Шагаа сценарийи "Шагаа бисте аалдап келди!"
картотека (средняя группа)

Шагаа байырлалынын сценарийи «Шагаа бисте аалдап келди!»

Сорулгазы:

1. Тыва улустун хундулээчел, эвилен ээлдек, эки чанчылдарынга уругларны кижизидери.
2. Национал оюннарнын чамдык хевирлери-биле таныштырар.
3. Оюннарга даянып алгаш, сагынгыр-тывынгыр чорукка кижизитпишаан, чугаа домаан сайзырадыр.

Дерилгези: тос-карак, чажыг чажар аяк, улегер домактар бижээн стенд.

Организастыг кезээ: тыва кожамыктар, сыгыт-хоомей музыкалары, ыры «Аяк-шайым».

Шагаанын чорудулгазы:

                                     Уруглар ада-иелер-биле чолукшуур.

Башкарыкчы (тыва аялга дынналып турда эгелээр): Чаа унуп келген хой чылынын Шагаа байырлалында бугу ада-иелерге, башкыларга, коллектив кежигуннеринге изиг байыр!

Бурган башкы ыдыктап каан,

Буян кежик бодаразын!

Бурун Тыва езу-биле

Мендилежип чолукшуулу!

- Ынчангаш Шагаавысты ортун болуктун уруглары-биле кады байырлап эгелээр-дыр бис.

Шагаа чоон чук чоннарынын уе дуптен бээр сагып келгени эрги чылды удээн, чаа чылды уткан байырлалы болур. Ынчангаш унуп турар Кодан чылында силернин ог-буленерге экини кузеп, Шагаа хунунде салган «Сан» хей –адынарнын ошпес одаа болзун, буянныг ажыл-ууленерге чедиишкинерни кузедивис.

Шагаа кээрге часты оштап

Шагаа хуну унуп келир

Шагнар ыжы дээрже шойлуп

Сагыш хоонну сергедип кээр.

Аалдардан аал дамчаан

Адаан морей дамчып унер

Кырган, чалыы, бичии чаштар

Кымнар анаа хоглевес дээр.

Уругларга шагаа хуну

Уттундурбас байырлал-дыр

Улуг улус ону деткип

Улам солун болдурунар.

Аваларга,ачаларга

Акыларга,угбаларга, башкыларга

Хоюг, чараш уннер-биле

Шагаавысты алгап йорээл.

Ыры «Шагаа, Шагаа»

Башкарыкчы: Шагаада бир онзагай белеткел аъш-чем. Шаанда тыва чон Шагаа байырлалынга кустен бээр-ле белеткенир турган. Семис ирти азы ошкуну озээш уужелээр, чодураалыг чокпектерин база тыва чемнернин дээжизин тускайлап куткаш Шагаада бузары-биле шыгжап алыр. Ынчалгаш Тыва чемнернин эн-не хундуткелдии тыва суттуг шай дугайында шулукту дыннаптаалынар.

                              Демьян: Суттуг шай.

Суруг малды чажымдан

Суруп ай деп оскен мен

                                              Сутке покпес анай дег

Суттуг шайга ынак мен.

- Суттуг шай дугайында ырывысты база ырлаптаалынар.

Ыры: «Шайывыс»

 Башкарыкчы: Чоон чук чонну чылдарны саннар-биле эвес дириг амытаннар-биле санаар турган. 12 чылда кирген дириг амытаннарывыс дугайында шулуктеривисти чугаалаптаалынарам.

Алдын-Даш: Хамык чылдар эгези боор

                        Куске чылды хундулээли.

                        Карыш четпес боттуг даа бол,

                        Кучу ында- могеели.

Бадымаа:      Ийиги чыл- Инек чыл-дыр.

                        Иии, дадай! Шынгыы чыл-дыр.

                        Эскериичел, каразыычал,

                        Элээн берге амытан-дыр.

Демьян:         Пар чыл дээрге, ушку чыл-дыр

                        База-ла бир онза чыл-дыр.

Бараанындан коргунчуг бол,

Баары эриг амытан-дыр.

Данияр: Кортук-даа бол, кажарсымаар

Хоюган бол, кичээнгейлиг.

Угааныг тол Тоолайда

Ужур-ла бар, чуве-ле бар.

