Сценарий башкирского праздника "Мон байрамы" посвященный 100-летию Республики Башкортостан
методическая разработка (подготовительная группа)

Сценарий башкирского праздника "Мон байрамы" посвященный 100-летию Республики Башкортостан

Маҡсат:  балаларҙы халыҡ музыка ҡоралдары менән таныштырыуҙы дауам итеү; балаларҙың уйыны аша тасуири һөйләү мәҙәниәтен, ижади һәләтен, ролдәрҙе тасуири башҡарыу оҫталығын үҫтереү; балаларҙа музыкаға ҡыҙыҡһыныу уятыу, ритмды һәм динамик ишетеү һәләтен үҫтереү, көй менән бергә хәрәкәт итеү; бер-береһенә ихтирам, тыуған иленә, теленә, халҡына һөйөү, ғорурлыҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Бергә: Алтын ҡояш, һаумы!

             Зәңгәр һауа, һаумы!

             Шаян елкәй, һаумы!

             Кескәй имән, һаумы!

             Беҙ йәшәйбеҙ бер ерҙә,

             Сәләмләйем, һеҙҙе лә!

Тәрбиәсе: Балалар, ҡарағыҙ әле, ниндәй матур алансыҡ. Бөгөн мин һеҙҙе бөтәгеҙҙе лә, ошондай матур алансыҡҡа, моң байрамына саҡырам. Рәхим итегеҙ!

                    “Аҡ сәскәләр” бейеүе.

Тәрбиәсе: Балалар, беҙ һеҙҙең менән ниндәй илдә йәшәйбеҙ? Дөрөҫ, беҙ һеҙҙең менән Башҡортостанда йәшәйбеҙ. Башҡортстан-беҙҙең Тыуған илебеҙ. Ата-олатайҙарыбыҙ ҙа ошонда йәшәгән. Кешенең, ата-әсәһе кеүек үк, Тыуған иле лә берәү генә була.

Тәрбиәсе. Беҙҙең еребеҙ ҙур һәм бай. Башҡортостанда күккә олғашҡан бейек тауҙар ҙа, ҡара урмандар ҙа күп, далалар ҙа бар.

Башҡортостан-тыуған ерем,                                                                                                  

      Һине һөйәм, һине яратам.                                                                                                      

 Һинең менән һәр саҡ ғорурланам,                                                                                         

Һине маҡтап йырҙар таратам.  

Йыр  “Тыуған илем”.                                                                                                                                                                                                                                                    

Тәрбиәсе : Ә хәҙер инде балалар моң байрамы булғас,халҡыбыҙҙың музыка ҡоралдарын иҫкә төшөрөп китәйек.                                                                                                                                                                 (Ҡурай моңо яңғырай.)

Тәрбиәсе: Балалар,  был ниндәй музыка ҡоралы?                                                  

   Балалар: Ҡурай.                                                                                                                           

   Тәрбиәсе: Эйе, был ысынлап та ҡурай. Ҡурай-ул үлән. Ҡураған көпшәнән яһалғанға ҡурай тип атағандар ҙа инде. Ҡурай тураһында халҡыбыҙҙың бик күп әкиәт, легенда,ҡобайырҙары бар.

   Балалар,ҡурайға нисә йәш тип уйлайһығыҙ?                                                                                         

  Ҡурай 4 мең йәштән дә өлкәнерәк икән. 922 йылда башҡорт ерҙәре аша ғәрәп илсеһе Әхмәт ибн Фаҙлан Болғар ханлығына барған. Шунда халҡыбыҙҙың ҡурайы һәм үҙе ишеткән “ Сыңрау торна” көйө тураһында яҙып ҡалдырған. Тыңлап алайыҡ әле, балалар, ошо көйҙө.

                                 “Сыңрау торна” көйө яңғырай.

1-се бала. Беҙҙең тыуып үҫкән ерҙә,                                                                 

   Тыңла,үләндәр йырлай.                                                                                                                   

    Нимә тиеп һораһағыҙ,                                                                                                           

Ул-моңло ҡырлы ҡурай.

                                 “ Ҡурай” бейеүе башҡарыла.

2-се бала. Ябай ҡурай моңға урай,                                                                                                

Һис тауыш юҡ шылт иткән.                                                                                           

  Йырлатҡан да, бейеткән дә-                                                                                                  

      Моң тирмәне шул икән.

Тәрбиәсе:   Ҡаһым түрә, Салауат та                                                                                        

  Булған оҫта ҡурайсы.                                                                                                                          

  Әйҙә, егет, оялмасы,                                                                                                       

  Ҡурайыңда уйнасы.

                                      Егет ҡурайҙа уйнай.

