Сценарий ортумак болук Ак чолдуг шагаа-биле!
методическая разработка (средняя группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение - детский сад

«Чечек» комбинированного вида

с. Кызыл-Мажалык Барун-Хемчикского кожууна Республики Тыва

Сценарий ортумак  болук

«Ак чолдуг шагаа-биле!»

1-ги категориянын
кижизидикчи башкызы:

Хомушку Салбакай
Ашак-Бораевна

2016.г.

«Ак чолдуг шагаа-биле!»

Сорулгазы:Тыва чоннун  байырлалы-Шагаа дугайында уругларга билиндирер, чоннун чаагай чанчылдары-биле таныжып, тыва нациязынга чоргаарланып чоруурунга кижизидер; оюннарга даянып, сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадыр.

Киржикчилери: Башкарыкчы

Кырган-ава, уруглар

Дерилгези: бурун херекселдиг чартык ог.

Уруглар аялга аайы-биле аъттанып  алган кылдыр даалыктадып кирип келгеш чартык тогерикке туруп аарлар

Шагаа найыр будуузунде

Шак бо ойнун магаданчыын

Аалдар одээн аштап ширбээн

Артыш шаанак айдызап кээр

  Шаг шаа-биле турар эвес

Чаа-чылды  уткуп хоглээл

Чанчылывыс чудулгевис

Шагаа-биле эргим чонум!

Башкы: Уруглар бис бо хун бо аалда аалдап чедип келгенивис бо.  Бо дээрге ог . Ог -  бистин шаг-шаандан бээр огбелеривистин чуртап келген оран савазы-дыр.Чуу деп байырлалды байырлаар дээш чедип келгенивис ол уруглар?

-Шагаа

Башкы: Шагаа деп чул уруглар?

  -Тыва чоннун байырлалы.

- Чуну канчаар байырлалыл ол уруглар?

- Чаа чылды уткуур, эрги чылды удээр ,сурээ-боктан аштаныыр.

Шулук:   Торээн тывам

Торээн тывам – алдын черим

Чырык хунум херели сен

Чылыг  эргим кузелим сен

Толун менээ чоргаар ужар

Чалгын – кушту тыпсып берген

Чалы байлак оранным сен

2.Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай кузел чанчылы-дыр

Шаандагы огбелернин

Алгап ойрээн байыры-дыр

Башкы :  Эр-хейлер! Шагаа байырлалынга кайы уеден эгелеп белеткенип эгелээрил уруглар?

- Чылдын куску уезинден эгелеп

Башкы: Чуну  белеткеп эгелээрил уруглар?

-Ааржызын, чокпээн, саржаан. Семис хоюн догергеш хырнынга сукаш уужелеп алыр.

Башкы: Эр-хейлер!   Шагаа дээрге тыва чоннун чаа чыл уткуур база кышты удеп часты уткуур байырлалы база  бооп турар.

1.Эрги чылды удеп тура

Экизин ап айызаар мен

Чаа чылды уткуп тура

Чаагай кежик сузуглээр мен

2.Шагдан тура дойлаарывыс

Шагаа хуну унуп келди

Дашкаар унуп силгиттинип

Даштыг  тейге сандан салыыл

Ыры: «Шагаа»

Башкы: Шагаа байырлалынын уезинде кандыг оюннар ойнаарыл уруглар?

- чинчи чажыржыыр,тывызыктажыыр, улегер домактажыыр, тоолдажыыр, кажыктаар, Аска-кадайлажыыр,чунгулаар тейден инек кежи-билле, ортеннежиир, таалылаар, тевек тевер ….

Шулук:

1.Шагаа хуну уругларга

Шагнын чаагай байыры-дыр

Оюн-тоглаа каткы чугаа

Ол хун чер-ле узулбес-тир

2.Амыр-менди айтыржыры

Артап албас чанчылывыс

Хуннун-хуннун кууседип кээр

Хундуткелдиг хулээлгевис

 Кижи болуру чажындан деп

Кижизидиг угаадыг бар

Амыр- менди айтыржыырын

Амдыгааштан эгелээли

(кырган-ава кирип келгеш уруглар –биле чолукшуур)

Кырган-ава: Амыр ! амыр! Уругларым (артыжаар, суттун чажар)

Шулуктер:

1.Шагнын чаагай эргилдези

Шагаа хуну унуп келди

Чанчыл ындыг артыш саннын

Чаагай чыдын айдызанар!