Дамир: Чуртталганын сурукчузу-

Чугаа-состун шынчы ээзи.

Чаагай сеткил, кадыкшылдын

Чаякчызы- Улу чыл бо.

Очур: Чылда кирген Чылан дээрге

Чыргал оштаан амытан-дыр.

Бодалы-даа, угааны-даа

Болбаан чаагай амытан-дыр.

Лилия: Тыва кижи аьтка ынак,

Тынын берген чувези ол.

Ынчалза-даа Аьт чыл болза,

Ындыг амыр эвес чыл-дыр.

Ай-Хээ: Хой дег чаагай сеткилдиг мал

Ховар дээрзин боданарам.

Хонну биче, чаны кортук

Хоокуйну кээргенерем.

Александра: Мечи чылдын угааны – бай

Менээргектер ынчаш ковей.

Алдарзырак, былдамыш деп

Атка кирген чылывыс ол.

Анна: Эртежи-ле бодум бо дээш

Эртенин-не кыйгы салыр.

Уйгужуга туразы чок,

Улуг ишчи Дагаа бо-дур.

Олзей: Кижилерде Ытка чедер

Кижисиг чан хирелиг-ле.

Ынчангаштын кижи эвес,

Ыттын чылда киргени бо.

Айко: Эргилделиг чылдарывыс

Эн-не соолу Хаван чыл-дыр.

Кеми-даа чок, багы-даа чок

Кээргенчиг амытан-дыр.

                                   (Уруглар шупту «курай» деп йорээр).

Кырган-ава тос-караан тудуп алгаш чажыын чажып унуп келир. Йорээл созун чугаалаар.

Башкарыкчы: Ам дужулгеде олурупкан Кодан чылы кандыг чыл эвес дыннаптаалынар.

Кодан чылы – идегелдиг

Ижер сут-даа элбек болур

Саржаг, чокпек, ааржы, курут

Сава санга долуп келир

Ажыл херек Кодан чылда

Аайлажыычал,чогужуучал

А бистер ону мактап

Алгаалынар, йорээлинер.

- Шагаавысты ортун болуктун уругларынын мурнундан танцы-биле уламчылаар-дыр бис.

Танцы «Аяк-Шайым»

Башкарыкчы: Оон ынай Шагаа хунунде эн кол чуулду ээлеп турар-оюннар. Ам кандыг оюннар ойнап турганын уруглардан дыннаптаалынар.

1-ги башкы:

Шагаа хунну моорейлиг

Адыш чарыш маргылдаалыг

Кажык ойнап маргыжып

Адаанажып ойнаалынар.

2-ги башкы:

Кажык ойнап даалылап

Кагжып оруп шыдыраалаал

Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып

Шупту ойнап хоглээлинер.

Данияр:

Тевектезе тергиин-не мен

Менээ четпес, бырашпас сен

Ийи будум шелип турда

Илдик турбас чуве-дыр ол.

Бадымаа:

Мыжырашкан уруг-дарыг

Аскак-кадай дижип ойнаар

Оорушкулуг оюн-тоглаа

Одекте-ле холзеп туру

Башкарыкчы: База-ла бир онзагай оюн «Арбай-Хоор», бистер оюнну ойнавайн, ырлажыптаалынарам.

Ыры «Арбай-Хоор»

                  Башкарыкчы: Тыва кижи тоогузунден

Чечен-мерген, тывызыксыг

Дурген чугаа, тывызыкка,

Чижиилинер уруглар че.

(Уругларга тывызык тыптырар).

                                           Тывызыкка кончуг-дыр бис

Тыва тыртып алыр-дыр бис

Ам оюннарга кандыг-ла бис

Кагжып шенеп коор бис бе?

Оюн «Аьт чарыштырар», «Дорт берге».

Башкарыкчы: Тывызыкка, улегер соске

                        Дурген чугаа, кожамыкка

                        Алдырбас-даа,уттурбас-даа

                       Аажок берге чаштар-дыр бо.

- Чаа унуп келген Кодан чылывыста кан-кадык озуп, аас-кежиктиг, оорушку-маннайлыг болурунарны кузеп олур бис, уруглар! Курай! Курай! Курай!