Тәрбиәсе: Ә хәҙер инде ниндәй музыка ҡоралын күрәһеғеҙ? Дөрөҫ,ҡумыҙ.                                                   

1-се бала. Таҡмаҡтар әйтәм әле,                                                                                           

Ҡумыҙым сиртәм әле,                                                                                            

Таҡмаҡ әйтеп, ҡумыҙ сиртеп,                                                                                              

    Һеҙҙе бейетәм әле.

                            Тәрбиәсе ҡумыҙҙа уйнай.

2-се бала. Сың-сыңла һин, ҡумыҙым,-                                                                                     

Бейеһен егет, ҡыҙың.                                                                                                                                

  Бер дәртләнеп алһындар,                                                                                                          

  Етеҙ, оҫта баҫһындар.

                    Уйын  “Аҡ тирәк-күк тирәк”.

Тәрбиәсе: Йәгеҙ балалар “Аҡ тирәк-күк тирәк” тигән уйынды уйнап алайыҡ.                    

Аҡ тирәк-күк тирәк, беҙҙән һеҙгә кем кәрәк?                                                                          

Беҙгә Дилә кәрәк.

-Был ҡыҙға ниндәй яҙа?                                                                                                                        

   Әтәс булып ҡысҡырһын.                                                                                                         

   –Ки-кри-күк! (өс тапҡыр). Афарин!

Аҡ тирәк-күк тирәк, беҙҙән һеҙгә кем кәрәк?                                                                          

Беҙгә Салауат кәрәк.

-Был малайға ниндәй яҙа?                                                                                                     

Шиғыр һәйләһен.

                        С. Юлаев. Тыуған илем.                                                                                       

  Минең тыуған ҡырҙарым,                                                                                                               

  Балдай татлы һыуҙарым.                                                                                                           

   Яландарым, урманым,                                                                                                              

  Күккә ашҡан Уралым-                                                                                                                                  

     Минең иҙге төйәгем,                                                                                                                      

    Һеҙҙе һөйә йөрәгем. 

 Тәрбиәсе: Йәгеҙ тағы ла бер тапҡыр уйнап алайыҡ.                                                      

 Аҡ тирәк-күк тирәк, беҙҙән һеҙгә кем кәрәк?                                                                         

  Беҙгә Азалия кәрәк.                                                                                                                           

  -Был ҡыҙға ниндәй яҙа?                                                                                                                            

  Башҡорт халыҡ аштарын һанап сыҡһын.(баурсаҡ,бәлеш...)                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

Тәрбиәсе: Балалар,ә был ниндәй уйын ҡоралы?                                                                  

Балалар: Гармун.                                                                                                                                 

1-се бала. Уйнайым, уйнайым гармунда,                                                                            

  Күпме моң, күпме көй бар унда!                                                                                                   

 Гел генә ҡулымда гармуным,                                                                                           

Минең дә үҙ көйөм, бар моңом.

2-се бала. Көйөмдөң юҡ әле һүҙе лә,                                                                                     

 Шулай ҙа бик матур үҙемә.                                                                                          

  Гармунды ҡулымдан ҡуймайым,                                                                                                      

Көй сығыр тиеп мин уйлайым.

3-сө бала. Гармуным үҙе лә тырыша,                                                                           

  Ҡулыма нығыраҡ һырыша.                                                                                                   

Күңелле ауаздар ишәйә,                                                                                                

Гармуным, гармуным, нишләй, ә!                                                                                   

   Тырышып, тырышып уйнайым,                                                                                                                   

     Иң оҫта гармунсы булайым.

         Йыр “ Гармуным”. (Вилдан башҡара).

         Татар бейеүе. (малайҙар башҡарыуында). 

Тәрбиәсе: Ә хәҙер мин һеҙгә бер шиғыр уҡып ишеттерәһем килә. Ихтибар менән тыңлағыҙ.                                                                                                     

Тәрбиәсе: Скрипкала һыҙҙыра сиңерткә,                                                                        

   Барабан ҡаға ҡуян,                                                                                                    

Һандуғастар ҡурай тарта-                                                                                                      

     Бар урман моңға тулған.                                                                                                       

Ҡумыҙ сиртә май ҡуңыҙы,                                                                                                       

  Аттар думбыра ҡаға,                                                                                                          

Һыбыҙғы көйләй йомран,                                                                                                    

  Шишмә сылтырап аға.

Тәрбиәсе: Тимәк,  халҡыбыҙҙың бөтә уйын ҡоралдары ла борон-борондан килгән тәбиғәт моңдарына ауаздаш икән.

                       “Төлкө , ҡуян һәм әтәс” әкиәтен сәхнәләштереү.

