, тәкәрлек, тәңкәң булһа, миңә бир.

Йәйҙең йәмле көндәрендә

Еләк йыя Йәмилә, (й.ә)

Вагондар уҙып бара,

Вәли ҡул болғап ҡала.

Выж-выж, выж-выж,

Выжылдайҙыр вышкалағы вертолет,

Вертолетта – Вәкил, Вәсил,

Ваһап, Вил, Вафир, Вәлит.

Гөлбаҡсабыҙ гөрләй.

Гөлбаҡсабыҙ гөрләүектәй гөрләй,

Гөлбаҡсабыҙ гөжләй, геүләй, гел-гел...

Гәпләшһәләр Гөлнур, Гөлдәр, Гөлкәй,

Гәпләшһәләр Гәүһәр, Гөлшат, Гөлгөл. (Ә. Әхмәт-Хужа.)

Мин ағайҙың дағаланған

Атын дағалағанмын, (ғ).

Килгән Ғата, кейгән ҡата ,

 Урам буйлап ләстит һата,

  Инде хәҙер көтөү ҡайта

Ҙур йорттар һала-һала,                    

Ҙур булып үҫте ҡала.

 Беҙҙең үгеҙебеҙ үҙебеҙҙеке, мөгөҙө үгеҙҙеке, һеҙҙең үгеҙегеҙүҙегеҙҙекеме, мөгөҙө үгеҙҙекеме?  

Үгеҙегеҙ үҙегеҙҙеке,

Мөгөҙө үгеҙегеҙҙеке, (ҙ)

Һеҙҙең Зөфәр бөҙрә булһа, Беҙҙең Зөһрә лә бөҙрә  

Мин ҡыҙҙарҙы ҡаҡмайым,

Мин ҡыҙҙарҙы яҡлайым.

Ҡыҙарып, янып юлдан уҙабыҙ.

Туҡтап, ял алып, ҡулдар йыуабыҙ.

Асыҡ һауала ҡарҙа шыуабыҙ,

Сана шыуабыҙ, саңғы шыуабыҙ.

*Ҡар кеүек аҡ айыуҙар

Ҡар өҫтөндә аунайҙар.

Баҫма, тиһәң, баҫалар,                 

 Аҫмалы баҫма,

Был ни нәмә, балалар?          

 Һин яҙа баҫма!

Тел шымартҡыс

Ҫа-ҫа-ҫа – ҡайһылай матур баҫа,

Са-са-са – тыпырлап күңел аса,

Са-са-са – дәртләндерәм: «Их, ас-са!»

Са-са-са – бейей шулай башҡортса.

Күпер башында күп күркә,

Күп күркәгә кәрәк күп көрпә, (к, ү)

Ҡарға әйтә: ҡар-ҡар-ҡар,

 Бында еләк бар-бар-бар,

  тик яланы тар-тар-тар,

Еләк өҫтө ҡар-ҡар-ҡар.

Аҡ ҡарға, ҡара ҡарға,

Ҡарға йыйылған ҡарға.

Аттым ҡарға, төштө ҡарға,

Аҡ ҡарға, ҡара ҡарға.

Шул ҡарғаны ҡарар өсөн

Ҡарға йыйылған ҡарға.

Ҡапҡан таптым, ҡапҡанға ҡаптым.

Ҡарға, ҡарға, осоп кил,

Беҙгә яҙҙы алып кил.

Бергәләшеп йөрөрбөҙ,

Тәмле бутҡа бирербеҙ.

Уртаһына төшөп кенә

Май булып та ирербеҙ.

Ҡара ағай ҡарағай ҡырҡа,

Ҡырталаша ҡарағай.

Ҡырҡма, ҡара, йөҙөң ҡара

Ҡайт ҡалаңа, Ҡара-ағай .

 Таҡта ҡаҡма, ҡапҡа ҡаҡ!

 Ҡапҡа ҡаҡма, тотҡа ҡаҡ !

 Ҡара ҡарға ҡарға ҡарағанда ҡара, ҡарға ҡарағанда ҡара ҡарға ҡара .

Ҡараңғыла ҡара ҡарғаға ҡараным,

Ҡара ҡарға ҡараңғы ла ҡараһаң да,

Ҡарамаһаң да ҡара ҡарғаға ҡарағанда

Ҡара ҡарасҡыға оҡшап тора.

