Бичии болуктун шагаа байырлалынын оюн – коргузуу: «Кырган – авам, кырган - ачам аалынга Кышты удеп, ойнап - хоглеп шагаалаалы».
материал (младшая группа)

Бичии болуктун шагаа байырлалынын оюн – коргузуу:

                                             «Кырган – авам, кырган  - ачам аалынга

Кышты удеп, ойнап  - хоглеп шагаалаалы».

Сорулгазы:

• Тыва улустун шагаа байырлалын таныштырар;
• Улустун аас – чогаалынга ундезилээш, уругларнын торээн тыва дылын сайзырадыр;
• Уругларнын эстетиктиг болгаш этиктиг кижизидилгени чорудар.

Дерилгези: ог, огнун дериг херексели, улегер домактар, 12 чылдын чуруу.

Чорудуу:

(Кырган ачазы биле кырган авазы огде олурар. Башкы бичии уруглар-биле кирип келгеш, кырган-ава биле  башкы чолукшуур. Оон соонда уруглар – биле члоукшуур).

Башкарыкчы:

Харлыг кыштын адак айы тонгелекте,

Хамык чоннун чыглып келгеш байырлаары

Шагаа-биле, эргим уруглар, шагаа-биле

Шагаа –биле кырган-авай, кырган-ачай!

Бичии болуктун уруглары силернин аалынарда  шагаалап келдивис кырган-авай.

Кырган-авай: ол-дур харын уругларым.

(кырган-ава чажыын чажар, кырган ача уругларны артыжап арыглаар).

Кырган-ава:

Айым чаазы, хуннум эртези,

эрги чылды удеп, чаа чылды уткуп тур бис.

Санымны салдым, чажыымны чаштым,

Чаламамны багладым, чалбарыымны кылдым.

Куске чылым тодуг-догаа болзун,

Унуш-дужут чаагай болзун,

Оът – сиген элбек болзун,

Азыраан мал хур турзун, ажы-толум аарывазын,

Ажы-толум улуг угаанныг болзун,

топтуг томаанныг болзун, курай, курай, курай!

Кырган-ача: - Шын кылган силер, уруглар. Мында шагаалап келген. А Шагаа деп чуу байырлал чувел?

Уруглар:

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук чанчылы –дыр.

Айнын чаазын, хуннун эртезин

Алгап йорээн байыры дыр.

Ыры «Шагаа». (Шупту ырлаар)

Башкарыкчы: - Уруглар, кырган-авай биле кырган-ачай кайда чурттап турар –дыр? (огде).

- Шын-дыр. Ам силерге ог дугайында шулуувусту чугаалап бээр- дир бис.

Кырган-авам, кырган-ачам

Кадагалап арттырган.

Кыжын, чайын магалыг

Кайгамчыктыг оран.

Ог, ог, огжугеш

Ог , ог, огжугеш

Ондур чараш оргээвис.

Кырган –ача: Дыка-ла чараш шулуктээр, ырлаар уруглар-дыр силер. 

Тывызыым дытта, тоолум дошта

Тызызыкка кандыг эвес силер.Тывызыктайн салыптайн тывар силер , уруглар.

Тывызыктар:

• Боду чем чивес, кижилерни чемгерер (омааш).
• Донгур-кара дорт кулактыг (Кара паш).
• Мугулайны мун кижи чушкуулады (ог)
• Буттары чок-кылаштап турар, аксы чок-алгырып турар (алгырар шак).
• Дорт угбашкынын экти ден (Серээ)
• Уне калбан, кире калбан (эжик).

Башкарыкчы:

Улегер состе нугул чок, уер суунда балык чок дээр-ле болгай, уруглар.кайы хире улегер домактар билир эвес бис. Мен улегер домактар чугаалаарымга силер тондурер силер ,уруглар.

• Ыглаган багай, … (ыраажы чараш).
• Эки аътка ээ хой, …(эки кижээ эш хой).
• Демниг сааскан …(теве тудуп чиир).
• Эниин алгыртпас…(эжин ыглатпас).
• Ада созун ажырып болбас … (ие созун ижип болбас).

Кырган-ача:Улегер домактарны база эки-ле билир – дир.

Башкарыкчы: (уруглар оруп алыр. Оолдар  танцылаар.)

Эки аътты мунупканда, эресс оолдар, турлуг оолдар.

Танцы- самны теве бээрге, эзир куш дег чоргаар оолдар.

Танцы «Аъдым».

Башкарыкчы: Хунзедир оъттап-оъттап, уругларга судун бээр. Чуу-дур, уруглар?

-Инек биске чуну бээр-дир?

-Сут кандыг оннуг – дур?

-Суттен кылган чемнерден адап корунерем? (Презентация «Суттен кылган чемнер»коргузер.)

- Ам кырган-ававыстын  суттуг шайыннын дугайында ырывысты ырлап берээлинер.

Ыры «Шайывыс».

Кырган – ачай: - Дыка-ла угаанныг уруглар –дыр. Ам оюндан ойнаалынар.

Оюннар: «Матпаадыр», «Арбай -Хоор», «Кажыктаар».

Башкарыкчы:

Даглар санай оъттай бээрге

Таан чараш ошку хойлар.

Танцылап ойнай бээрге

Таан чараш тыва кыстар.

-Силерге бистин кыстарывыс танцылаар-дыр .

Танцы «Тыва кыстар».

Кырган-ава: Силер кээринерге дыка-ла солун байырлал болду, уругларым. Чараш шулуктеринерни, танцылаарынарны ырыларынарны сонуургап дыннадывыс, дыка солун ойнап хоглеп алдывыс.

Башкарыкчы: Кырган-ававыстын, кырган-ачавыстын оонге келгеш, солун кылдыр шагаалап алдывыс, солун эки чуулдер билип алдывыс. Ам байырлашкаш садигивисче чоруулунар , уруглар. Байырлыг!