Саха тылын кунэ
материал

Саха тылын күнүн сценарийа.

Үтүө күнүнэн күндү о5олоор, биһиги детсадпытыгар бүгүн туох күнэй?

Саамай сөп, бол5ойон истин эрэ о5олоор, олунньу ый – тыл ыйа эбит.

Бу ыйбыт бэлиэтэ – Одун. Одун диэн чиӊ эйгэни айбыт күүс. Одун ахсыс халлаан айыыта. Буор куту, киһи айма5ы халлаан эттиктэрин Одун хаан үөскэппит. Олунньуга одун хаан сиргэ чугаһыыр.

Одун бэлиэтинэн алта киспэ буолар, ол туһунан олоӊхо5о этиллэр. «Алта киспэлээх аан дойду» дэнэр. Бу аата киспэ аан дойдуну өйдүүргэ төрүт буолар. Алта муннук Орто дойдуну көрдөрөр. Ити иһигэр кыра төгүрүк кииннээх. Киин иччитин бэлиэтиир.

Олунньу ый алгыһа

Ула5алаах санаалаах,

Уларыйбат оӊоһуулаах

Одун хаан төрдүм,

Бэттэх буол.

Көлдьүн былыты

Көтүтүмэ,

Албын былыты а5алыма.

Кэби кэбилий,

Үөрү үтэй,

Ыарыы уутун көбүтүмэ,

Дьан. Салгынын

Таһаарыма.

Төрүт сирбэр

Төлкөлөө.

Ийэ сирбэр

Кэскиллээ!

Саӊарбыт тылым

Саргыланнын!

Дом!

О5олоор, биһиги өбугэлэрбит былыр былыргыттан тымныы уһун кыһыны Дьыл о5уһун кытта ситимнээн өйдүүллэрэ. Олунньу 12 кунугэр о.э бэһээ о5успут иккис муоһа тостубута. Мантан ыла халлааммыт сылыйан, күммүт уһаан барар эбит.

Онтон о5олоор бүгүн туох күнэй?

Олунньу 13 кунэ – Төрөөбүт тыл уонна сурук – бичик күнэ!

Сахалыы сайа5астык саӊарар, иэйиибитин истиӊник этинэр Ийэ тылбыт үйэлэргэ сүппэккэ үүнэ сайда турдун!

Хайа да омук төрөбүт тылын билэр, таптыыр, сыаналыыр кэнчээри ыччаттаах буолла5ына, тыыннаах буолар, салгыы сайдар, ба5арар кыахтанар. Тыл - бүтүн норуот национальнай баайа, кэлэр кэскилэ эбит.

                «Туругура тупса тур,

                   Тирэ5ирэ чиӊии тур,

                   То5ойдору туораан ис,

                   Ара5астары ааһан ис

                   Саргы дьаһаан Сахам тыла,

                   Сарыал санаам – Сахам тыла!»

О5олоор, суруйааччы диэн кимий?

Биһиги  олорор Соморсуммутуттан төрүттээх киэн туттар суруйааччылардаахпыт, билигин кинилэри көрүөххэйин эрэ.

1. Васильев Василий Егорович – Харысхал (1950с)
2. Наумов Дмитрий Федосеевич (1948с)
3. Капитонов Семен Спиридонович
4. Горохова Любовь Егоровна – Суумэх
5. Андреева Валентина – Кэскилээнэ

Валя Андреева, биһиги саӊа тахсан эрэр талааннаах ыччаппыт буолар. Кини билигин Хотугулуу – Илиӊӊи олохтоох норуоттар тылларын уонна култуураларын үөрэтэр институтка, айар үлэ бөлө5өр, номнуо 4-с куурска үөрэнэ сылдьар. Валя үөрэ5эр туйгун, бутун Арассыыйатаа5ы Андрей Вознесенскай уонна саха норуодунай бэйиэтэ Буетур Тобуруокап литературнай истипиэндьийэлэрин хаьаайката, актыбыыс бэрдэ эбит.

Дьэ истиэ5ин эрэ о5олоор, Валя эьиэхэ э5эрдэтин ыыппытын.

- Хоьоон

1.Таабырыннар:

1. Сыспай сиэллээх,

Туерт туерэм туйахтаах,

Сылбыр5а сырыылаах,

Бар дьоццо туьалаах. (Ат)

2. Дьуьуннуун – бодолуун

Уут – укчу мин курдук,

Мин хайдах туттарбын

Барытын утуктэр.