 Ҡаҙҙар ҡаңғылдашып

- Ҡанат ҡағынды.

Ҡанаттарын ҡаға-ҡаға

Ҡайтты тағы ла.

Ҡара ҡарҡа ҡарҙан бара

Ҡанаттарын ҡаға-ҡаҡа. (ҡ ,р,ғ)

Ҡарҡа, ҡара, ҡара, ҡарға!

Ҡаррыҡ, ҡаррыҡ, ҡарҡылдама! (ҡ,р)

Туҡый, туҡый туҡыған,

Туғыз талны суҡыған, (т, к)

Тау башындағы таллыҡта

Туҡрандар туҡылдый, (т)

Ҡыҫала менән ҡырмыҫҡа

Баҫмала дуҫлашҡандар,

Иҫтәлеккә аҫыл төҫтәге

Таҫмалар алышҡандар.

Өйгә ингән сыпсыҡ,

Осоп йөрөй сыпсыҡ,

Сып-сыҡ, сып-сыҡ,

Сыҡ, сыпсыҡ,

Осоп сыҡ, сыпсыҡ,

сыҡ, ҡошсоҡ,

Сыҡ, сыҡ, ҡошсоҡ,

осоп сыҡ!

Сейәлектән сыҡҡан саҡта,

Сей сейә сәйнәй-сәйнәй,

Сикәләрем сатнар сиктә.

Серәкәй себенде себендәк, ти,

Себен серәкәйҙе серелдәк,ти.

Сибәр, Сәймә һәм Сәлимә

Сәй әсәләр өсәүләп.

Сулпан ситтә сәсәй-сәсәй

Сәй көтә был өсәүҙән.

Һары Сабираға һары сандали,

Һары сандалиға. һары Сабира.

Һары Сабираны һары сандали.

Һап-һоп итеп сейәгә апара.

Һыуыҡ һыу һалҡын була,

Һыуыҡ. килһә, һыу туңа.

Һарыҡ һап-һоп баҫып,

һыйырға һыйланырға килгән,

һыйыр, һәлпелдәй-һәлпелдәй,

һармаҡ һарыҡты һап-һары һалам менән һыйлаған.

Һигеҙ һыйыр аҫырағансы һимеҙ һыйыр аҫра. (ҫ, ҙ)

Һәҙи! Һыйырҙарға, һарыҡтарға һоло һаламы һал!

Һеҙҙең Зөфәр бөҙрә булһа, Беҙҙең Зөһрә лә бөҙрә.

Мейес башында биш. бесәй,

Биш бесәйҙең биш башы,

Биш бесәйҙең биш башына,

Емерелмәһен мейес башы.

Шакирҙың шары шарт-шорт шартланы,

Шакир шуға Шаңҡып, шып-шым ғына шаҡ ҡатты.

Шыуа-шыуа шыуғалаҡ,

Шып-шыма ялтыр ҡалаҡ.

Сыбыҡ-сабыҡ тип сығып сабып,

Саҡ сыбыҡ-сабыҡҡа абынманым, (с, ҡ)

Тауҙар беиек талдарҙан

Тал бөрөһө балланған, (л,ҙ)

Үҫмәгәнде үчти-үчти тип үҫтереп булмай. (ү)

Үгеҙегеҙ үҙегеҙҙеке, мөгөҙө үгеҙегеҙҙеке.(ү,ҙ)

Өй бурайҙар атайҙарым: оса ғына йомошҡа!

Ошоно  йыйып өйөп барам- мин дә ярайым йомошҡа.(о,ҡ)

Көңгөр-көңгөр-көңгөрә, әй йөгөрә, элдерә.

Көңгөр-көңгөр-көңгөрә бөтәһендә көлдөрә. (ө,ң)

Таҫтамал– һөртөнөр өсөн, таҫтамал– көрәшер өсөн.

Таҫтамал  ул батыр өсөн, күрһәтә алса көсөн.

Тауҙар беиек талдарҙан

Тал бөрөһө балланған, (л,ҙ)

                                            Тел шымартҡыстар .Таҙа әйткестәр.

Һыйыр мөңрәй му-у-у, му-у-у,

Безәүкәйе мө-ө-ө, мө-ө-ө.

