Чага-Байрам (национальный праздник алтайцев)
план-конспект занятия (средняя группа)

Сценарий праздника: «Чага байрам»

Амадузы: Балдарды чум – jандарга тазыктырып,  нак, бирлик куун – санаалу  болорго улалтары.

Керекту jазал: Алтай аш – курсак, маргаан -  ойындарга керекту jепселдер.

Одор аайы:

Байрамнын ачылтазы.        Алтай кай угулат.

Чачылган корон соокту
Чаган ай тугенди.
Кышкы кун узаады
Кышкы тун кыскарды.
Кош казанду кочкор ай келди.
Чага байрамды уткырга
Албаты – jон jуулды.
Эски jылды уйдежип,
Эпту – jопту jыргайлык.
Jаны jылдын байрамын
Jаба jуба уткуйлык.

Jаны jылды уткыыры – ол бастыра албатылардын сууген байрамдарынын бирузи болуп jат. Алтай албатыда ол Чага байрам. Чага байрам – ол бистин обоколорис байрамдаган jаан учурлу байрам. Чага байрам – кун узаганынын, jылдан амыр – энчу чыкканынын байрамы ла суунчизи. Онойдо ок узун мойынду корон сооктон чыгым jок, оору -jобол jок чыкканын керелегени.

Презентация ( Jалама буулап jандары)

Ада-кижинин ада-öбöкöзинин ϳанын ϳандап турган бир учурлу чӱм- ϳаны – ол ϳалама буулары. Jалама буулаш Алтайды кӱндӱлеген ϳан. Алтай кижи кандый бир ϳаан ϳол – ϳорыкка  барып jатса бийик ажуларга токтоп, Алтайына бажырып, олордон алкыш быйан сурап, барааткан керегим бӱтсин, ϳол- ϳорыгым ϳакшы болзын, оору-ϳобол табарбазын, айыл -ϳуртым, бала баркам амыр-энчӱ ϳатсын болзын деп , калыгым токыналу ϳатсын деп акту кӱӱнинен айдынып ϳалама буулап ϳат. Jаламаны ыраак ϳорыкка барып ϳаткан кижи озолондыра амадап, белетеп алар.

Jалама-кыйра-

Jаламаны ак, кöк, сары бöстöн эдет. Оны кӱнет ϳерге буулар, бöсти узада сыныла эки ööлӱ кире ϳалама эдер. Jаламанын узуны 50-60 см болор учурлу. Jаламаны чет, мöш, кайын, тал агаштарга буулар jанду.

Чычкан jыл киргенине учурлай чычканактын биjези. Кожо туруп биjелеп чычкан jылды уткыгар.

«Чычканак ла кожо биjе»

Балдар улгерлер кычырат.

Чага, чага, Ак –Чага

Алтап кирди Алтайга.

Jуулыжыгар  jыргалга

Jаны jылды уткыырга

Чага – сууген байрамыс

Чого  jуулып суунели

 Кирип jаткан бу jылда

Эзен – амыр jурели

Ай-Кысчак ла Кун- Уулчак

Чага – Таадак балдары

Бисле кожо ойнозын

Jаны jылды уткызын

Алтайыска баш болзын!

Амыр – энчу ол турзын.

Бала-барка чыдазын,

Эли – jоны коптозин

Артем ла Ксения кожонын слерге сыйлайт «мен тудурым Чымынды»

Мындый дакшы байрам кунде, алтай албаты бойы дарандырган кеп-кийим кийет. Тере-тонын, алтай боругин, башпак одугин, чегедегин кийет.

Бугунуги кунде бистин де балдар дарандарылган бойынын алтай кебин,чачтарын слерге коргузерге дат.

Мындый суунчилу байрам кунди алтай албаты ойын-маргаандарын откуретен эди.

Алтай ойын - маргаандар

Армакчы тартыш,  ат jарыш, кол дыгыш.

Байрамнын учы:

Эски 1ылды уйдежип,
Эпту кожо 1ыргайлы,
Эне – аданын айтканын
Эске алып 1урели.
1аны 1ылдын байрамын
1аандар – 1аштар 1ыргайлы
1анарган 1ылла албатым
1анарлажып 1урели.
Келгенерге быйан
Укканарга сый

- Быйанду состор айдары.

1аан 1аштулар быйанду состорин айдары, кунзегени сый берер, алкаар. Келер туштажуга 1етире 1акшы болзын!