Сценарий праздника Сагаалган
материал

Темэ: «Сагаан  hарамнай hайхан даа!»

Зорилго:1)Үхибүүдтэ  Сагаалган тухай танилсуулха ба буряад заншалта соелые hэргээхэ, уг гарбалтай танилсуулха.

2) Буряад хэлэнэйнгээ уян нугархай, зөөлэн тодыень ухибуудтэ ойлгуулха.

3) Уран гоёор шүлэг уншажа hургаха

4) Төөлэй, сагаан эдеэгээр айлшадаа хүндэлхэ ёhо заншал ойлгуулха.

Нааданай  ябаса:

 Айлшад табсанай  саагуур hуунхай,  дуунай хугжэм зэдэлнэ, сагаан эдеэн, төөлэй бариhан ухибууд ороно.

1-хи басаган:   Сагаан hараар,

                          Сагаан hараар амаршалжа,

                          Хэбэд номхон Хэжэнгэдээ

                          Хэтын магтаал дууланам.

                          Уулаараа натуухан даа,

                          Уhаараа номгохон даа,

                           Хэжэнгэмнэй.

2-хи басаган:  Сагаан эдеэтэй-

                          Суршэжэ байхамнай болтогой!

                          Сагаан зантай-

                          Солотой hуухамнай болтогой!

                          Сагаан замтай-

                          Сарюун ябахамнай болтогой!

                          Сагаан сэдьхэлтэй

                          Сог зали бадаруулхамнай болтогой!

3-хи хүбүүн:    Хори нэгэдэхи зуун жэлнэй

                           Хододоол амгалан унгэрэг лэ

                           Хун зоной  аза талаан

                           Хэзээдэш буянтай байг лэ!

Төөлэйн дуун гуйсэдхэнэ, үхибүүд сагаан эдеэн, төөлэй айлшадтаа барина. ----Зай, үхибүүд ерээд байhан айлшадтаа булта бодоод «Сагаалган» тухай дуугаа  бария.

- Бэрхэнуудтэ даа, hуугты.

    Сагаалган! Уг гарбалаа дурдан  зугаалая. Нэгэ наhамнай нэмэжэ, наадамнай дэлгэрэг, нэрэмнэй дурдагдажа, нютагнай алдаршаг. Энэ багахан үгэ ехэ гүнзэгы удха шанартай, баян дэлгэр дэлисэтэй, хүнэй зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэн байдаг!

- Yхибууд, бидэ сагаалган тухай хөөрэлдэhэн байнабди, мунөө манда хэлэжэ үгыт:

- Сагаалган гэжэ юүн бэ? (Буряад зоной hайндэр).

- Мунөө манда Эдир баатар хүбүүн , Сагаан hара  тухай шүлэг уншахань, шагная:

                                      Сагаан hарамнай

                                      Сахюуса наншадаар

                                      Салгидан дэлгэрэн буубал даа,

                                      Сагаан hарамнай сахюүртан гараа

                                      Сагаан эдеэмнай  салгидан дэлгэрээ.

- Таанад заншалта буряадай hайндэр  тухай hайн  мэдэнэт.  (Сагаалган)

- Зүб даа,  би мунөөдэр таанадтаа буряадууд  урдандаа хайшан гээд айлшадые угтадаг байгааб гэжэ танилсуулхам.

- Зай, мунөө булта наашаа ерэгты даа.

Хэжэнгэ нютагнай баян даа. Тойрөөд  хада ууланууд, аршаан булагтай, гол горход, ой модоор, ухэр малаар баян даа нютагнай.

-Урдандаа буряадууд айлшадайнгаа мори сэргэдэ уяад, хадаг баряад угтадаг байгаа.

-Мүнөө  маанадые хүгшэн эжы, үбгэн  аба хоернай  айлшалхыемнай хүлеэжэ байна.

-Мэндээ хугшэн эжы , убгэн аба хоер!

-Хүгшэн эжы ба аба хоёр, маанадта урдандаа буряадууд хайшан гээд айлшадаа угтадаг байгааб, харуулжа үгыт.

- Хундэтэ айлшад , үхибууд орожо хайрлагты.

Үбгэн аба  ба хушэн эжы хоер хадагаа баряад гэртээ уринад.

-Урданай еhоор эрэ хүниие баруун  таладаа  hуулгадаг, эхэнэр хүниие зүн  таладаа  hуулгадаг байгаа.

-hуужа хайрлагты , сагаан эдеэнhэмнай ,халуун бүхэлеэр эдеэнhэмнай ама хурэгты. Нэн түрүүн аха , наhатай хүүндэ хониной толгой баридаг юм. Духа дээрэнь гурбалжан хутагаар зураад хамараарнь  айлшанда табидаг байгаа. Айлшан төөлэйн толгойhөө гурбан хусөөг мяха отоложо галдаа ургөөд, нара зуб эрьелдүүлээд хун зондо hайниие хүсэдэг байгаа.