Айыу килә доп-доп-доп,

Ә йөрәгем дөп-дөп-дөп.

Машиналар выж-выж-выж,

Бал ҡорттары гөж-гөж-гөж.

Өп-өп-өп – эттәр сабыша өрөп,

Өп-өп-өп – төндәр буйына йөрөп.

Кө-кө-кө – ҡунаҡҡа килгән өкө,

Тө-тө-тө – төндәр буйына йөрөп.

Өҫтәл өҫтөнә баҫтым-

Ҡарағыҙ ниндәй үҫтем!

Бабай йоҡлай ғыр-ғыр-ғыр,

Мыяубикә мыр-мыр-мыр.

Күгәрсендәр гөлдөр-гөлдөр,

Күркә, һуйыр ғолдор-ғолдор.

Әйтсе.

Әйтсе миңә, әйтсе миңә,

Әйтсе серен, әсәкәй!

Әллә һин бешергәнгәме,

Бигерәк тәмле әпәкәй! (А. Игебаев.) (Ә)

Лат-лат-лат  

Өҫтәл артында Айбулат

Ҡа- ҡа-ҡа

Ашап ултыра бутҡа.

Ты-ты-ты

Сынаяҡты йә ҡалаҡты

Та-та-та

Һәр саҡ яңылыш тота

Һыйыр мөңрәй му-у-у, му-у-у,

Безәүкәйе мө-ө-ө, мө-ө-ө.

Айыу килә доп-доп-доп,

Ә йөрәгем дөп-дөп-дөп.

Машиналар выж-выж-выж,

Бал ҡорттары гөж-гөж-гөж.

Өп-өп-өп – эттәр сабыша өрөп,

Өп-өп-өп – төндәр буйына йөрөп.

 Кө-кө-кө – ҡунаҡҡа килгән өкө,

Тө-тө-тө – төндәр буйына йөрөп.

Өҫтәл өҫтөнә баҫтым-

                       
Өп-өп-өп – эттәр сабыша өрөп,

Өп-өп-өп – төндәр буйына йөрөп.
Еп-еп-еп – хужаһы еткән килеп,
Еп-еп-еп – эте икәнен белеп.

Рә-рә-рә – урман буйлап йүгерә,
Ра-ра-ра – ҡулын болғап саҡыра.
Рө-рө-рө – япраҡ ярған бөрө,
Рө-рө-рө – урманда тыныс йөрө.

Са-са-са – был бит беҙҙең Миңниса,
Се-се-се – Миңниса, ярҙам итсе.
Сә-сә-сә – әсәйең шалҡан сәсә,
Се-се-се – орлоҡтарҙы бирһәңсе.

Ҫа-ҫа-ҫа – ҡайһылай матур баҫа,
Са-са-са – тыпырлап күңел аса,
Са-са-са – дәртләндерәм: «Их, ас-са!»
Са-са-са – бейей шулай башҡортса.

Та-та-та – Талип тауыҡ ашата.
Ти-ти-ти – саҡыра, ти-ти-ти.
Тә-тә-тә – күршенекен өркөтә,
Ти-ти-ти – йөрөмә бында, кит, ти.
Ты-ты-ты – күрше тауығы ҡурҡты,
Тө-тө-тө – кәртәнән осоп төштө.
Те-те-те – Талип тағы ем һипте,
Тө-тө-тө – Талиптың еме бөттө.

Уа-уа-уа – хуш еҫ бөркә яҙын һауа,
Уы-уы-уы – татлы шул шишмә һыуы.
Уа-уа-уа – үҙе инде бер дауа,
Уы-уы-уы – ялан буйлап атлауы.

Фа-фа-фа – тырышып яҙа Сафа,
Фе-фе-фе – кәкре-бөкрө хәрефе.
Фа-фа-фа – матур яҙыу бер яфа.
Ҫа-ҫа-ҫа – ручканы ул баҫа,
Са-са-са – хәрефтәр унан ҡаса,
Фа-фа-фа – һаман тырыша Сафа.
Фе-фе-фе – матур сыҡты хәрефе,
Фе-фе-фе – күтәрелде кәйефе.

Һа-һа-һа – Һәҙиә айға осһа,

Һә-һә-һә – ракетала ул елһә,

Һы-һы-һы – бар бит кире ҡайтаһы,

Һе-һе-һе – ҡыуанысты бүләһе.

