Сказка "Репка на новый лад"
план-конспект занятия (старшая группа)

Муниципал текши  ӱредӱлик бюджет тӧзӧми.

Кырлыктыҥ текши ӱредӱлик школыныҥ бӧлӱги

«Кырлыктыҥ огоош балдарыныҥ сады»

«Тату чалкан»

(6-7 јашту балдарды алтай тилге ӱредерине болушту)

                                               Тургузаачылар: Дешева М.Д., Октошева И.Б.

                                       Кырлык јурт 2023ј.

                  Тема: «Тату чалкан» деп чӧрчӧкти кӧргизери

           (6-7 jашту балдарды алтай тилге ӱредерине болушту)

Ӱреду амадузы: ТРИЗ-технология тузаланары.

Бӱдӱретен амадулар:

1.Ар-бӱткенди кӱски солынталарды танып, олордыҥ темдектерин чокым айдып билерине ӱредери;

2. Рольдорды айдып, сӧзлик ишти элбедери;

3. Кееркедим чӱмдемелле jилбиркедери, тилин темиктирери.

Таскамал уулантылар:

1.Ӱреду-темиктиру билгирлерин чокымдаары;

2.Эрмек-куучынын, тилин темиктирери;

3.Кеендик- jарашты оҥдоорына таскадары.

Озолондыра иш: «Тату чалкан» деп чӧрчӧкле таныштырары.

Балдардыҥ тузаланар эдимдери: кажы ла геройдыҥ кийими, турачак.

Ӧйи: 25 минут.

I.Балдарды ууламjылар бӧлӱк.

Таскадаачы: Jакшылыкту кӱнле кару балдар, ада-энелер!

- Алтайыска база ла катап кӱс jедип келди. Ар-бӱткенде jаан кубулталар ӧдӱп jат. Кӱс- ол jылдын эҥ ле бай ӧйи. Агаштар, jердиҥ ӱсти сап-сары кеп-кийимин кийип, алтын торколо jабынат.

Балдар ӱлгер кычырат.

1.Кӱс будыйт алтынла

Jалаҥды ла кырларды

Jанып брааткан турналар

Ачу ӱнденип айланды.

2.Кӱн булуттын алдынаҥ

Кӧрӱнип, ойто ло jажынат.

Изӱ jараш jайысты

Узак ундыбай jӱрерис.

3.Кӧзнӧк алдында

Кӱс камдайт

Jалбрактарын jолго

Чачып сӱӱнет.

Таскадаачы: Кӱс келген деп канай билдигер?

Балдардыҥ каруулары:  Jалбырактар саргарат,jерге тӱжет;куштар jылу jер jаар уча берди; улус кӱски ижин эдип jадылар; огородто jӱзӱн-jӱӱр маала-ажы быжып калды.

II. Тӧс бӧлӱк.

Таскадаачы: Бичиичилер бойыныҥ бичиктеринде кӱсти база мактап, jылдыҥ эҥ jараш ла бай ӧйи деп темдектейт. Бӱгӱн слерге, ада-энелер,  балдар «Тату чалкан» керегинде чӧрчӧк кӧргӱзип берерге туру.

«Тату чалкан»

Ойнойтон улус: Таадак,  Jаанак, Айару, Амаду, Тайгыл, Ак-Кол, Пӧтӱк, Мурка, Кискечек, Теертпек, Тарбаган,Чычканак

Таскадаачы: Бийик туунын эдегинде, чакпынду суунын jарадында, содон кааза айылда Таадак ла Jаанак jуртаган. Бир катап Таадак быжырган тату-у-у чалкан jиир кӱӱни келди. Jаанак дезе Таадакка ачынды.

Jаанак: (столдон казанды тургузат, ачынып айдат)

-Талканды  jии, тату чалкан jок то

Оны jиирге турган болзон  отургыс.

Таскадаачы: Таадак укты, сананды, чалканды барып отургысты.

(Таадак бажын тырмап, колын jамып, айылдаҥ кӱректи алып, грядка казып, ары jажынганча базып jат. Чалкан кирип, грядкага отурып jат. Пӧтӱк кӧрӱнип келет.)