                               Хүндэтэ айлшад,

                               Хүхюу зугаатай ябажа

                               Хододөө тэнюун сэдьхэлтэй,

                               Энхэ элуур бэетнэй

                               Зол жаргалтай ажа hуугыт даа!

hайниие хусөөд нэгэ зүhэм мяха эдеэд эрэ хүнүүдтэ үгэнэ. Энэ эдеэ эрэ хүн ама хүрэхэ ёhотой.  Эхэнэр хүүндэ шанаhан шуhа табидаг байгаа.

        -hайн даа хгшэн эжы аба хоер, бидэ ехээр баярлаабди. Ухибууд хүгшэн эжы аба хоёртөө hайниие хүргэжэ үреэлээ, дугаа дуулажа хатархамнай гү? үухибүүдэй зубшөөл)

Хүтэлэгшэ:

                            Хүндэтэ аба эжыдээ

                             Халуун мэндэеэ хүргэе

                             Хонгёо дуугаа дуулажа

                             Хатар наадаяа харуулая.

                                                                                        (Ёхор хатарнад)

- Зай үхибууд шүлэгөө ,уреэлээ эхилэе.

1-хи үхибүүн:       Баян дэлгэр заншалтай,

                               Сагаан торгөн хадагтай

                               Буян далай Сагаалган

                               Буряад дайдада бугаал.

2-хи үхибүүн        Бүтүү үдэр барандаа

                               Гэрэй өөдэнь татажа,

                               Хуушан юумээ хаяжа

                               Шэнэ харгы гаргаал.

3-хи үхибүүн         Эртуур баран золгожо

                               Бэлэг сэлэг барилсан,

                               Жэлэй уреэл хэлсэжэ

                               Сагаалганаа мандуулаа.

4-хи үхибүүн        Буруумнай булшантай даа,-

                               Бугаал, ерээл Сагаалган!

                               Даагамнай далантай даа,-

                               Дуугаа дэлгээл Сагаалган!

5-хи ухибуун        Сагаалганай hайханда

                               Хаанаш яанаш сугларая.

                               Сугларhанай урманда

                               Хүүен, хүхин наадая.

6-хи ухибуун        Сэдьхэлэйнгээ hайханда

                               Сээжын зугаа дэлгээе.

                               Эльгэ зурхэнээ дэлгэртэ

                               Эжыл абаяа уреэе.

- Yхибууд, мунөө намай hайнаар шагнагты даа, би шулэг уншахам, юун тухай энэ шүлэг соо хэлэгдэнэб, шагнаад хэлэхэт:

Хүтэлэгшэ:  Уг гарбалаа дурдан зугаалая,

                       Урин хабараа угтан дуулая,

                       Хүрьhэтэ алтан дэлхэй дээрэ

                       Хүн боложо турэhөөрнай

                       Нэгэ наhамнай нэмэжэ,

                       Наадамнай дэлгэрэг

                       Нэрэмнэй дурдагдажа

                       Нютагнай алдаршаг.

- Юун тухай энэ шүлэг соо хэлэгдэнэб? (Сагаалган)

- Нютагнай юун гэжэ нэрэтэйб? (Хэжэнгэ)

- Бэрхэнууд даа. Буулта альгаа ташая.

Дуугаа дуулаяа «Сагаалган, сагаан hарамнай»

Хүтэлэгшэ: Хуйтэн убэлые дабаха эрхэтэй,

                      Хүхэ нажарые амадаха золтой

                      Айл аймагаараа, арад зонтоёо

                      Айлшалжа ябаха аргатай болоhөндөө

                      Сагаан hарадаа сагаалган найрлая,

                      Зутан hарадаа зубөөр зугаалая.

7-хи үхибүүн  Буурал боложо, буянтнай жаргажа,

                          Булган дэгэл умдэжэ,

                          Бууза хоол барижа ябагты!

                          Сагаан hараар, Сагаалганаар!

8-хи үхибүүн   Хүгшэн эжы тухашаранхай,

                          Хүл хүнгэдэн hабанданхай.

                          Сагаан hараяа угтажа,

                          Сагаалганаа хүндэлжэ,

                          Табан үнгын хадагаа

                          Табинал даа гунгарбаадаа.

9-хи үхибүүн  Найман тахил табижа,

                         Муу мухайе арюудхажа,

                         Адис санзайгаар утана.

                         hайн hайханиие мүнхэлжэ,

                         Алтан зулаяа бадарана.

10-хи үхибүүн Арбан хоер жэлэйнгээ

                           Алтан холбөө эрьесээр

                           Сагаан hара морилоод,

                           Сагаалганаа бэлэглээ.

11-хи үхибүүн Үлзын элшэ буянгаар

                           Зоной сэдьхэл заяархаа.

