Тыва улустуӊ эдилелдери
методическая разработка (средняя группа)

№

Кичээлдин

кезектеринин

аттары

Кичээлдиң тургузуу

Башкының күүседир ужурлуг ажыл-

чорудулгазы

Уругларның

күүседир ужурлуг

ажыл-чорудулгазы

Кичээлдин

үези

1

Организастыг

кезээ.

Психологтуг

белеткел

Уругларны кичээлге

белеткээр, хей-аъдын   көдүрер.

Хун адам, чер ием,

Бай оран –тандым,

оршээ хайыракан

Амыргын-на, амыргын!

Ажылдаар олудун

хынаар, белеткээр.

2 м

2

II. Киирилде

кезээ        

Билигниң

онза-

чугулазын

тодарадыры

Шулук

Башкы: Кичээливис эгезинде Е.Танованыӊ «Төрээн чурт чүден эгелээнил?» деп шүлүүн дыӊнаптаалыӊар аа, уруглар.

Төрээн чурт чүүден эгелээнил?

− Ааттынган кавайындан.

 − Авазыныӊ ырызындан.

− Артап эрткен эргининден.

 − Авыралдыг кожалардан.

Башкы: Уруглар, ынчаарга, бистиң чурттап турар суурувусту канчаар адаар бис?

Башкы: А бистин кожуунувус  төвүн канчаар адаарыл, уруглар?

Башкы: Эр-хейлер, кончуг шын харыыладыӊар.

-Ам мени дыӊнаарыӊарны база чуруктарны кичээнгейлиг көөруӊерни диледим, уруглар.

Уругларныӊ бирээзи Е.Танованыӊ «Төрээн чурт чүден эгелээнил?» деп шүлүүн тода чугаалаар.

-  Эрги-Барлык суур деп адаар бис (уругларныӊ  харыызы)

- Бистин кожуунувус төвүн Барыын – Хемчик кожуун  деп адаар.

2 м

3

 Башкы

уругларга тос-карактын чуруун база бодун

көргүзер.

Чорудулга кезээ

Презентация «Тыва кижиниӊ эдилелдери»

Башкы: Бистерниӊ тыва чоннуӊ  канчаар-даа аажок кайгамчыктыг үнелиг эдилелдери дыка хөй. Оларныӊ иштинде база бир солун эдилелди коолунер уруглар.

1 ги слайд «Тос-карак»

Башкы: Уруглар, бо дээрге тыва улустуӊ национал эдилели «Тос-карак». Өгнүӊ херээжен ээзинин эдилээр эдили, кырган-аваӊар азы аваӊар эртен эрте туруп келгеш, сүттүг шайыныӊ үстүн аякка кудуп алгаш, «ажы-төлүм каӊ-кадык, мал-маган онча менди болзун» деп чалбарып номчувушаан, ак-көк дээринче чажып өргүүр.

 Сүттүг шайывысты чажар эдилеливисти эки сактып алыры-биле кады адаптаалыӊар, уруглар.

Башкы: Тос-каракты канчаар ажыглап турар-дыр бис, уруглар?

Уруглар (башкызы-биле кады адаар): «Тос-карак».

-Тос-карак-биле сүттүг шайны чажар. Кижилер каң-кадык болзун дээш чажар (уругларныӊ янзы-бүрү харыылары).

10 м

4

«ϴɵредиглиг

сорулгазын

салыры

Ынчаарга бөгүн бистер кичээливиске чунун дугайында чугаалажырывысты тывызыктын дузазы – биле билип алыр бис, ынчангаш кичээнгейлиг тыварынарны  диледим.

Шынгыр-шынгыр бажында

Шылба кара дозунде       ар.209

(чавага, боошкун)

5

II.  Практик        

иг кезээ.        Чаа

билиглерниң

ажыдыышкыны

Сулашимчээшкин:

Башкы: Эр-хейлер.

2 ги слайд «Боошкун»

Ам дараазында чуруктан адын катаптаптаалынар уруглар.

- Чавага, боошкун дээрге чуге херек чувел уруглар?

Башкы: Кончуг шын харыыладыӊар. Боошкун дээрге тыва кыс кижилернин каасталгазы-дыр, эр-хейлер.

Боошкунну чүнүӊ-биле кылып каастаан-дыр?

Башкы: Дыка-ла угаанныг уруглар-дыр силер. Шын харыылап ажылдааныӊар дээш, ойнаптаалыӊар, че-ве, уруглар.

Сула шимчээшкин  Танцы»

Дыштанып алган бис, кичээливис уламчылаар бис.

Оюн соонда 

Настья ыглап кирип кээр.

Башкы:  -  Бо кым ыглап кел чыдар чоор, көрүп көрүңерем, уруглар.

Башкы: Бодундан айтырып көрээлиңер аа, чүге ыглап кел чыдар уруг боор.

