Ниитилелге харылзажырын сайзырадыр кичээл «Долаана-биле сайзанактаал»
план-конспект занятия по развитию речи (подготовительная группа)

№

Кичээлдин этаптары

                                Кичээлдин чорудуу

Башкынын ажыл чорудуу

Уругларнын ажыл-чорудуу

Уези

1.

Кичээлдин организастыг кезээ

Башкы: Аалчылар- биле экиилежиптээлинерем, уруглар.

Бо хун бот-боттарывысты  чылыг состер-биле мактап, мендилежиптээлинерем.

Мендилежир

(долгандыр тургаш,бот-боттарын мактап, чугаалажыр)

Уруглар: Айрат сен дыка куштуг сен.. Аселья сен. Чараш сен..

0,5мин.

2.

Проблемалыг  байдал

Кичээлдиң  темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл

Башкы: Уруглар, корунерем,бииденде кыйгырыг келди, коруп дыннаптаалынарам.

(Экранда Долаана коступ келгеш чугааланыр)

Долаана: Экии уруглар! Аалымче аалдап кээринерни чаладым,  аалымче кээрде  орук дургаар шаптараазыннар, даалгалар кылып эртер апаар силер. Оларны шуптузун кууседипкеш чедип кээр болзунарза, сайзанактап ойнаар бис.

Башкы: Кым чалады, уруглар? Кайнаар чалап тур? Чуну канчап чедер болдувус?

Башкы: Даалгаларны куусетпишаан, Долаанаже аалдап чоруптар бис бе?

(кылаштажып чоруптар)

Телевизорда Долаананы коруп, дыннап орарлар.

Уруглар: Долаана аалынче чалады, сайзанактаар бис.

0,5мин

3.

             Кол кезээ

Башкы: Корунерем 1 дугаар даалгазы бо-дур.

Башкы: Мнемоодуруг-биле чураан улегер домактарны чугааланар

Башкы: Ам улегер домактарны эгелээримге уламчылап тондур чугаалаптынар, уруглар.

Ада созун..., Хопчунун......, Аьт болуру.......,Улугну.........., Бодун ... Кижини...  Чалгаанын мурнунда...

(улегер домактарнын утказын уруглардан чугаалаарга айтырар)

Бир дугаар даалганы эки куусеттивис, уруглар.

2 дугаар даалга

Башкы: «Тыва улустун езу- чанчыл, сагылгаларын сактып чугааланар»- дээн-дир, уруглар.

Мнемоодуругнун дузазы- биле баштай сактып чугаалаалынар.

Башкы: Езу- чанчылдарны ам-даа немей чугаалаптаалынар, уруглар

(Кирилл, Данилл, Айрат,Аселья, Эвилен,Чингис,Билзек, Адель)

3 Ыры « Чанчылывыс чараш»

Уруглар: Тенек кижи багай, терек бурузу ажыг.

Ыглаган багай ыраажы чараш.

Уруглар: ажырып болбас,

Уруглар:домаа хой, хоптактын кара коску

Уруглар:кулунундан, кижи болуру чажындан

Уруглар: хундулээр, уругну азыраар

Уруглар: оонделевес, оттунчек ооренир.

Уруглар: Хачы- биле ойнавас, хачы аксы анганнатпас

Огге алгырбас, огге сыгырбас.

От- биле ойнавас, отче дукпурбес

( уруглар езу- чанчылдарны немей чугаалаар)

(ырлажырлар)

5

4.

Чаа чуулду билип алырынын кезээ.

Долаана: Экии уруглар!

Менде аалдап келгенинерге ооруп четтирдим, уруглар.

Башкы: Долаананын оонун иштинде эт-севин коруп, адаптаалынарам.

Башкы: Чыышкын азы чуък-тур бо, ол дээрге алгы биле даараан чоорган, кидистери, кештерин чыып каан чувени чыышкын дээр.

Чуу дээр болдувус?Катаптап адаалынар.

Бээр эртип олурунар, кады чугаалажыр, ойнаар эштер келгенинге амырадым.

 Силернин аалда,оглерде малчыннап чурттап чоруур торелдеринер бар бе, уруглар ? Оларнын аалында чулер барыл, чуну кылып турарларыл?

