тыва дыл хунну.
материал (старшая группа)

Оюн Мария Юрьевна

тыва дыл хунну.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл положение и сценарий28.74 КБ

Предварительный просмотр:

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

ДЕТСКИЙ САД «СОЛНЫШКО» с.БУРЕН-ХЕМ КАА-ХЕМСКОГО РАЙОНА РЕСПУБЛИКИ ТЫВА

668422, Республика Тыва, Каа-Хемский район, село Бурен-Хем, улица Енисейская 14а
конт. тел. +7 394-32-3-60-75, e-mail:
mbdouburen-hem@mail.ru, сайтДОУ: http://ds-solnyshko.tuva.prosadiki.ru




Тыва дыл  хунун  таварыштыр

«Тыва дылым-торээн  дылым» деп  моорейже  кыйгырыг.








Бурен-Хем– 2019 чыл.

Моорейнин сорулгалары:  2016 чылдын январь 18-те Тыва Республиканын Чазаанын даргазы Ш.В.Кара-оолдун  айтыышкыны-биле ноябрь 1-нин хунун – тыва дыл  хуну  кылдыр  чарлаанын  деткип, «Солнышко» уруглар  садынын ада-иелеринин тыва дылга, тыва аас чогаалга хундуткелдиг болурун кодуруп база хой-ниитинин ажылынга идекпейлиг киржирин  чедип алыры.

Киржикчилери: болук бурузунден 5 ада-ие.

Эртирикчизи: Оюн М.Ю.

Негелдери: Киржикчи бурузу тыва хептиг болур.

Моорейнин  этаптары: 1. Огже  аалдаашкын

2. Тыва дыл  дугайында беседа

3. Ада-иелерге викториналар «Тыва дылды кайы хире билир мен?..»

4.Шулук моорейи «Тыва дылым – торээн дылым»

Болур хуну: Октябрь 31, 4 шак.

Шииткекчилер: ХертекЮ.Ю.Монгуш А.В.

Шанналдар: дээди шаннал - «Тергиин номчукчу - 2019», 1-2-3 черлер – грамоталар, киришкен деп шынзылгалар.
Аянныг номчулгага болук бурузунден 1 номчукчу.  Шулуктун темазы: «Торээн чуртум»









МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ

ДЕТСКИЙ САД «СОЛНЫШКО» с.БУРЕН-ХЕМ КАА-ХЕМСКОГО РАЙОНА РЕСПУБЛИКИ ТЫВА

668422, Республика Тыва, Каа-Хемский район, село Бурен-Хем, улица Енисейская 14а
конт. тел. +7 394-32-3-60-75, e-mail:
mbdouburen-hem@mail.ru, сайтДОУ: http://ds-solnyshko.tuva.prosadiki.ru

Тыва дыл хунун таварыштыр

«Тыва дылым-торээн дылым»

деп моорей.


Тургузукчу башкы- Оюн М.Ю.

Бурен-Хем - 2019 чыл.


Шулук моорейи «Тыва дылым – торээн дылым»

Хундускунун мендизи-биле хундулуг, аалчылар, деткикчилер база «Солнышко» уруглар садынын эн-не дидим, талантылыг ада-иелери!!!.

2016 чылдын январь 18-те Тыва Республиканын Чазак даргазы Ш.В.Кара-оолдун айтыышкыны-биле ноябрь 1-нин хунун – тыва дыл хуну кылдыр болза чарлаан. Ынчангаштын ноябрь 1-нин  хуну бистерге болза байырлал боор, байырлал  таварыштыр шуптунарга изиг байыр чедирип тур мен.

Моорейивистин 1-ги кезээ. Беседа «Тыва дыл».

Тыва дыл – тыва чоннуң УК дылы, Түрк дылдар бөлүүнге хамааржыр. 4 аңгы диалектилиг: төп (ниити национал чугаа болгаш литературлуг дылдың таваанда чыдар), барыын, тожу болгаш мурнуу-чөөн. Моол, орус болгаш төвүт дылдардан үлегерлеттинген  сөстер  хөйү-биле ажыглаттынып  турар.

1927 чылда  латинчиткен  алфавитке  үндезилеттинген национал бижик тургузарының дугайында доктаалды Тыва Арат   Республиканың девискээринге үндүрген. Герман үжүктерде үндезилеттинген тыва национал бижикти лама-башкы Моңгуш Лопсаң-Чиңмит чогааткан бооп  турар. Лопсаң-Чиңмиттиң бижиин 1930 чылдан бээр хоруп каапкан.

1930 чылга  чедир Тывага  моол  бижикти  база идекпейлиг ажыглап  турган. 1930 чылдан  бээр орус дыл шинчилекчилери  боттарының  чогааткан "Чаа түрк  алфавитке" үндезилээн  бижиин  тывага  нептередип   эгелээн. Бо-ла чылдарда  бижи чок  чорукту  узуткаарынга  солуннар  база улуг  рольду  ойнаан  дээрзин  демдеглээр  апаар

1941-1944 чылдарда латин  хевирлиг тыва  бижик СССР-ниң көвей чоннары ышкаш кирилл бижимелче  шилчээн.

1990 чылдың  декабрьда «Тыва  АССР-ниң дылдарының  дугайында»   хоойлузу-биле тыва дыл күрүне дылы  апарган.