2.Чаламага агын баглаар

Чажыг чажып ак сут оргуур

Чалбарыглар йорээлдерге

Чаагай кежик курайлап аар

2.Кадак сунар ак чем оргуур

Хамык улус белен тур бис

Чаа-чыл дурген чедип келем

Чалап тур бис манап тур бис

3.Амыр менди солушкаш

Алчымны хундулеп

Аяк шайым баштаты

Аъжы – чемим салыр мен

4.Аалдарга чеде бээр сен

Аяк шайны соннеп кудар

Аяк шайым сарыг шайым

Амданыг-ла тыва чемим

Ыры: «Шайывыс»

Танцы: «Сайзанак»

Оюн: «Аскак-Кадай»

Башкы: Тыва чоннун аас-чогаалы

Салгал дамчып чедип келген

Оттур соглээн улегер домаа

Озуп орар салгалдарны кижизидер

«Улугер домакта нугул чок» дижиир болгай улегер домактан чугаалай кааптар бис бе уруглар.?

1.Ада тоогузу – алдын

Ие тоогузу – монгун

2.Сеткил чаражы –эп

Чечек чаражы –шенне

3.Тараадан халбактанган – тодуг

Малдан халбактанган –каас

4. сеткилге ак херек

Ажылга шынар херек

5.Ада-созун артынга кагбас

Ие созун ийинге итбес

6.Амыдыралга ынак –сегиир

Ажы толге ынак байыр

Башкы: Аастыга алыспас

Аас –чогаалга шыырак

Чечен-мерген уруглар

Чугле бистин болуувусте

Чечен чугаа

-Хемчикти канчап кештин

-Хеме-биле кештим

-Шакпын-дыр бе?

-эскербедим

-кажан кештин?

-Кавайлыымдан

Бээр кээрде кайыын келдин?

-бээженден бээр келдим

-Ырак-тыр бе, чоок-тур бе?

-Ырлап чорааш эскербедим.

Башкы: Тывызыктап тоолдажыр

Дыжын хандыр хоорежир

Дурген-чугаа кожанажыыр

Дыка чараш сагылгалыг

Дурген –чугаалар:

Билдим-билдим

Биче шынаа

Шынаалаза

Шыктыг алаак

Алаактаза

Арбын суруг

Суруглезе

Суттуг инек

Инектезе

Итпек хойтпак

2.Билдим –билдим

Биче шынаа

Шынаалаза

Шыргай сериин

Сериинезе-

Серииин чайлаг

Чайлаглаза-

Чаагай сиген

Сигеннезе-

Шими доллар

Доларлаза-

Доскаар хойтпак

Хойтпактаза

Хоолулуг чем

3. хойжулаза

Хойжулазын

Хондур-дундур

Хойжулазын

Хондур-дундур

Хойжулааштын

Кодан сынмас

Хойлуг болзун

Башкы: Курай! Курай! Ындыг-ла болзун. ( хой болгаш мечи чылдары  кирип келгеш солчуур) Чуу чылды удуп турар ийик бис уруглар?

-Хой чылын

Ыры: »Кадарар мен»

Башкы: Чуу чылды уткуп аар бис уруглар?

-Мечи чылды

Шулук:

 Мечи чылдын угааны – бай

Менээргектер ынчаш ковей

Алдарзырак былдамыш-даа

Атка кирген чылывыс бо

Эргилденин тоску чылы

Эглип келди чедип келди

Мен-даа сен-даа улус шупту

Мечи чылга могееэли.

Кырган-ава: Эрги чылды удепкеш чаа чылды уткуп алдывыс уруглар. (йорээл)

Ыры: Ме-ке-ке

Оюн: «Баг  тытыжар»

Башкы:

Тыва кижи шээр малдын

Кажыын кагбас октавас-даа

Дыка шыгжап кадагалаар

Кажык-биле холчок ойнаар

Кажык-биле ойнаарынын

Каш-даа янзы хевири бар

Адар, кагар чарыштырар

Шулук :  «Тыва черим оолдары»

.Хоомей сыгыт эртине

Хоону ыры сеткили

Дынгылдайы дынналган

Тыва черим оолдары

2.Чугурукту мунганда

Чуглуг кушка четтирбес

Эзир тевии онааштыг

Эрес турлуг эккерлер

3.Турза узун араазай

Тутса моге мажаалай

Тывызыктын баажызы

Тыва черим оолдары

Оюн:  Кажык чарыжы»

Оюн: «Чода былажыыр»

Танцы: Анайларым

Ыры :  «Хоглуг ыры»

Башкы:Бистин шагаа байырлалывыс моон-биле доступ тур,  улаштыр чорупкаш болуувуске баргаш аяк шайывыс ижип ойнап хоглээр бис уруглар. Кырган-ававыска унуп келген чылывыста кан-кадык, омак-сергек болурун кузеп каалынар .Байырлыг, менди чаагай!