Сацарары, ыллыыры

Арай адьас сатаабат. (Сиэркилэ)

3. Аан дойдуга саамай күүстээх кимий? (Киһи)
4. От – мас аһылыктаах ойуоккалас о5очоос баар үһү? (куобах)
5. Саамай күүстээхпин,

Ар5ахха кыстыыбын,

Кыһынын утуйабын диир баар үһү? (эһэ)

6. Хатан тимир тыллаах

Дьүрүһүйэ дьүһүйэр,

Оһуокайы оонньуур,

Эһиэкэйи этэр. (хомус)

2. «Саамай кылгас тылы бул?»

«Кыптыый, остуол, от, түннүк, хаар»

«Кутурук, тиин, сыыр, ыт, хатын, отон»

«Биэдэрэ, таӊас, лыах, ырбаахы»

3. «Салгыы эт»

«Чыычаах көтөр, бөрө…», «Саһыл албын, куобах …», «Ыт түүлээх, ежик…», «Черепаха хаамар, эриэн үөн …», «ыт тыӊырахтаах, ат …»

4 . «Атын тылы бул».

«Хортуоска, моркуоп, сүбүөкүлэ, лампа, помидор»

«Хатын, бэс, харыйа, тыал, тиит мас»

«Дьаабылыка, гранат, луук, виноград, груша»

«Хапта5ас, дьэдьэн, эриэхэ, отон, сугун»

5 . «Утары тылын эт»

«Эйэ5эс – кыыһырымта5ай»

«Элбэх – а5ыйах»

«Үөрэр – хомойор»

«Үлэһит – сүрэ5э суох»

«Сылаас – тымныы»

«Күлэр – ытыыр»

«Кылгас – уһун»

«Синньигэс – кэтит»

                     «Көмүс күһүн»         бырааһынньык сценарийа.

Сыала: Көмүс күһүн бэлиэлэрин билэллэрин чиӊэтии. Таабырын таайар дьо5урдарын  сайыннарыы; о5уруот аһа  киһиэхэ туһалаа5ын кэпсииллэригэр үөрэтии.

Ытааччы: - О5олоор, бүгүн биһиэхэ бырааһынньык. Туох бырааһынньыга буоларын таабырын таайдаххытына билиэххит.

- Күн сылытыан ба5арбат

  Сэбирдэхтэр саһаран түһэллэр

  Сотору – сотору ардах түһэр,

  Көтөрдөр бараллар.

  Бу хаһан буоларый?

О5олор: - Күһүн!

Ыытааччы: - Маладьыастар о5олор. Көрүн эрэ, о5олоор көмүс күһүммүт көстүүлэрин. ( Слайда көрдөрөбүт, мастар саһарбыттар , сэбирдэхтэр түспүттэр, халлаан тымныйбыт, күммүт күүскэ тыкпат, ардах түһэр).

« Злая тучка» үӊкүү.

Билигин мин эһиэхэ таабырын таайтарыам бол5ойон истиӊ эрэ.

- Дьэ худуоһунньук да эбит

Тыаны барытын кырааскалаабыт

Күүстээх да ардахха барбат

Араас өӊнөөх кырааскалаах

- Таайыӊ эрэ о5олоор ханнык худуоһунньук эбитий?

О5олор: Көмүс күһүн

- О5олоор, бүгүн биһиэхэ Күһүн бэйэтинэн кэллэ, көрсүө5үн эрэ

Музыка тыаһыыр.

Күһүн киирэр.

Күһүн: - Дорооболорун, о5олоор! Миигин биллигит дуо?

« Күһүн»- хоһоон.

Маладьыас да о5олор, мин туспунан ырыа билэр эбиттэр дии үөрдэхпиэн

 Барыгытын күһүӊӊү бырааһынньыгынан э5эрдэлиибин. Уонна эһиэхэ кэһиилээх кэллим. Таабырын таайтарыахпын ба5арабын. Мин таабырыным таайыыта бу корзина5а баар. Бол5ойон истиӊ эрэ.

Саас үүнэн көҕөрөр,

Күһүн алтан дуйданар

Тыалга – күүскэ суйданар

Күһүн: - Саамай сеп, сэбирдэх.