Һең-һең-һең – ҡайҙан ҡайтып киләһең?
Һаң-һаң-һаң – ял итеп ал арыһаң.
Һәң-һәң-һәң – дәртле баҫып йөрөһәң,
Һәң-һәң-һәң – бөтә эшкә өлгөрһәң,
Һең-һең-һең – моратыңа етерһең.

Һы-һы-һы – был Һиҙиәт ҡустыһы,
Һе-һе-һе – кемдеке һуң берәүһе?
Һен-һен-һен – танып алдым икәүһен,
Һөн-һөн-һөн – саҡырығыҙ өсөһөн,
Һе-һе-һе – нисә булды бөтәһе?

Ша-ша-ша – Шакир шарға талаша,
Шы-шы-шы – ҡыҙыу уйын барышы.
Шә-шә-шә – малайҙар шар бәрешә,
Ше-ше-ше – уйнай ала һәр кеше.

Ыж-ыж-ыж – һыуыҡ әйтә: «Ыж-ыж-ыж»,
Аж-аж-аж – йүгереп йөрө, Ғилаж.
Жыу-жыу-жыу – елдәр әйтә: «Жыу-жыу-жыу»,
Шыу-шыу-шыу - Ғилаж, тауҙан шыу ҙа шыу.

Аҫ-аҫ-аҫ – шулай матур баҫ.

Ыҫ-ыҫ-ыҫ – хуш еҫле ылыҫ.

Әҫ-әҫ-әҫ – ағастарҙа бәҫ.

Иҫ-иҫ-иҫ – көслөрәк ел иҫ.

Өҫ-өҫ-өҫ – ниндәй матур төҫ.

Ҫә-ҫә-ҫә – минең матурым үҫә.

Ҫе-ҫе-ҫе – инде ҙур булып үҫте

.

Сыҡ-сыҡ-сыҡ - сыйыр-сыйыр сыйырсыҡ,
Сыҡ-сыҡ-сыҡ - һиңә ҡуйҙым оясыҡ.
Сыҡ-сыҡ-сыҡ - матур ғына сыйырсыҡ,
Сыҡ-сыҡ-сыҡ - ҡунаҡ булып тороп сыҡ.

Кү-кү-кү-күк йөҙө күм-күк.

Ҡа-ҡа-ҡа-ҡарасы аҫҡа.

Ға-ға-ға-ҡарасы уңға,

Гә-гә-гә-һулда күләгә

 Ға-ға-ға - әйҙә киттек урманға!

Шә-шә-шә - урманда еләк бешә!

Ле-ле-ле – ауыҙ итәйек әле.

Ге-ге-ге – ҡалай тәмле еләге.

Ҡа-ҡа-ҡа – кил әле беҙҙең яҡҡа.

Ҡы-ҡы-ҡы – мә, беҙгә китап уҡы.

Ҡо-ҡо-ҡо – юҡ, килә минең йоҡо.

Ҡа-ҡа-ҡа – ҡолағында матур алҡа.

Ҡу-ҡу-ҡу – ҡуян килде ҡунаҡҡа.

Ҡә-ҡә-ҡә – Ҡәҙриә алды ҡәләм.

Ҡы-ҡы-ҡы – ҡыйыҡтан тама тамсы.

Ам-ам-ам - мин ҡурайҙы яратам,
Ам-ам-ам - ҡулдарымды уйнатам,
Ҙар-ҙар-ҙар - бармаҡтарым уйнайҙар,
Ҙар-ҙар-ҙар - улар һис тә талмайҙар.

Ва-ва-ва – тәгәрәй икән арб(в)а,
Ма-ма-ма – арбаға яҡын барма.
Һы-һы-һы – бигрәк матур арбаһы.
Лап-лап-лап – тыңғыр-тыңғыр йыр йырлап,
Һы-һы-һы – бараһы ла бараһы.

Ға-ға-ға – ҡаҙҙар китте йылғаға.

Ға-ға-ға – ҡара әле ҡуянға:

Ғо-ғо-ғо – ҡыҫҡа ғына ҡойроғо,

Ғы-ғы-ғы –оҙон ғына ҡолағы.

 Ға-ға-ға – ҡарға килгән ҡарғаға

Ға-ға-ға – ҡарғаларын һанарға.

