Тыва ужурлар: Тема: «Ак, когум баглаайн»
статья (подготовительная группа)

Школа назыны четпээн уругларнын муниципалдыг автономнуг ооредилге албан чери Барыын- Хемчик кожуунун Кызыл – Мажалык суурунун «Чечек» уруглар сады

Тыва ужурлар:  Тема:  «Ак, когум баглаайн»

Улуг болук

Кижизидикчи башкы: Хомушку С.А-Б.

2021 ч.с.Кызыл-Мажалык

Сорулгазы: Уругларга шаандан тура огбелернин сагып чораан чанчылдарын чандыр баспайн уламчылап чоруурунга ооредип, торээн черинге ынак болурунга кижизидер

Башкы: Амырган амырган-на бе уругла?

Уруглар: Амырган амырган

Башкы: Удавас чуу деп байырлал байырлаар бис уруглар?

Шулук:

Тываларнын тыны тудуш        Сузуглели чогум чудел

Тыва кижи чоргааралы

Чулду чурээ ыдыы кайдал?

Дагылгалыг тайгазында

Дагларынын оваазында

Авыралдыг аржаанында

Сагыызын дег хумагалыг

Чанчылдарда ужурлалда

Бурун шагнын Шагаазынын

Буян оргээн шажынында

Башкы: Уруглар бистин торээн тывавыста Шагаанын ак айы чоруп турар.

  Шагаанын ак айы чоруп турар уеде силерге огбелеривистин »Ак, кокгун» баглаар деп езу чанчылы биле таныжаалынар уруглар

Бистин огбелеривис ук-салгалдарын бижиттинмээн хоолу болур ужурларны сагып билир толептиг кижилер кылдыр кижизидип чораан.  Чоннун эрткен уезин, езу-чанчылдарын сагып чоруур кижи езулуг мозулуг болгаш культурлуг кижи болур.

Тыва улус арт кырынга кандыг чанчылдарны сагып чорааныл?

Арт кыры – бедик чер.Чоннун аргыжар оруу. Арт кырынга ыяап-ла дужер. Ол арт кырында Оваа бар боор.  (оваа кылдыр ыяшты шарыыр)

Оваа- дээрге даш чыып каан азы ыяш кескеш чадыр хевирлиг тургузупкаан хевир. Оваага душкеш немей даштар салыр, тыва кижи аъдынын кудуруундан азы челинин хылын баглап каар болгаш аъш-чеминин бажындан чажып, торээн черинге чалбарып чораан.Ол уеде бистин огбелеривис аът биле аргыжып чораан чычаан (машина) чок турар уеде.Пос чок турган болгаш аъдынын кудуруунун хылын баглап чораан. (коргузер, багладыыр)

-Чуну баглап чораан дыр уруглар?

Башкы: А ак, кокгун баглаар деп чул? Ол дээрге 5 янзы оннуг постер (коргузер)

Кок –сугну илередип турар мага бодувустун хан-дамыры, канн-кадык болуру

Ак он-арыг агаар, бистин тыныжывыс

Кызыл он – от чаяачы,хуну коргузуп турары,чырык чаагай чуртталга

Ногаан он- оът сиген, шупту унуштер

Сарыг он – ие черивистин кужу, чурттап чоруур сарыг ортемчейивис.

А ону чуу дээш баглап чалбарып чорааныл  арт- сын кырынга?

- кандыг оннер болду уруглар?

Кижи бойдус биле быжыг харылзаалыг,хей-аъды бедик,кан-кадык,куш-шыдалдыг ал бодум,ажы-толум,доргул – торээлим,арат чонум амыдыралы шак ындыг онгур болзун дээш ак,кокту баглап чалбарыыр чораан ада-огбелеривис уругларБо кузээшкиннери чайгаар будер боорун шаандагы огбелеривис коруп келгени – биле бистерге шак бо чаагай чанчыл дамчып келген уруглар.

Чаламага агын баглаар

Чажыг чажып ак сут оргуур

Чалбарыглар йорээлдерге

Чаагай кежик курайлап аар.

Алгыш –йорээл дээрге улустун чаагай кузелдерин илереткен уран сос.

Йорээл:

Уруг – дарыг хун- буруде тумен сая  кылдыр озерин кузедим

Бедик чаагай Артым

Чалбарып чажыым чажып келдим

Акы –

 дунмам, эжи- оорум

Чоок- доргул – торээлим

Хей-аъды бедик

Узун назынны назылазын! (тос карак биле сутту чажар)

Ыры: Чанчылывыс чараш