сценарии праздников
методическая разработка (старшая группа)

                                    БОКТУ-КИРИШ БОРА-ШЭЭЛЕЙ БИЛЕ ШАГАА

                                              ( чижек сценарий)

Киржикчилери:

Бокту-Кириш –

Бора-Шээлей –

Дерилгези: Бокту-Кириш, Бора-Шээлей алышкыларнын оо, бичии стол, сандай, орун, огнун дерилгези; Тыва аялгалар.

                                                    Эгези

(Тыва аялга дынналыр). Ог иштинде Бора-Шээлей чааскаан сайзанактап олурар.

Бора-Шээлей: Бокту-Кириш акым мал-маган кадарып унген, чааскаан ойнаарга чалгааранчыын. Ковей эштерлиг болзумза аа, эштигде – эки, чалгааранчыг-даа болбас. (Ынча дээри билек уруглар «Челер-ойну» самнап, Бора-Шээлейнин аалынче кел чыдар. Чоокшулап кээрге, самнап доозарлар, оонден Бора-Шээлей унуп кээр)

Бора-Шээлей: Дааш эвес, дааш  дынналып тур, мал-маган шуужуп, халчып турары ол бе, азы ковей улус келгени ол бе? (кайгаан  элдепсинген  оонден унуп кээр).

Башкарыкчы: Амыр-мендээ-ле бе! Бо кым деп улустун аал коданны чоор? Ыт-куш сол тур-ла бе? (Чолукшуур)

Бора-Шээлей: Мендээ, мендээ! Ыт-куш сол, сол! Бокту-Кириш, Бора-Шээлей деп алышкынын аал коданында келдинер, уруглар. Мен Бокту-Кириштин Бора-Шээлей  деп дунмазы-дыр мен.

Баш-чы: Бора-Шээлей бис силернин аалынарга силер-биле шагаа байырлалы байырлап, ойнап-хоглээр дээш келгенивис бо, Бис «Челээш» уруглар садынын улуг болуунун уруглары-дыр бис. Уруглар Бора-Шээлей биле чолукшуп мендилежиилинер.

                                           Бурган башкы ыдыктап каан,

                                            Буян кежии бодаразын!

                                            Бурун тыва езу-биле,

                                            Мурнувуска согуржуулу.   (Уруглар чолукшуурлар)  

Бора-Шээлей: Кончуг шын келген-дир силер. Огже киринер, уруглар. Аяк-шайдан кудуп, аалчыларым хундулээйн. Мен акым Бокту-Кириш мал-маган кадарып унерге, чааскаан чалгаарап, ковей эштерлиг болзумза, олар-биле сайзанактап, ойнап-хоглеп шагаалап, байырлазымза  деп боданып кузеп олурдум. Экизиин, мээн кузелим буде берди, уруглар-биле ам-на сайзанактап ойнаар мен. Менээ чалгааранчыг болбас. Уруглар-биле шагаа байырлалын база байырлаар бис, солунуун! (Бора-Шээлей ооруп, уругларда аяк-шайын кудуп, чигир боовазын делгээн турар).

Баш-чы: Шагдан тура дойлаарывыс

                Шагаа хуну унуп келди.

                 Амыр-менди солушбушаан,

                 Ак чем амзап, йорээл салчыыл!

-Бора-Шээлей. бистин садиктин уруглары сайзанактап дыка солун ойнаарлар, сайзанак дугайында ыры база билирлер. Бора-Шээлейге ырлап бээр бис бе, уруглар

                                                                       2    

                                      Ыры «Сайзанак» Кууселдеде  Лилия, Номина

Бора-Шээлей: Тыва чонум шаандан тура

                            Тывызыкка ынак чораан.

                            Дылдан дылче дамчып келген

                            Тывызыкты  тывынарам.

- Уруглар, силерге тывызыктан тыптырайн, харыызын тыпкаш, догааштырып тывызыктан салыр силер.

                            Моорей «Тывызыктажыыл»

Башкарыкчы: Самнап ойнап хоглеп турда

                           Самчылар-даа ында калыр.

                           Садиивис кыстары –

                           Таанда чараш корунер-ле!

                                  Сам «Курай-курай»

- Дылдан дылче дамчып келген тывызыктап моорейлештивис уруглар. Шагаа байырлалынын база бир онзагайы – оюннар.

                              Кажаа ишти ооргаларда,

                              Халаннаткан ааткыыш белен.

                              Ушкажыпкаш удур-дедир

                              Ужугар дег таалал кайдал!

                              «Аскак-кадай», «Согур аза»

                               Ажы-толге каткы-хог, сот!

- Бора-Шээлей биле  «Аскак-кадай» деп оюндан ойнаптаалынарам, уруглар.

Бора-Шээлей: Шынап-ла уруглар «Аскак-кадай» оюнну ойнаалынарам! Мен Аскак-кадай болуйн бе?

                                    Оюн «Аскак-кадай»

Бора-Шээлей:  Шимченгир оюн ойнааш, суксай бербээн силер бе, шайдан ижинер уруглар. (уругларга шай кудуп, ойнап коргузер)

Баш-чы: Амыр-менди солушкаш

                Аалчымны хундулеп.

                Аяк шайым баштады

                Ажым-чемим салыр мен.