Пӧтӱк: Ку-ка-ре-ку! Jалкуурба, эстебе, маала-ажынды jуу!

(Таадак туранаҥ чыгат. Ӱзе jанынан тату чалканды  аjыктайла, колын jайат.)

Таадак: Тату чалканныҥ ӧскӧнин. Мындыйын бирде кӧрбӧгӧм, куулгазыннын куулгазыны. Тату чалкан арайла болзо, тенериге  jетпей туру. Бир-эки, бир-эки,Тату чалкан чыксан (чалканды тартат)

Тату чалкан: Чыкпазым, меге мында да jакшы!

Таадак: Канайдайын, нени эдейин? (бажын тырмайт)

Пӧтӱк: Ку-ка-ре-ку!  Jаанакты болужарга кычырзаар.

Таадак: Jаанак, сен кайда? Jаанак, келзеҥ турген! Меге келип болушсаҥ, коркийим.

(Jаанак туранаҥ чыгат, колын арчыйт jикпезине.)

 Jаанак: Не болды?

Таадак: (Тату чалканды кӧргӱзет) Бу бейин кӧрзӧҥ.

Jаанак: (Тату чалканды айландыра базат, бажыла jайкайт, колын jайып кайкайт)

-Кӧп jаш jажагам. Jе мындый чалкан кӧрбӧгӧм, куулгазынныҥ куулгазыны,

Таадакка болужайын.

(Чамчазынын колдорын тартып, Таадактыҥ кийнине турат)

Таадак ла Jаанак : (чалканды тартат) Бир-эки, бир-эки, Тату чалкан чыксан!

Jаанак: Колдорым арып чылады,кызычагымды болушка кычырак. Айару, Айару! Jӱгӱр, Тату чалканды тартарга болуш, кызым!

(Туранаҥ Айару чыгат)

Айару: Барып jадым, Jаанак  (Тату чалканды аjыктайт)

 -Тату чалканыҥ jаанын, jаражын (Jаанактын кийнинеҥ турат)

 Таадак,  Jаанак ла Айару: Бир-эки, бир-эки Тату чалкан чыксаҥ.

Тату чалкан: Айттым чыкпазым деп,  чыкпазым.

Айару: Тату чалкан колго берилбейт, акамды айдарга келижет. Амаду ака, бери  jӱгӱр, Тату чалканды тартарга болуш.

Амаду: (туранаҥ чыгат) Болужарым, болужарым

( колындӧн тӱкӱрет, арчыйт, Айарунын кийнине турат).

Таадак,  Jаанак, Айару, Амаду: (чалканды тартат) Бир-эки, бир-эки Тату чалкан чыксаҥ.

Тату чалкан: Мен чыгар кӱним келбейт.

Амаду: (кайкайт) База кемди айдактар?

Айару: Тайгылды кыйгырактар. Тайгыл, ийдичегим кел, Тату чалканды тартарга болуш.

Тайгыл: (туранаҥ чыгат, ыраак туруп алды)

-Болужар эдим, jаҥыс грядкалардын ӱстиле меге мантаарга jарабас. Таадак мени коркыда, неле-неле согып ийер.

Таадак: Менеҥ сен коркыба, Амадуныҥ штанынаҥ тартынып ал.

Таадак,  Jаанак, Айару, Амаду ла Тайгыл: Бир-эки, бир-эки. Тату чалкан чыксаҥ.

Тату чалкан: Чыкпазым!! (ары айланат)

Тайгыл: Эй, Ак-Кол, иш  jок канай отурарга, чыгып болушсаҥ.

Ак-Кол: (туранаҥ чыгат, эстеп, тартынат) Гав-гав! Слерде мында не болгон?

 Тайгыл: (Тату чалканды кӧргӱзет) Кӧрзӧн, кандый jаан Тату чалкан ӧскӧн, а чыгара тартып болбой jадыс. Мениҥ куйругымнаҥ тартын.

