Сценарий национального праздника встречи Нового года по лунному календарю "Шагаа - 2015"
методическая разработка (подготовительная группа) на тему

Темазы: "Шагаа-ыдыктыг байырлал".

Сорулгазы:

1. Шагаа деп тыва улустун байырлалы-биле уругларны таныштырып билиндирер;

2. Тыва улустун чаагай чанчылдарын, ёзулалдарын, йорээлдерин уругларга дамчыдар;

3. Уругларнын аас чугаазын сайзырадыр.

Дерилгези: Тыва огнун чартыы, огнун эт-херексели (тоскарак, артыш, аяктар, хонек, тавактарда тыва далган, саржаг, боорзак, суттен кылган ак чем).

Топ ханада чылдын 12 эргилдезинин чуруктары астынган.

Киржикчилери: Башкарыкчы–Кужугет А. К

                               Кырган-авазы – Хомушку Л. Д.

                               Аза-кадай- Дойбу Л.Д

Байырлалдын чорудуу:

Уруглар башкарыкчы-биле хогжум уделгези-биле залча кирип кээр.

Баш карыкчы башкы-биле уруглар залче кирип ора олурар ада-ие-биле чолукшуур (уруглар холдарынын адыштарын ору корундур улуг улуска сунар, а улуглар адаштарын куду корундур чолукшуп, амыр-мендизин айтырар)

- Мендээ-ле бе?

- Мендээ, мендээ!

Башкарыкчы:    Шагнын чаагай эргилдези,

Шагаа хунну унуп келди!

Шагаа хунун уткуул,

Сандан салып, айдызаал!

Башкарыкчы: Шагаа-дээрге Тыва чоннун ыдыкшылдыг байыры-дыр. Ол кыштын адактылып, частын дужуп келгенин бойдус-биле бир дем алгаан байыры-дыр.

Ыры «Кыш»

Башкарыкчы: Шагаа дээрге тыва чоннун онзагаай хоглуг байыры-дыр. Шагаа будуузунде чыылган чон хондур удувайн чораан дижир. Олар кожаннап, кажыктап, узун тыныштап, дурген чугаалажып, улегерлежип моорейлежип чораан. Бис база шак-ла ынчаар бис бе, уруглар?

Уруглар: Ие!

Башкарыкчы: Ынчаар болза, уруглар, узун тыныштаптар бис бе?

(Кузулдиг уруглар узун тыныштаар)

Башкарыкчы: Оош! Кончуг-даа уруглар-дыр силер. Богун бистин байырлалывыста ада-иевис база дурген-чугаалар белеткеп алган чуве, дыннаптар бис бе?

Башкарыкчы: Эр-хейлер-дыр, силер, ада-ие болгаш уруглар. А силер тывызык тып шыдаар силер бе? Тып корунерем!

Мыйыстыг – ан эвес,

Салдыг – ашак эвес,

Сыргалыг – кадай эвес.

Адыр дуюглуг – инек эвес! (ошку)

Кара ыдым хаалга кадарды (шооча)

Кегженгеш – хээптер,

Дайнангаш – таарыптар (хачы)

Дериткен кижи дээр манады,

Суксаан кижи суг манады (чаъс)

Соок кээрге дона бээр,

Чылыг кээрге эрий бээр (дош)

Шуглак чок удуур,

Суг чок чунар (диис)

Даалык-даалык чоруктуг,

Талдар карты чемиштиг (кодан)

Курс эвес ужар, куш эвес чалгынныг (ховаган)

Башкарыкчы: Оо! Силер дыка угааныг, тывынгыр уруглар-дыр силер. Шагаа хунунде чугле ойнааар эвес, аяк-шай пактап аштанып чемненир улуг байырлал чуве.

Сам «Аяк шайым».

Башкарыкчы: Суттуг шайны аартап ора тыва аъш-чем аймаан сактыптар бис бе? (уруглар адаар) Шын-дыр, уруглар! Тыва чоннун шаандан тура бардамнаар моорейин сактып корээлинерем!

(Башкарыкчы оолдарны дор мырнынче чалааш,

«Бардамнаар» деп моорейни эттирер)

Башкарыкчы: Оо, бардам-даа ында барды. Куш-шыдалынар-даа ковудей берди ыйнаан, оолдар, ам болза багдан тыртыжыптар бис бе?