Ға-ға-ға – киткән былар баҙарға

Ға-ға-ға – төҫлө ҡәләм алырға.

Ға-ға-ға – әйҙә киттек урманға,
Шә-шә-шә – урманда еләк бешә.
Ле-ле-ле – ауыҙ итәйек әле,
Ге-ге-ге – ҡалай тәмле еләге.

Гә-гә-гә – кәзә килгән кәзәгә,
Ға-ға-ға – эләктем тип ҡазаға.
Ҙа-ҙа-ҙа – ҡойроҡ ҡалды ҡаҙауҙа,
Ға-ға-ға – ҡаҙау ҡалһын язаға.
Гә-гә-гә – эләктереп мөгөҙгә,
Гә-гә-гә – көстө түккәндәр бергә.
Гә-гә-гә – мөгөҙ тейгән мөгөҙгә,
Гә-гә-гә – тәкмәс атҡандар ергә.

Да-да-да – ҡуян саба урманда,
Ды-ды-ды – иңләп-буйлап урманды.
Дә-дә-дә – барса бөжәк үләндә,
Ды-ды-ды –ҡуян күреп ҡыуанды.

Ҙа-ҙа-ҙа

Беҙҙең Ғәҙилә ҡайҙа?

Ҙа-ҙа-ҙа

Беҙҙең Ғәҙилә өйҙә.

Ҙа-ҙа-ҙа – ҡаҙҙар киткән һуң ҡайҙа?
Ҙы-ҙы-ҙы – ҡаҙҙар йылғаға барҙы.
Ҙә-ҙә-ҙә – рәхәтләнеп эй йөҙә,
Ҙы-ҙы-ҙы – ҡыумағыҙсы ҡаҙҙарҙы.

Кәк-күк, кәк-күк – саҡыра кәкүк,
Рүк-рүк-рүк-рүк – туҡтама берүк.
Рәк-рәк-рәк-рәк – саҡыр шәберәк,
Кәк-күк, кәк-күк – ниндәй аяҙ күк.

Лы-лы-лы – соҡорло ла саҡырлы,
Ле-ле-ле – урамдарың (э)Стәрле.
Лы-лы-лы – баш әйләнә, аҫмалы,
Ле-ле-ле – күперҙәрең селтәрле.

Лә-лә-лә – бик матур бейей Ләлә

Гә-гә-гә – ҡунаҡҡа килгән беҙгә

Сә-сә-сә – өләсәйем сәй эсә

Ме-ме-ме – һеҙҙең быҙау һөҙәме?
Ма-ма-ма – һөҙә икән, алама.
Мы-мы-мы – көтөүгә ул барамы?
Мы-мы-мы – әллә өйҙә ҡаламы?
Ме-ме-ме – һине лә ул һөҙәме?
Мы-мы-мы – киреләнеп торамы?
Мө-мө-мө – мөгөҙҙәре бөтөнмө?
Мы-мы-мы – ҡойроҡ сәнсеп торамы?
Мы-мы-мы – юлын өйгә борамы?

Ңә-ңә-ңә – Миңлегөл көлә ниңә?

Нимә һөйләй ул һиңә?

Ңө-ңө-ңө – был була төлкө өңө
Ңа-ңа-ңа – йылғала һыуҙар туңа

Ңө-ңө-ңө – ана айыуҙың өңө,
Нө-нө-нө – үкерә көнө-төнө.
Ңы-ңы-ңы – өңө уның өр-яңы,
Нө-нө-нө – тығылыр микән өнө.
Нә-нә-нә – япраҡ өйә өйөн

На-на-үнә бара машина,

Ни-ни-аш бешерә әсәй,

Ти-ти-эштән ҡайта атай,

Ый-ый-уҡыуҙан ҡайта ағай.

Ҫа-ҫа-ҫа – беҙҙең Аҫыл шәп баҫа.

Ҫе-ҫе-ҫе – көн бөгөн бик эҫе.

Ҫә-ҫә-ҫә – баҡсабыҙҙа гөл үҫә,

Ҫө-ҫө-ҫө – бигерәк матур төҫө.

Ҫа-ҫа-ҫа – ҡайһылай оҫта баҫа,

Ҫо-ҫо-ҫо – ултырма әле боҫоп.