Ӱзе jаба: Бир-эки, бир-эки, Тату чалкан чыксаҥ.

Тату чалкан: Jоок!

Мурка: Мяу-мяу. Слер нени эдип турыгар?

Ак-Кол: Тату чалканды чыгара тартып болбой jадыс. Болуш сурап турубыс.

Мурка: Тату Чалканды ба? Бир конок каймак тарткан болзогор, болужар эдим.( jаланат, ичин сыймайт). Мен слерге болушка база бир кискени айдайын. Кис, кис, кис Кискечек сен кайда?

Кискечек: Мяу-мяу барып jадым.Тату чалканды тартарга болужайын.

(Кискечек Ак-Колдын куйругынан тудунат. Мурка тактага отурып, тырмагын пилкала арчыйт.)

Ӱзе jаба: Бир-эки, бир-эки,Тату чалкан чыксаҥ.

Тату чалкан: Бу кандый чаптык немелер эди. Меге шыра болды.

Кискечек: Мяу-мяу, мен билерим биске кем болужар (колын озындӧн экелип,  кыйгырат) Чычканак, Чычканак. Сен кайда?

Чычкан: (тураныҥ jанынаҥ шыгалайт) Мен кискенеҥ коркып jадым, пи-пи-пи.

Кискечек: Коркыбай чыгып, биске Тату чалканды тартарга болуш. Мениҥ куйругымнаҥ тудун, Чычканак!

(Ӱзези чалканды тартат)

Ӱзе jаба: Бир-эки, бир-эки, Тату чалкан чыксаҥ.

Тату чалкан: Сананбазымда!

(Теертпек кийдире jӱгӱрет)

Теертпек: Мен Теертпек, теертпегеш, каймакла былгалган, очокко отургызылган, кӧзнӧкко соодылган.

Таадак: Кӧрзӧгӧрдӧ, Теертпек! Сен кайдаҥ келгеҥ?

Теерпек: Мен Таадактаҥ качкам, Jаанактаҥ качкам. Эҥ ле кӱчтӱзин бедиреп, jолло тоголонып барадым. А слер нени эдип турганар?

Таадак: Тату чалканды чыгара тартып болбой  jадыс.

Теертпек: Кунукпагар мен билерим слерге кем болужар (мобильный телефон чыгарып, куучындажат) Алло! Тарбаган, сен Тату чалкан jиирге сӱӱп турган ба? Jе ондый болзо болужып чык. (колында кӱректу тарбаган чыгат)

Тарбаган: Jе, кайда слердиҥ Тату чалканаар?

Теертпек: Бу не Jаражай. (Тату чалкандӧн улайт)

Тарбаган: Бу биске неде эмес. Оны мен кычыклайдым.

(Будынаҥ чалканды кычыклайт)

Тату чалкан: Ой-ой-ой! Ха-ха-ха!

Таадак: Кажы ӱзегис тартактар.

(Бой бойыныҥ кийнинеҥ туруп, Тату чалканды тартат. Тату чалкан турат.)

Таскадаачы:  Jерде ӧскӧн Тату чалканды ӧмӧлӧжип чыгарды,

Таадак маала-ажыла,  Jаанакты ла кызычагын jазап эттире кӱндӱледи,

Тайгылга сӧӧк берген, сӱӱген кискелер сӱт ичкен, чычкан коркий аш терзин. Албаты-jон jыргазын, алкыш-быйанын айтсын, Алтын кӱсти мактазын.

III.Рефлексия.

Ойногон балдардыҥ аттарын таскадаачы айдып таныштырат.

Таскадаачы балдарга сурактар берет.

-Слерге «Тату чалкан» jарады ба?

-Чӧрчӧктӧ jылдыҥ кандый ӧйи кӧргӱзилген?

-Слерге бу чӧрчӧкти ойнорго кӱч болды ба, айса, jеҥил бе?

-Сӱреен jакшы! Эне-адагарда jарады бу чӧрчӧк, слердиҥ ойынарды кӧрӱп, кӱӱн санаагыс кӧдӱрилди. Быйан болзын,балдар!