Оюн «Баг тыртыжары».

Башкарыкчы: Тыва чоннун шагааны байырлап турда ыры, сыгыт-хоомей аалдарындан узулбес чораан чуве иргин. Бис база шак-ла ынчалдыр ырыдан бадырыптар бис бе!

Ыры «Декей оо!»

Башкарыкчы: Шагаа байыры чугле чылдын эргшилдезинин солчулгазын эвес, а улуг огбелерин хундулээр чанчылдыг болгай бис. Олар аал оранга келгеш бажыннарывысты артыжап-айдызаар, оран-тандыга чалбарыыр чораан. Ынчангаш мен бо бистин байырывысче кожа аалывыста чурттап чоруур кырган-ававысты чалап алган кижи мен.

(Холунда артыш тудуп алган кырган ава кирип кээр.

Уруглар огбе-биле чолукшуур)

Кырган-ава: Сол, менди-ле бе, уруглар?

Уруглар: Менди, менди!

Кырган-ава: Чыл бажы келди,  Чылан бажы союлду.

Эки чуве бээр келзин, Бак чуве ынай болзун!

Аъттыг кижи козулбес, арбай-тараа чаагай болзун!

Ажы-толдун хырны тодуг, аъш-чем элбек долу болзун!

Азыраан мал ковей болзун, арга-ыяш шыргай болзун!

Чаа чыл келди, чаагай чолду кузеди

Чоннун ажы-толу, чолукшунар, амыргын-на!

Башкарыкчы: Амыргын-на, амыргын! Дорже эртип аяк-шайдан чооглап корем, кырган-авай, а сен дыштанып турар аранда, уруглар сенээ шулуктерин чугаалап берзин.

(Уруглар шулуктээр)

Кырган-ава: Оо, чаптанчыг чаштарымны, холчок мени аммыраттынар. Шагаа хуну дужуп кээрге аалдын улуг огбези артыш кыпсып озуп орар чаштарны айдызап, артыжап бээр чораан. Шак ындыг чараш чанчылывыс утпайн сагыылынар уруглар. (Кырган-ава уругларны артыжаар) Артыш чыттын саны, йорээлдин кужу доктаазын дээш тыва чон шаандан тура чалама шарыыр чораан. (Кырган-ава уруглар-биле чалама шарыыр)

Башкарыкчы: Четтирдивис, кырган-авай, дорже дыштанып бистин уругларнын чараш ырын дыннап корем.

Ыры «Чунгуда».

(Залче Чылбыга-кадай кирип кээр)

Чылбыга:  Бо мында чуу деп мындыг дааш-шимээн, каткы-хог куттулуп турар чоор?

Башкарыкчы: Шагаа байырлап турарывыс ол-дур, Чылбыга.

Чылбыга: Шагаа деп таа чунер чуве?

Башкарыкчы: Шагаа дээрге кыш адакталып, частын кел чыдарын демдеглээн оюн-хоглуг байыр-дыр.

Чылбыга: Оюн дээрге мен ынак мен. Ойнаптар бис бе, уруглар!

(Чылбыга «Аскак-кадай» деп оюнну ойнадыр)

Оюн «Аскак-кадай».

Чылбыга: Ча-чаа, шылап калдым, ойнаарга туттуруп-даа албас улус шей силер, солун эвес-тир менээ.

Башкарыкчы: Ынчанмайн канчаар, угбай, сен тудуп чиир мен дээринге кым сенээ туттурарыл. Эр-хейлер, уруглар. Чылбыгы угбай, дорже эрткеш шайдан аартап орунда, оолдар сенээ «Тевек» деп самын коргузуп бээр-дир.

Сам «Тевек».

Башкарыкчы: Чылбыга угбай, ам бистин-биле ойнаар сен бе, бис сенээ база бир солун оюн айтып берээли.

Оюн «Ортеннежиир».

Ыры «Чедип келген шагаавыс».

Башкарыкчы: Чолукшуп-даа, ойнап-хоглеп хоорештивис. Чонувустун Шагаа найыр-байырынга сеткил сергек, омак-хоглуг кириштивис, черивиске оорушку узулбес болзун! Чаа чылды, чаа часты уткуп оштаан шагаавыска келир чылын чыглыылынар! Байырлыг!