Тыва хогжум херекселдери. Улуг бөлуктун уругларынга музыка кичээли
план-конспект занятия (подготовительная группа)

Школа назыны четпээн

уругларнын муниципальдыг  

бюджеттиг ооредилге албан чери

уруглар сады «Золотой ключик»

Ак –Довурак хоорай

музыка башкызы

  Кан-оол Чойгана Никторовна

«Тыва хогжум херекселдери»

                Улуг бөлуктун уругларынга музыка кичээли

       Сорулгазы: Уругларга тыва улустуң  хӨгжүм херекселдерин таныштырар;  улустуң аас-чогаалын ажыглап угаан-медерелин сайзырадып ӨӨредир; уругларны тыва хӨгжүмге ынак болурун кижизидер

Дерилгези:  проекторда чуруктар.

                                                       Чорудуу: (тыва музыка )

1.Организастыг кезээ:

Уруглар келген аалчылар биле мендилежип алыр бис бе?

Экии хуннум!

Экии чурттум, ак-кӨк дээрим!

Экиивеңер дыңгылдайлаан аялгалыг даглыг Тывам!

Ойнаалыңар,хӨглээлиңер!

Омак-хӨглуг болуулуңар!

Каптагайны кайгадыптар,

ХӨгжүмнерим таан чараш

Ынчангаштын шупту демниг

ТӨгериктей чыскаалыптаал.

 «Арга кирген кижи саат дайнаар,

Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар» деп үлегер домак бар болгай.

Бистин  хӨгжүмчүлеривис изиг шайны аартап алгаш, хӨгжүмүн ойнаарынга ынак чораан.

Ынчангаш аяктарда изиг шайларны аартап тыныш органынга мергежилгеден кылыптаалынар. (Саазындан кескен аяктар үлеп бээр).(Киир, үндүр тынып кылыр).

Шайны аартап тыныш органынга мергежилге база кылдывыс эр- хейлер!

Ынчангаштын шупту сандайларже эптиг-эптиг олургулап саадаптаалынар уруглар!

«Тыва национал хӨгжүм херекселдери» деп кичээливисти эгелээр-дир бис.

1слайд. Тыва хӨгжүм херекселинин чуруун коргузер.

Ам болза Тыва  хӨгжүм херекселдеринин чуруктарын кӨрээлиңер.

Богунгу кичээливисте ХӨгжүм херекселдеринден

• Кеңгирге, Хомус, Игил, Чадаган, биле таныжар бис уруглар.
• Тыва национал  хӨгжүм херекселдеринге беседа чоргузар

Ынчангаштын хӨгжүм херекселдеринин дугайында чугаалап берейн урууглар.

Кеңгирге- ийи талазын инектин кежинден шыпкаан хӨгжүм херексели.Ол борбак хевирлиг долгандыр шынгыргай конгалар биле каастап чораан. Кеңгиргени соктаар хӨгжүмге хамаарштырып турар. Кенгиргенин унун дыннаарга Өткут, улуг дааштыг. Кенгиргенин тускай оорба биле ойнаар.Оон ёзулуг үнүн дыннаалынар.

Хомус- демир хомусту  демир чаактарлыг, ортузунда дылдыг азы демир хылдыг болур. Хомустун-узуну 7-8 см болур. Оон аялгазы делгем ховуларнын даажын сагындырар тааланчыг аялгалыг. Хомустун унун дыннаалынар.

Игил – тыва улустун бурун хӨгжүм херексели. Ол 2 хылдыг база аът баштыг болур. Игилди бурунгу Өгбелеривис тоол ыдарда, хӨӨмей күүседирде ажыглап ойнап чораан.

Уруглар игилдин үнүн дыннап  бодун сонуургап кӨӨрү биле игилдин  мастери Буян Сааяны чалап алыылынар уруглар.

Экии уруглар! Чалаанынар дээш четтирдим. Ам игилге аялгалардан силерге ойнап берейн.

Чадаган- хӨй хылдыг соктаар хӨгжүм херексели.Чадаганнын ойнаарда бода малдын азы сыын  мыйызындан кылган сӨӨктер биле ойнап чораан база ыяштан кылган соктаар херекселдин дузазы биле ойнап чораан. Шаг шаанда хойнун болгаш Өшкүннун шӨйүндзүнден долгап кадыргаш чадаганнын хылын кылып чораан.

Ам бо хӨгжүм херекселдерин бирээзи чадаганга ойнап бээри биле.