Башкы: Долаана ам сайзанаамче бараалынар дидир.

Сула шимчээшкин                          «Сайзанак»

Сайзанакка бараалам,

«Саанчы» деп ойнаалам.

Инектерим келди,

Ийи-бирлеп саалам.

Бирээ, ийи.

Бирээ, ийи.

Сайзанактаар черим  бызаа кадарып чорааш, хараар тейим баарында. Бодур сайзанаам

Башкы: Сайзанак– бичии уругларның улуг улус амыдыралын өттунүп ойнаары.. Амгы уеде чаштар колдуунда тускай ойнаарактар-биле сайзанактаар (садыгда белен четчелеп каан эт-сеп, аяк-савалыг ойнаарактар, ойнаар-кыстар, бичии тууйбужугаштар).

А шаанда өгбелеривис ол оюнну даш-биле ойнаар. Ол оюн болза, аал коданын бүрүнү-биле илередип, ону дѳгерезин хевирлеп, дүрзүлеп тургаш кылган. Борбак–борбак сай даштары-биле аалдыӊ мал-маганын шуптузун дүрзүлеп, ак-кара, улуг-биче аайы-биле ангылап турар. Өг иштин база калбак даштар-биле дерип, шыйып тургаш кылыр.

Башкы: Огбе деп адап корунерем  уруглар

Уруглар: Экии Долаана

Уруглар: Улгуурге, орун, аптара, чыышкын, суугу.

(2-3 катап чыышкын деп состу ададыр)

Уруглар: Чыышкын

Уруглар: Мээн кырган-авам кырган- ачам аалында мал -маган бар.

Уруглар:кырган-ачам хой, инек кадарып турар, кырган-авам инек саап, ог ишти ширбиир.

(боттарынын кузели-биле аалда амыдыралды чугаалаарлар)

7

5.

Билип алган чуулун бот-тускайлан ажыглаар кезээ

Башкы:  Долаана сайзанактаар даштары ам-даа бар-дыр, кыдыынга база сайанактан тип, ойнаптаалынарам. Даштарны огнун иштинде турар эт-севинге домейлей салыр бис.

Башкы: Ам бис 4 кылдыр уступ алгаш, 2 ангы аалга сайзанактап ойнаалынар.

Башкы: Эр улус аалга кандыг ажыл кылыр болган ийик?

Башкы: Кыс улус чуну кылырыл?

(Уруглар боттары ог иштин, кажааны даштар-биле чугаалавышаан аайлап салырлар)

Уруглар: Орун, кажаа, хой, аьт...

Уруглар: акылары хой, ошку, инек, аьт кадарар.....

Уруглар: инек саар, паштаныр, хураган, бызаа кадарар.

10

6.

Туннел кезээ

Башкы: Чоруур уевис келди, чалаанын дээш четтирдивис, Долаана.

Башкы: Долаана биске садигивиске ойназын дээш даштар берген-дир уруглар. Четтирдивис, Долаана, тыва улустун оюну «Сайзанактап» даштар – биле ойнаарын  билип алдывыс.Байырлыг.

Башкы: Каяа чордувус уруглар, кымнын аалынга?

Башкы: Чуну канчалдывыс, чуу солун болду?

Башкы: Долаанада ойнаарактар бар болду бе? Чунун- биле ойнап турар-дыр?

Башкы: Даштар –биле ойнаар оюннун адын чуу деп адаар болдувус, уруглар.

(уруглар байырлашкаш чоруур)

Уруглар: Долаананын аалынга чордувус.

Уруглар: сайзанактап, ойнаары солун болду.

Уруглар: Сайзанактап ойнаар

2

7.

Башкы: Солун болду бе, уруглар? Кымга чуу солун болду? Кичээлде чуну канчалдывыс?

Кымга солун болган, холун часкаар, а кым эн эки харыылаан мен деп бодап турарыл, бажын суйбаар.

Башкы: Эр-хей уруглар, шупту эки кичээлдээн.Болуувуске улаштыр сайзанактаар бис.

Уруглар: Сайзанакатаары солун болду.

Уруглар:Улегер домакташкан бис.

(холун часкаар, бажын суйбаар)

1