- Чараш уруг Настья, чүге ыглап турарыӊ ол?

Настья:- Чүге дизе, эштерим-биле ойнап тургаш, боошкунум чидирип алдым, башкы. Ол дээш авам мени кончууру чадавас.

Настья катап база-ла ыглай бээр.

Башкы: Настья, оожургап алырыӊны диледивис, сеӊээ канчаар дуза кадарын өөренип көөр бис.

- Уруглар, ам кандыг дуза Настьяга кадып шыдаар бис? Кады боданып көрээлиӊер.

Башкы: Уруглар, эр-хейлер. Мен база силерниӊ ышкаш бодалдыг турдум.

- Бо Настья ыглап кел чор-ла, башкы 

(уругларнын янзы-бүрү  харыылары).

Настьяга бистер чинчилерден чараш боошкундан ам кылып бээр бис, башкы.

6

Эге быжыглаашкын.

Чаа билигни туннеп чугалаары

− Ынчаарга, бистерде боошкун кылыр херекселдер бар: чинчи-шуру база бар. Бистер ам кончуг шалыпкын кылыптаалыӊар аа, уруглар.

Настьянын ыглаары соксап, аажок өөрүп турар.

Башкы: Уруглар, ажылдаарыныӊ мурнунда, салааларывыс эки туттунгур болуру-биле сула шимчээшкинни кылыптаалыӊар, че-ве.

Тыныш органынга  мергежилге.

- Настья: Четтирдим, мен база силерге дузалажып шыдаар мен

7

Чаа теманы быжыглаары.Бот ажыл.

Башкы: Бистер баштай бөлүүвүске хостуг үевисте пластилин-биле боошкунну чуруп алган болгай бис, уруглар. А бөгүн ону канчаар чедир кылыр бис, уруглар.

Башкы: Бо бичии стол артынга дискектенип олуруп  алгаш, баштарыӊарны ажылыӊарже углай бичииден доңгайып алыр силер. А ооргаӊарны дорт тударын утпас болгай силер аа, уруглар.

Башкы уругларыныӊ чанынга олурупкаш, кылын саазын кырынга баш удур пластилин-биле чуруп алган  (пластилинография)  боошкунун  кырындан чинчилер-биле  чараштап тайылбырлавышаан, каастап эгелээр, оожум аялгага ажылдаарлар. А Настья уруглар-биле кады ажылдап кириптер.

Уруглар ажылын удаа-даара доозуп эгелээр. Ажылчын олуттарын база аайлап турарлар.

Башкы: Кандыг кончуг дузааргак уруглар боор, кылып алган каасталгазыныӊ онзагай чаражын аа.

Карактарывыс дыштандырыптаалынар

- Уруглар, ам Настьяга белек кылдыр бээривис арткан-дыр.

Уруглар эжинге боошкунну көргүзүп, белекке сунуп турарлар, а Настья чоогунда тургузуп каан столче делгеп салып турар.

- оон кырынга чинчилерни чыпшырар бис.

(уругларныӊянзы-бүрү харыылары).

Настья: - Эштерим, силерге улуу-биле четтирдим, моон соӊгаар кичээнгейлиг болур мен.

8

III Тончу кезээ.

Кичээлди туннээри.

Уруглар: Настья, ам ойнап чорааш, кичээнгейлиг болуруӊну күзедивис. Бистиӊ белээвисти эки эдилээр сен.

Настья чүктеп алган бичии пөс хавындан конфетаны уругларга четтиргенин илередип үлеп бээр.

Ол үеде башкызы уруглар эскербейн турда, баш удур белеткеп алган боошкунну уштуп алыр.

Башкы:- Уруглар, көрүӊерем, кылып каан боошкуннарыӊар ёзулуг шын боошкунче хуула берип-тир.

Чүге дизе, силер, эжиӊерге сеткилиӊерден дуза катканыӊар ол-дур ийин.

Настья, бээр кел, шымда.

Башкызы  Настьянын чажын боошкуннап тургаш, айтырыгларны уругларга салыр.

Настья: Кайгамчыктыг чараш боошкунну белекке бергениӊер дээш, четтирдим, уруглар. Мен ышкаш ойнап чорааш, чидирип алзыңарза, бо боошкуннарны кыс эштерим, силерге база бээр мен. Четтиргеним илередип,менде бар конфетамны эштерим силерге сөӊнедим.

6 м

9

Рефлексия

- Бис кандыг чуруктар коруп турдувус, уруглар?

Тыва чоннуӊ эдилели «Тос-карак» база кыс улустуӊ каасталгазы «Боошкун»  - - Силерге солун, чараш болду бе, уруглар?

  -  Настья чүге ыглап турганыл?

- Настьяга дузаны кадып шыдаан бис бе?

- Четтирдим, уруглар, шупту эки кичээлдээн бис. Мооң-биле кичээливис доозулган, эр-хейлер!