 Бистин уруглар садынын доозукчузу амгы уеде Ак-Довурак хоорайнын Уран –чүүл школазынын чадаган клазынын сургуулу Айгуля Ховалыгны кичээливисче чалап алыылынар уруглар. Ол чадаганга канчаар ойнаарын болгаш оон үнүн биске сонуургадып ойнап бээрин дилээлинер.

Экии уруглар! Чадаганым сонуургадып чараш ырдан ойнап берейн уруглар.

2 слайд. Ам «Тыва хӨгжүм херекселдеринин» дугайында чогаалчыларнын чогааткан шүлүктерни дыннаптар бис бе уруглар.

                          ДОШПУЛУУР

Доруг-Дайым баглаажында

Ону мунар шааң бар бе?

Дошпулуурум холумайда

Ону ойнаар шааң бар

ДЕМИР ХОМУС

                                  Дарган соккан хомузум

Датка чиртпес хомузум

Холдан салбас хомузум

Кончуг эткир хомузум

                    ЧАДАГАН

        Чараш-Оюм баглаажында

Ону мунар шааң бар бе?

Чадаганым холумайда

Ону ойнаар шааң бар бе?

Кенгирге

Инек кежин хере тырткаш

Эттеп кылган кенгиргени

Оорба биле кага бээрге

Таан дыка дыннаксаар мен

        Игил

Аргалыктын ыяжындан

Чазап алган игилимни

Ала-Бенин кудуруундан

Хылдап алган дошпулуурум

5. слайд.тыва хӨгжүм херекселерин амгы уеде кымнар ажыглап турарын коргүзер.

Ансамбильдер чуруктарын кӨргүзүп таныштырар

 «Саян», «Тыва», «Угулза», «Сарыг-Хая» ,

ХӨгжүм херекселдери   шаг шаандан тура бистин Өгбелеривистин, салгалдан салгалче дамчып келген, ук тӨӨгүлүг бооп турар. ХӨгжүм херекселдерин анаа-ла кижи туткаш кыла бербес болгай уруглар. Салым чаяанныг  ус-шеверлер, дарганнар силип, каастап кылып турар. Олар кымнарыл дизе Тыванын улуг мастерлери: Владимир Монгуш, Белек-оол Даржаа, Алексей Комбу, Афанасий Мылдык, Сергей Сотпа. А бистин Ак-Довурак хоорайывыста холу алдын  национал хӨгжүм  мастерлеринден адап кӨрейин Олег Хомушку, Буян Саая, Хоюг-оол Кан-оол. Мастерлер уран талантылыг холдарынын салааларынын дузазы-биле хӨгжүм херекселдерин  кылып турар. Ынчангаш бис база салааларывысты  ажылдадып  холдарывыс биле – дошпулуурлап танцы-самывысты ойнаптар бис бе уруглар.

6.Салаалар-биле оюн «Дошпулуурум»

5 слайд.1. «Дошпулуур чуруун кӨргузер»

                          МРД Танцы-сам «Дошпулуурум

Ам дараазында Чодураа Туматын кончуг чараш ырызы биле таныжып ӨӨренип алыр бис бе уруглар.

                                 СӨзү болгаш аялгазы: Чодураа Туматыы

Ыры: «ХӨгжүмнерим»

Баштай ырлаар бертинде унувусту оттуруп «Дошпулуурум» –деп распевканы мээн биле катаптаалынар.

  Ам дараазында ӨӨренген тыва хӨгжүмнеривисти кым эки шингээдип апкан эвес силернин биле оюндан ойнаптайын уруглар«ХӨгжүмну тып»

        Оюн: «ХӨгжүмну тып»

ТӨнчузу: Уруглар  бо хун бис «Тыва национал хӨгжүм херекселдери»-деп кичээливистен дыка хӨйну билип алдывыс уруглар.

1. Танышканывыс хӨгжум херекселдерин адап кӨрээлинерем.

 ( Игил,Кенгирге,Хомус,Чадаган)

2. Тыва хӨгжум херекселдерин кымнар кылып турарыл уруглар?

(мастерлер)

            3 Кичээливиске кандыг ырылар ырлаштывыс уруглар

(кожамыктап ырлашкан)

            4 Оюннардан кандыг оюннар ойнадывыс.

                 (Шынгыргай, дошпулуурум)

 Кичээливис адакталып тӨнген эки ойнап, хӨгледивис шупту бот-боттарывысче хулумзуруулунер.Кичээливис тӨнген, эки киришкенинер дээш четтирдим уруглар байырлыг!

Утверждаю

Ст воспитатель_________СааяА.А.

«      » __________ 2015 г

Ажык кичээл

«Тыва улустун хӨгжум херекселдери».

Музыка  башкызы: Кан-оол Чойгана Никторовна

                                                         г:Ак-Довурак