Ҫы-ҫы-ҫы – бигерәк матур икән балаҫы.

Аҫ-аҫ-аҫ – шулай матур баҫ.

Ыҫ-ыҫ-ыҫ – хуш еҫле ылыҫ.

Әҫ-әҫ-әҫ – ағастарҙа бәҫ.

Иҫ-иҫ-иҫ – көслөрәк ел иҫ.

Өҫ-өҫ-өҫ – ниндәй матур төҫ.

Ҫә-ҫә-ҫә – минең матурым үҫә.

Ҫе-ҫе-ҫе – инде ҙур булып үҫте.

Сә-сә -ел исә.

Ға-ға-һыу аға.

Уа-уа-яңғыр яуа.

Лы-лы –урамда йылы.

Әк-әк-болонда үҫә сәсәк.

Әй-әй-сәйнүктә сәй,

Ар-ар-тышта яуа ҡар,

Ю-ю-урамда ҙур айыу,

Ке-ке-тауыҡ эзләй төлкө.

Һы- һы- һы- бигерәк матур арбаһы,

Ңө- ңө- ңө- ана айыуҙың өңө,

Ңы- ңы- ңы- өңө уның өр- яңы,

Нә- нә- нә- айыу беҙгә күренә,

Уа- уа-уа- хуш еҫ бөркә яҙын һауа,

Ға- ға- ға- ҡарға килгән ҡарарға.

 ****

Кә-кә-кә, мин киләм мәктәпкә,

Ға-ға-ға, мин сығам таҡтаға,

Ты-ты-ты, мин алам китапты,

Де-де-де, өйрәнәм мин телемде

****

Фа-фа-фа-тырышып яҙа Сафа,

 Фе-фе-фе- кәкре-бөкрө хәрефе.

 Фа-фа-фа-матур яҙыу бер яфа.

 ҫа-ҫа-ҫа- ручканы ул ныҡ баҫа,

 са-са-са- хәрефтәр унан ҡаса.

Ҡә-ҡә-ҡә – Ҡәҙриә алды ҡәләм,                                  

Ҡы-ҡы-ҡы – ҡыйыҡтан тамсы тама.

Һеҙҙең Зөфәр бөҙрә булһа,

Беҙҙең Зөһрә лә бөҙрә.

Әлимә, Әсмә, Әлиә                                                          

Сәй эсәләр күмәкләп.

Рә-рә -рә –йүгерә

Ра-ра-ра –саҡыра.

Ро-ро-ро –ҡоро.

 Рө-рө-рө –бөрө.

Ҙа- ҙа –ҙа ҡаҙҙар киткән һуң ҡайҙа?

Ҙы- ҙы- ҙы ҡаҙҙар йылғаға барҙы,

Ҙә- ҙә- ҙә рәхәтләнеп йөҙ әйҙә,

Ҙы- ҙы- ҙы ҡыумағыҙсы ҡаҙҙарҙы.

Ға- ға- ға әйҙә киттек урманға,

Шә- шә- шә урманда еләк бешә,

Ле- ле- ле ауыҙ итәйек әле,

Ге- ге- ге ҡалай тәмле еләге.

Ва- ва- ва тәгәрәй икән арба,

Ма- ма- ма арбаға яҡын барма,

Һы- һы- һы бигерәк матур арбаһы,

Лап- лап, тыңғыр- тыңғыр йыр йырлап,

Һы- һы- һы бараһы ла бараһы.

Да- да- да ҡуян саба урманда,

Ды- ды- ды иңләп- буйлап  урманды,

Дә- дә- дә барса бөжәк үләндә,

Ды- ды- ды ҡуян күреп ҡыуанды.

Кәк-күк, кәк- күк, саҡыра кәкүк,

Рүк- рүк, рүк- рүк, туҡтама берүк,

Рәк- рәк, рәк- рәк, саҡыр шәберәк,

Кәк- күк, кәк- күк, ниндәй аяҙ күк.

Һең- һең- һең ҡайҙан ҡайтып киләһең?

Һаң- һаң- һаң ял итеп ал арыһаң,

Һәң- һәң- һәң дәртле баҫып йөрөһәң?

Һең- һең- һең мораҙыңа ирешерһең,

Һәң- һәң- һәң бөтә эшкә өлгөрөрһөң

.