- Хундулээчел, биче сеткилдиг Бора-Шээлей уругга аяк-шайын ижип ора, чараш ырдан ырлап берээлинерем, уруглар.

                                                                            3

                                             Ыры «Шайывыс» Кууселдеде Аэлина,  Айпери

 Бора-Шээлей: Дурген-дурген чугаа

                            Дургектелдир бадыраалы!

- Аяк-шайны ижип дыштанып алдывыс уруглар. Дурген чугаага моорейлежип каалынарам. Че-ве кым дурген-дурген чугаалаптарыл!

                           Моорей «Дурген- чугаа»

(Дурген чугаа моорей соонда, ыт ээргени , мал-маган эдери дынналыр.  Кадарчылап чораан Бокту-Кириш акызы кирип кээр.)

Бора-Шээлей:  Акый Бокту-Кириш бистерде аалчылар келген, кадарчылаан кижи аяк-шайдан ижип олура , уруглар биле таныжып ал.

Башкарыкчы: Бис «Челээш» уруглар садынын улуг болук уруглары-дыр бис. Силернин аалынарга шагаа байырлалын силер биле байырлаар дээш келдивис. Оонерни  дунманар Бора-Шээлей ээлеп олурар. ол бисти  дыка эки уткуп хулээп алды.

Бокту-Кириш: Шын кылган дыр силер, уруглар, аалга шагаалаарга дыка солун. Мал- маган тоттур оъттаан, оларны карактавышаан силер биле шагаа байырлалын улаштыр байырлаалынар.

Баш-чы: Шагаа дээрге сурээ боктан

                 Арыгланып чарлыры-дыр.

                 Амыр-чыргал, буян синер

                 Чаагай ыдык сузуглел-дир!

- Оолдар, Бокту-Кириш маадырга дыштанып олурар аразында самнап берээлинерем.

                                          Сам «Аъдым»

Бокту-Кириш: Тевекчилер-даа чараш-тыр. Оолдарнын эрес кашпагайын коруп  олар биле аъттан тудуп ойнаалынарам.

                                        Моорей « Аът шалбалаар»

Башкарыкчы: Шагаа- арбын малдын кышты

                           Ашканынын демдээ ол-дур.

                           Аккыр суттен кылган чемнин

                           Арбын апаар  эгези-дир.

 -  Уруглар, тыва чемни чооглап ора, амдананып дайнап ора, уян ыры куттулуп кээр. Дыннаксанчыын тааланчыын. Шагаа байырлалын  алгап-мактап ырлаалынар!

                                     Ыры «Шагаа хуну келген»

Баш-чы: Шагнын чаагай эргилдези

                Шагаа хуну унуп келди.

                Чанчыл ындыг: артыш саннын,

                                                               4

                     Чаагай чыдын айдызанар!

- Бокту-Кириш акывыс уругларны артыжап, йорээлин йорээр. (Бокту-Кириш артыжап, суттуг шайын чажып, йорээлин салыр.)

Уруглар: Курай! Курай! (адыштарын кожа тудуп алгаш, курайлаар).

Бора-Шээлей: Кожумактап, баштактанчып –

                            Кожа тырттып ырлажыылы.

                            Ол-бо тала болуп алгаш

                             Ойнай-сылдай бадыраалы.

                                        Моорей «Кожамык» ( дааштыг хогжум херекселдери биле удеп тургаш ырлаар)

Баш-чы: Бокту-Кириш, Бора-Шээлей шагаа байырлалында уруглар шагаа дугайында чараш шулуктер ооренип алганнар. Силерге  чогаадыкчы шулуктерни шулуктеп бээр-дир бис.

                                       Уругларнын шулуктери.

Бокту-Кириш: Дыка-ла чараш шулуктер –дир уруглар. Бора-Шээлей дунмам бистерге кажыктарны эккээп берем. Эр кижинин экер эрес эжи аът-ла болгай, кажык биле аъттан чарыштырып ойнаалынарам.

                                        Оюн кажыктар биле «Аът чарыжы»

Баш-чы: Оолдарывыс, эр хиндиктиг чоннувустун , чер-чурттувустун камгалакчыларынын хей-аъды, сулде-сузуу бедик чорууру биле оларга онза ырыдан ырлап берээлинерем.

                                           Ыры «Кызыгааржынын ыры»

 Бора-Шээлей: Чарлып болбас ыдыктыг,

                             Чанчылывыс кагбаал.

                              Сагыызын дег камнаал,

                              Салгалдарга дамчыдаал!

Башкарыкчы: Энерелдиг огбелерим,

                           Эдек тутчуп чунгууланар.

                           Ажы-толдун омаан коруп

                           Амыр-дыш ап, чалыытканар!

Бокту-Кириш: йорээл состу чугаалаар.

                         Уткуп турар чылывыс,

                          Уттундурбас кежиктиг!

                          Уутунмас буянныг болзун!

                                                          5

                        Аъш-чем элбек болзун,

                        Арбай тараа  чаагай болзун!

                        Мал-маган арбын оссун!

                        Хайыралыг чурттумну

                        Каткы-хог эргизин!

                        Карактажыр чонум

                        Каас-шиник чурттазын!

- Моон-биле силерни уруглар, Шагаанын амданныг тыва чемин чооглаарынче чаладывыс!

                                       Шайлаашкын.