                           Адуу малай хэшэгээр

                           Сагаан эдеэн сагаалхяа.

12-хи үхибүүнХоер гараа дэлгэhээр,

                          Хүнүүд баян золголой.

                          Хүгшэн , хүүгэн гэлтэгуй

                          Хүхюүн хугтай сагаалаа.

13-хи үхибүүн Буурал Буряад дайдаар

                           Дабшана Сагаалган!

                           Бууса зоной hайгаар

                           Дэлгэрнэ Сагаалган!

14-хи үхибүүн Эртүүр баран золгожо,

                           Бэлэг сэлэг барилсан,

                           Жэлэй үреэл хэлсэжэ

                           Сагаалганаа мандуулаа.

Хүтэлэгшэ: Бэрхэнууд, альгаа ташая.

- Үхибүүд ойлгодог гут, гэртэхимнай углөөгуур бухэн сайгаар, hумбэгөөр сэржэмэй ургэдэг. (үхибүүдэй харюу)

-Зүб даа, hун сэржэмнэй ехэ hайн сэржэм гэлсэдэг. Гэртэхимнай сэржэмэй үргэхэдөө  Буурал бабайдаа, түби дэлхэйн баабайнуудта , хамаг зоной,ухэр малай тулөө, hайн байхые сэржэмээ ургэдэг.

-Үбгэн аба хугшэн эжы хоёр, маанадта хөөрэжэ угыт, хайшан гээд hэы гэр соо дулаан байдагбэ.

- Зай үхибүүд харагты. Гал гуламтаа сэбэрээр , бузарлангуй байха ёhотой. Пеэшэн гал гуламтамнай хаана байнаб?

(үхибүүдэй харюу)

-Зүб. «hэы гэрэй тэгэн соо. hэы гэр сөө ушөө юун байнаб?(үхибүүдэй харюу)

- Зүб даа. Гэр соомнай табсан байна. Хубсаhаа буряадууд хаана хэдэг байгааб? (үхибүүдэй харюу)

-Анхандаа шифонерай орондо ханзанууд байдаг байгаа, тэрэ ханза соогоо хубсаhаа эбхээд хадагалдаг байгаа.

- Баруун таладамнай юун байнаб? (ухибуудэй харюу)

- Баруун таладамнай шэрээ байна. Зунай ба убэлэй умтари бэлдэдэг байгаа.Убэлэй умтари хониной арhаар ,зунай умтари хайшалаhан хониной ,унаганай ба тугалай  арhаар бэлдэдэг байгаа.

Хүтэлэгшэ:

-Үхибүүд урдандаа холын харгыда гарахадаа эдихэ юумэ абангуй ябадаг байгаа. Юундэб гэхэдэ, ямаршье айлда айлшалхада сагаан эдеэн, халуун мяхатай эдеэн, айл бухэндэ байдаг байгаа. Моринайнь  эсэхэдэ,морёо унуулаад табидаг  байгаа. Урданай буряадууд айлшадта ехэ анхаралтайгаар хандадаг  байгаа.

- hайнтдаа хугшэн эжы убгэн аба хоер, бидэтнай гэртээ ябахамнай.

-Зай, үхибүүд, манайда айлшалжа ерэхэдэтнай бидэ унэн зурхэнhөө баярлаабди

Үбгэн аба: Танадтаа зорюулжа шулэг уншахамни:

                                 Шэнэ жэлэйнгээ

                                 Шарай хаража,

                                 Нэгэ наhанайнгаа

                                 Нэмэлтэ узэжэ,

                                 Шэнэ байдалай

                                 Шэнжэ гэжэ

                                 Шэнэ хубсаhа

                                 Шэлэн умдэжэ,

                                 Баян бардан

                                 Байхын тулөө

                                 Эдеэ хөөл

                                 Элбэгээр бэлдэжэ,

                                 Бурхан тэнгэридээ,

                                 Орон дэлхэйдээ,

                                 Элинсэг хулинсагуудтаа

                                 Дээжыень ургэжэ,

                                 Сэдьхэлээ тэгшэлжэ,

                                 Сагаалганаа угтабабди.

                                 Сагаалганаа хундэлжэ,

                                 Сагаалжа жарганабди.

- Баярлаа! Нугөө жэл дахин айлшалхабди. Баяртай!

Хүтэлэгшэ: Сагаан hараар айлшадаа,

                      Сагаан хэшэгээр эжынэрээ,

                      Сагаан сэдьхэлээр амршалнабди!

Булта: Сагаан hараар! Сагаалганаар!

  Хутэлэгшэ: -Айлшадаа наашан дуудаяа.

                         Сагаалганайнгаа нааданда

                         Шангаар гараа барисалдан,

                         Шуран хурдан гэшхэдэлээр

                         Шууяса хатараа хатараял

 Бултадаа айлшадтаяа ёхор хатарана.