Ша- ша- ша Шакир шарға талаша,

Шы- шы- шы ҡыҙыу уйын барышы,

Шә- шә- шә малайҙар шар бәрешә,

Ше- ше- ше уйнай ала һәр кеше.

Һы- һы- һы был Һәҙиәт ҡустыһы,

Һе- һе- һе кемдеке һуң берәүһе?

Һең- һең- һең танып алдым берәүһең,

Һөң- һөң- һөң саҡырығыҙ өсөһөн,

Һе- һе- һе нисә булды бөтәһе?

Ыж- ыж- ыж һыуыҡ әйтә:”Ыж- ыж- ыж!”

Аж- аж- аж йүгереп йөрөй Гилаж,

Жыу-жыу-жыу елдәр әйтә:”Жыу-жыу- жыу!”

Шыу- шыу- шыу Гилаж тауҙан шыуҙа шыу.

ңө- ңө- ңө ана айыуҙыү өнө,

нө- нө- нө үкерә  көнө-төнө,

ңы- ңы- ңы өнө уның өр яңы,

нә- нә- нә япраҡ өйә өйөнә,

ңы- ңы- ңы етер уянмаҫ таңы,

нә- нә- нә һунарсының күҙенә,

ғы- ғы- ғы күренмәй йоҡлар тағы.

Өп- өп- өп эттәр сабыша  өрөп,

Өп- өп- өп төндәр буйына йөрөп,

Эп- эп- эп хужаһы еткән,

Эп- эп- эп эте икәнен белеп.

Рә- рә- рә урман буйлап йүгерә,

Ра- ра –ра ҡулын болғап саҡыра,

Рө- рө- рө япраҡ ярған бөрө,

Рө- рө- рө урманда тыныс йөрө.

Са- са- са был бит беҙҙең Миңниса,

Се- се- се Миңниса ярҙам итсе,

Сә- сә- сә әсәйең шалҡан сәсә,

Се- се- се орлоҡтарҙы бирһәңсе.

ҫа- ҫа- ҫа ҡайһылай матур баҫа,

са- са- са тыпырлап күңел аса,

са- са- са дәртләндерәм:”Их асса!”

Са- са- са бейей шулай башҡортса.

Та- та- та Талип тауыҡ ашата,

Ти- ти- ти саҡыра:”Ти- ти- ти”

Те- те- те Талип тағы ем һипте,

Тө- тө- тө Талиптың еме бөттө.

Уа- уа- уа хуш еҫ бөркә яҙын һауа,

Уы- уы- уы татлы шул шишмә һыуы,

Уа- уа- уа үҙе инде бер дауа,

Уы- уы- уы ялан буйлап атлауы.

Фа- фа- фа тырышып яҙа Сафа

Фе- фе- фе кәкре –бөкрө хәрефе.

ҫа- ҫа- ҫа ручканы ул баҫа

Са- са- са хәрефтәр унан ҡаса.

Һа- һа- һа Һәҙиә айға осһа

Һә- һә- һә ракетала  ул елһә

Һы- һы- һы бар бит кире ҡайтаһы

Һе- һе- һе ҡыуанысты бүләһе.

         ҠУЛЛАНЫЛҒАН ӘҘӘБИӘТ

• Абуталипова Р.Ә., Әмирханова Г.И., Юлмөхәмәтов М.Б. Ләйсән: Балалар баҡсаһында башҡорт телен өйрәнеү өсөн дәреслек.- Өфө: Китап, 2002
• Абуталипова Р.Ә., Әмирханова Г.И., Юлмөхәмәтов М.Б. ”Ләйсән” дәреслегенә методик ҡулланма.- Өфө: БР ММ РУҒМҮ, 2004
• Азнабаева Ф.Г.,Нафикова З.Ғ. Тылсымлы өндәр/ Методик ҡулланма.- Өфө: БМКИ нәшриәте, 2004
• Аслаева Р.Ғ. Телмәр һәм зиһен.- Өфө: Китап, 2005
• Тиҙәйткестәр, тел төҙәткестәр (И.Ғ..Ғәләүетдиновтың"Балалар фольклоры" китабынан (Өфө, 1994й.)
• Раҡаева Ә.С. Бармаҡ уйындары.- Өфө: Китап, 1998