Сценарий национального праздника "Шагаа - 2016"
материал (старшая группа) на тему

МБДОУ «Диинчигеш» с. Суг-Аксы

 «ШАГАА – 2016 чыл-

мечи чылын уткуп тур бис»

Тургусканы:

 Монгуш Аэлита Владимировна

Суг-Аксы 2016г

Шагаа – 2016 чыл

 от олуттуг 2 кара менгилиг кызылзымаар мечи чылы унер.

Шагаа  деп чул?

Ай-Кыс:                                Шагаа дээрге тыва чоннун

                                               Чаагай сузук чанчылы-дыр

Айнын каазын, хуннун эртезин

Алгап йорээр байыры-дыр.

Кудер:                                     Чылдын солгу эргилдези

Чыккылама кышты солуур

Чаагай часты уткуп алыр

Шагаа айы – Чаа чыл-дыр

Башкы:  Шагаа – кышты удеп, частын келирин оштаан байырлал.Шагаада амылыг амытан бурузунун назынынга бир хар немежир. Ынчангаш «Шаг чаагай, шага чаагай» деп йорээп, чаа саган аа сут дег арыг чаагай кузээшкиннерни кузевишаан шагаавысты оюн-тоглаавысты эгелээр-дир бис.

- Бо чуу-дур уруглар?

- Ог.

-Шын-дыр, билир бис, огну Топ Азиянын кошкун чоннары шаг-тоогуден тура чурттаар оран-сава кылдыр ажыглап келген. Ол бистин кырган-аваларывыстын, кырган-ачаларывыстын база чурттап чораан унелиг оран-савазы болур. Ынчангаш «Ог, ог, огжугеш» деп шулукту чугаалаптаалынар уруглар.

        Шупту:        Ог, ог, огжугеш

Ондур чаагай чаглаавыс

Дожек,эт-сеп кайы хой

Дорже эртип сааданар.

Суттуг шайдан аартап

Сумележип ойнаалы

Ог, ог огжугеш

Огбелернин оргээзи.

Бистин оовусте   аалчы Чажармаа угбай  келген. Шагаа таварыштыр шупту мендилежип, чолукшуп алыылынар.

Аалга кирген, ак чем амзаар

Ада-огбем сагылгазы

Амга чедир тыва кижи

Ажыр баспайн сагып чоруур.

«Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар,

Арга кирген кижи саат дайнаар»

дижир болгай бис, аяк шайны ишпишаан , ырлаптаалынар.

ЫРЫ «Шайывыс»

Ам шупту олуруптунар уруглар. Чажармаа угбавыс чажыын чажып, йорээлин йорээр-дир.                             Чаа унген мечи чылда

Чаялганар будер болзун!

Ада-ие, ажы-толге

Аарыг аржык чагдавазын!

Ооредилге ажылынга

Оорушку турар болзун!

Эртем оруу ажык болзун!

Эргээ шолээ хостуг болзун!

Амыдырал экижизин!

Аас-кежик доктаазынам!

Курай! Курай! Курай!

Бистер Тывалар 7 чузун малывысты азырап чоруур бис. Мен тывызык салыптайн тывынар че уруглар.

Ажыл бурузун шупту кылыр

Ажылгыр-даа кежээпей боор.

Шанактаар-даа, тергелээр-даа

Шалып кежээ могап турбас!

Ол чуу-дур уруглар?

-  Аьт, шын-дыр. Оолдар «Аъдым» деп танцыны танцылаптар-дыр

ТАНЦЫ «Аъдым»

Башкы:  Ам 12  чылга кирген дириг амытаннарны адаптаалынарам уруглар.

Бир дугаар чылга кирген амытан чуу ийик?

- Куске, шын-дыр.

- Шын-дыр, теве - биле адааннажып, моорейлешкеш сагынгыр, тывынгыр чоруу-биле  улуг  тевени  ажып  тиилээш куске 1-ги чыл болган. Улаштыр кым адаптарыл?

- Куске, инек, пар, тоолай, улу, чылан, аът, хой, мечи, дагаа, ыт, хаван.

- Бис чуу  чылын  удеп,  база чуу чылын уткуп турар бис?

-  Бис хой чылын удуп мечи чылын уткуп турар бис.

        Шупту:        Тыва чоннун байырлалы

Шагаа хуну чедип келди

Чанчыл болган байырлалды

Чаштар бистер уткуп тур бис.

« Шагаа ыры»

Чараш кыстарывыс танцылап бээр дээн-дир оолдар олуруп алынар че.

Танцы «Ээлдек шынгырааш»

 Башкы: Тыва улустун кандыг аас-чогаалдарын ооренген ийик бис уруглар?

-  Тоолдар, тывызыктар, улегер-домактар, мерген-чугаалар, узун-тыныш, кожамыктар.

                                      Дурген Чугаалар            

                                                                                            Хойжулаза хойжулазын

Оорензе, оорензин                                                          Хондур-дундур хойжулазын

Оору -биле оорензин                                                 Хондур дундур хойжулааштын

Оору-биле ооренгештин                                           Кодан сынмас хойлуг болзун!

Оорушкузун ожурбезин

Оорушкузун  ожурбейн

Оору дешпип ондур чорзун!

Хоглезе хоглезин

Хойну чонну хоглетсин

Хойу-чону хоглээштин

Хоомей сыгыт хорлээлетсин

Чечектелзе, чечектелзин                                             Ойназа ойназын

Чернин суундан чечектелзин        Оолдар шупту ойназын

Чернин суундан чечектелгеш        Оолдар шупту ойнааштын

Челээш –биле чергелешсин                                       Ойнаарагын ойнатсыннар!

Шагаа хуну уругларга

Шагнын чаагай байыры-дыр

Оюн-тоглаа, каткы-чугаа

Ол хун черле узулбезин

ЫРЫ «Арбай-Хоор»

Оюн «Чадыр ог»

Чажармаа угбай: Мен силерге тывызыктардан салыптайн тып корунерем

Мээн оолдарым беш

Бежээлдирзи атташ

- Бо кымыл?

-Матпаадыр харап турары ол-дур.

Бо  кымыл?

- Бажы курлуг паштанып турары ол-дур.

- Ортузунда бо кымыл?

- Ортаа-Мерген хойну озээш, союп бузуп турары ол-дур

- А бо кымыл?

- Уваа-шээжек шеверлеп, дааранып орары   ол-дур

- Бо эн бичези кымыл?

- Биче Моовей-дир, буурек-Баарак манап олурары ол-дур

- Кылбас тутпас чувези чок

Кызыл-маадыр алышкылар.

Башкы: Чажармаа угбай биле «Аскак –кадай» деп оюнну ойнаптаалынарам

ОЮН «Аскак - Кадай»

Ам шупту четтинчиптинер «Челер-ойну» танцылаптаалынар

Танцы «Челер –Ой»

Башкы: «Сут-хол кызы чараш Сут-Хол оглу моге» дижир болгай ам  шагаага тураскааткан хурешти эгелээр-д ир бис.

«Хуреш»

Башкы: Байырлалывысты йорээл состер – биле доозар-дыр мен.Айнын чаазы

Хунум эртези

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур бис.

Ак-кок дээрим

Авыралдыг оран тандым!

Чаа-чыл бак чагдатпа,

Чаннык-халап дужурбе,

Чаагай кежиктен хайырла,

Чайнын  чаъстыындан,

Кыштын чымчаан хайырла!

Аарыгдан астырып тур,

Човуландан  дестирип тур,

Оршээ хайыракан!

.                                                  

,