1990 чылдарның эгезинде  республикага  национал-регионалдыг  компонентилер  киирип  турда, национал школаларны  тургускан. Оларга  төрээн  дыл — 1-ден 6 класска чедир өөредилге дылы, 1-ден 11 класска чедир өөренир эртем  кичээли  апарган.

Тыва кижи, боду, төрээн дылының  онзагайын билбес болур чүве. Бир эвес  эртем билиглиг кижи  тыва  чоннуң   чугаазын  өске  улустуң  чугаазы- биле деңнептерболза, шак ынчан чүгле, тыва чугааның өске  дылдар данылгалып турар  онза  чүүлдери  көстүбээр. Тыва дыл  кижи  ышкаш, боду тускай чаңныг. Тыва чугааның аажызын  тодаргай  көрүп көрээли. Алфавитте 36 үжүк бар.


А а Бб В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж

З з Ии Й й К к Л л М м Н н ң

О о Ө ө П п Р р Сс Т т У у Ү ү

Ф ф Х хЦц Ч ч Ш ш Щ щ ъ Ы ы

ь Э эЮю Я я

Тыва алфавитке улуг ‘Ң’ деп үжүктү бирде бижиир, бирде биживес  боор чүве. Ол үжүктү биживес чылдагаан бар. Тыва сөс кажан-даа ‘ң’ деп үжүктен эгелевес боорчүве. Чамдыкта, домак иштинде шупту сөстерни чүгле улуг үжүк-биле бижиир херек тыпты бээр,  шак  ынчан  улуг ‘Ң’ деп  үжүк херек апаар.

Моорейивистин 2-ги кезээ. Викториналар

1.Тыва бижик каш чылда  тургустунганыл? (1930, июнь 28)

2.Латин дылга  ундезилээн алфавиттин толевилелин кым   чогаатканыл? (М.Лопсан-Чимит, 20 чыл.тонч)

3.Эн-не баштай ужук-бижикти Тыва араттар каяа ооренип турганыл? (кызыл оглерге, чайлаг школаларынга 6 хардан 60 харга чедир ужук-бижик чок чорукту узуткаар дээш ооредип  эгелээн)

4.Тыва дылдын  орус дыл  данылгалы  чул? (тыва дыл-турк  дылдарга  хамааржыр, а орус  дыл- славян, алфавит 33, 36, у, н, н)

5.Каш класстан эгелеп  тыва  дыл  эртемин  ооренирил? (2 класс)

6.Тыва дылда каш чугаа  кезектери  барыл? Болуктери. (10 чугаа  кезектери, тускай, дузалал)

7.Домак деп  чул? Хевирлери (Тонген утканы илередип  турар состер болгаш  сос  каттыжыышкыннары, бодуун, нарын)

8.Тыва дылдын  стильдери (эртем стили, ном стили)

9.Тыва дылда домак кежигуннери. (5 домак  кежигуну, чугула, 2ги черге  кежигуннер)

10.Стилистика деп  чул? (дылдын  стильдерин  ооренир  бир  адыр)

11.Тыва литературада   баштайгы  тоожу (Степан Сарыг-оол «Белек»)

12.Тыва литературада  баштайгы   шулуглел(Сергей Пюрбю «Чечек»)

13.Очерк деп  чул (Херек  кырында бар боттуг  чуулдерге  ундезилеп  бижээн жанр)

14.Роман деп  чул? (Улуг  хемчээлдиг  чогаал)

15.«Хайыраан бот » деп  шиинин автору (Виктор Кок-оол)

16.Тыва литератураны   каш уе-чадага  хуваарыл? (1 ги чада – тыва  литературанын  тывылганы  болгаш  баштайгы  базымнар (30 чылдардан 45), 2 чада – тыва литературанын  Россияга  каттышкаш хогжээни  45-70 чылдар, 3 чада – 70 чылдардан амгы  уеге  дээр  хогжулдези).

17.Бирги   салгалдын чогаалчыларын  аданар. (Степан Сарыг-оол, Салчак Тока, Виктор Кок-оол, Сергей Пюрбю, Бай-кара Ховенмей, Олег  Саган-оол).

18.Бир дугаар тыва  дыл  дугайында  шулук  бижээш  репрессиялаткан  чогаалчы  (Сергей Пюрбю).

Моорейнин 3-ку кезээ: Шулук  моорейи.

Жюрилернин  ажылы.

Шанналдар.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

«А» деп унге         Дурген чугааАалашса аалашсынАнай хураган аалашсынАнай хураган аалааштынАваларын тып эмзин...

"Тыва хевим - чоргааралым!" деп тыва национал хеп корулдези

Уруглар садынга тыва национал хеп корулдезин эртиреринин чорудуу кижизидикчи башкыларга ужур-дузалыг....

Программа кружка "Торээн Тывам" разработана на основе программы "Торээн Тывам" автор Л.Х.Ооржак, А.А.Монгуш

Өөредилге адырында школа назыны четпээн уруглар албан черлеринге тыва чугаа сайзырадырының айтырыгларыКандыг-даа язы-сөөк кижиге төрээн дылы чонунуң амыдырал-чуртталгазын, ёзу-чаңчылдарын, аас чогаалы...

конспект Тема : Тыва дыл хуну Ө, Ң,Ү .

тыва дылдын алфавидинде Ө, Ң,Ү  дугайында уругларга таныштырып, уннернин шын адалгазын  ооредир....

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери...

Тыва дыл хуну О Н У

Конспект НОД предназначена для детей 6-7 лет...