Тәрбиәсе: Ә, хәҙер беҙ һеҙҙең менән байрамыбыҙҙы йомғаҡлап“Төлкө,ҡуян һәм әтәс” әкиәтен сәхнәләштереп  алайыҡ.

-Борон-борон заманда йәшәгән ти төлкө менән ҡуян. Төлкө бик тә хәйләкәр булган. Бер генә төн йылынып сығарға һороғанда, ҡуянды ҡыуып сығарған.

Төлкө. Ҡалай нисек һыуыҡ бында.                                                                                     

   –Һаумы,ҡуян дуҫ!                                                                                                                             

Ҡуянҡай,индер әле,йылынып ҡыны сығайым әле?                                                       

  Ҡуян. Әйҙә ин,түрҙән уҙ.

                        (төлкө ҡуянды ҡыуып сығара,ҡуяндың ҡаршыһына эт осрай.)

Эт. Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?                                                                                  

    Ҡуян. Нисек иламаҫҡа,мине йортомдан тәлкә ҡыуып сығарҙы.                              

  Эт. Әйҙә киттек,мин ярҙам итермен. Төлкө сығып ҡас бынан.                                           

    Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (эт ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына терпе осрай.)                                             

  Терпе. Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың?                                                                                  

   Ҡуян. Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан төлкө ҡыуып сығарҙы.                             

  Терпе. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек. Төлкө сығып ҡас бынан.                                                                                                                                      

    Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (терпе ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына бүре осрай.)                                       

   Бүре.  Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың? 

Ҡуян.  Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан төлкө ҡыуып сығарҙы.                            

   Бүре. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек. Төлкө сығып ҡас бынан.                                                                                                                                      

    Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (бүре ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына айыу осрай.)                                     

   Айыу.  Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың? 

Ҡуян.  Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан төлкө ҡыуып сығарҙы.                            

   Айыу. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек. Төлкө сығып ҡас бынан.                                                                                                                                        

 Төлкө. Һикереп,йүгереп сығармын, тырнап,соҡоп ташлармын.

            (айыу ҡурҡып ҡаса,ҡуяндың ҡаршыһына әтәс осрай.)                                        

Әтәс.  Бахыр ҡуянҡай,һин нимә илайһың? 

Ҡуян.  Нисек иламаҫҡа,мине  йортомдан төлкө ҡыуып сығарҙы.                              

Әтәс. Илама,мин уны ҡыуып сығарырмын. Әйҙә киттек.                                              

Әтәс. Ки-кри-күк! Арҡамда салғы килтерәм,төлкөнө ҡыуып сығарам, ҡас бынан төлкө.                                                                                                                               

 Төлкө: Кейенәм.                                                                                                                           

Әтәс. Ки-кри-күк!  Арҡамда салғы килтерәм,төлкөнө ҡыуып сығарам, ҡас бынан төлкө.                                                                                                                            

   Төлкө. Хәҙер кейенеп бөтәм.                                                                                             

       Әтәс. Ки-кри-күк!  Арҡамда салғы килтерәм,төлкөнө ҡыуып сығарам, ҡас бынан төлкө.  (төлкө сыға.)                                                                                               

  Төлкө. Ҡуянҡай, йәнлектәр, мине ғафу итегеҙ. Башҡа бер ҡасан ҡыйырһытмам. (ошо көндән башлап йәнлектәр дуҫ, татыу йәшәйҙәр.)

Тәрбиәсе: Мин бөгөнгө байрамыбыҙҙы, Башҡортостандың мәғариф үҫтереү институты доценты, “Осҡон”программаһының авторы Нафиҡова Зәкиә Ғәлиәхмәт ҡыҙының һүҙҙәре менән тамамлаһым килә: “Әгәр ҙә беҙ үҙебеҙҙең ғөрөф-ғәҙәттәргә, үҙебеҙҙең йолаларға ҡайтабыҙ икән, үҙебеҙҙең әкиәттәрҙе, көйҙәрҙе, музыка ҡоралдарын, аш-һыуҙы иҫкә төшөрөп көндәлек тормошта ҡулланабыҙ икән, тимәк беҙҙең киләсәк бар”.

                        Йыр “ Ерем,телем”.

Тәрбиәсе: Ошоноң менән байрамыбыҙ тамам, ихтибарығыҙ өсөн ҙур рәхмәт.   Һеҙгә һаулыҡ, шатлыҡтар теләйбеҙ. Һәр ваҡыт сәскәләрҙәй балҡып , янып тороғоҙ. Киләһе осрашҡанға тиклем, һаубулығыҙ.                                                                                         

    –Һаубулығыҙ!