Корзина5а баар сэбирдэхтэри о5олорго түӊэтэр.

Тыал музыката, о5олору үӊкүлэтэр.

Ыытааччы : О5олоор биһиги көмүс күһүммүтүгэр анаан ырыабытын ыллыыбыт да?

 Ырыа «Күһүн»

Күһүн: О5олор маладьыастар! Мин эһиэхэ өссө таабырын таайтарабын да?

- Элбэх сонноох, биир да тимэ5э суох баар үһү? (хаппыыста)

- Хаппыыста ханна үүнэрий? (о5уруокка)

- О5олоор эһиги о5уруоккутугар туох үүммүтүн баран көрүөххэйин эрэ.

Хоровод

- Маладьыастар! Күһүн о5уруот аһа дэлэй. Ханнык о5уруот аһын сөбүлүүгүтүй? О5уруот аһа туохха туһалаа5ый?

Ыытааччы: О5олоор биһиги ийэлэрбитин кытта тугу оӊорбуппутуй? (о5олор эппиэттииллэр)

Билигин хайдах оӊорбуккутун Көмүс күһүнӊэ көрдөрүөххэйин эрэ.

(слайд көстөр о5олор үлэлэрэ).

Күһүн: - Чэ, о5олоор, мин барар кэмим кэллэ. Аны сотору хаар түһүө, кыһын кэлиэ. Кыһыны быһа бэтэмииннэх астары сиэн, оччо5о ыалдьыаххыт суо5а.

Ытааччы: О5олоор, бүгүн биһиги көмүс күһүммүтүн атаардыбыт. Көрсүөххэ диэри!

Аан дойду кэрэ аӊардарын бырааһынньыгар  аналлаах сценарий.

«Үүт – үкчү» конкурс. Ийэ о5отунаан музыка до5уһуолунан хааман киирэллэр. Тэӊ таӊастаах эбэтэр аксессуардаах буолаллар.

Иитээччи: - Үтүө күнүнэн! Бугун манна мустубут кыталык курдук кынталдьыйар кырачаан кыргыттарбытын уонна бука бары ийэлэри сандал саас маӊнайгы бырааьынньыгынан, аан дойду кэрэ аӊардарын күннэринэн ис сүрэхпититтэн итиитик истиӊник э5эрдэлиибит!

  Эһиэхэ туох баар үтүөну ба5аран туран маннык тыллары аныыбыт:

                                  Куруутун күн курдук мичээрэ сылдьын

                                   Сааскы күн курдук сайа5ас  санааланын

                                   Үлэ5итигэр үрдүк ситиһиилэри

                                 Дьиэ кэргэӊӊитиӊэр эйэни, истин сылаас сыһыаны,

                                  Санаабыт санаа5ыт, ба5арбыт ба5а5ыт барыта туола турдун!

Бүгүн бары наһаа бэлэмнэнэн, ох курдук оӊостон о5олоргутун кытта тэӊӊэ үүт – үкчү буолан кэлбиккит, көрөргө наһаа учугэй. Бары кыттыбыт ийэлэргэ махтаныа5ын!         ( Биирдиилээн хааман көрдөрөллөр.)

                       Бүгүн биһиэхэ үөрүүлээх күн

                        Көрдөөх, истиӊ, иһирэх.

                        Ийэлэрбитигэр анааммыт

                        Ыллыахпыт, үӊкүүлүөхпүт.

Ийэккээ, эйиэхэ ыллыыбыт

Истинтэн – истиц ырыаны

Эйиигин олуһун таптыыбыт

Таптыахпыт үйэ – саас тухары.

- О5олоргут, күндү көмүс чыычаахтаргыт « Оо үөрүү» ырыаны эһиэхэ бэлэх уунуохтара.(Бары)

- «Мэник мээчик» диэн ырыанан күн күбэй ийэлэри э5эрдэлиир Мичил Наумов

-                      

                         Күн курдук мичээрдээх,

                        Сайа5ас санаалаах

                        Талыы талба дьүһүннээх

                         Кэрэ нарын куоларбытыгар

«Куттаныма миигиттэн» диэн ырыанан бэйэлэрин  э5эрдэлэрин тиэрдиэхтэрэ биһиги уолаттарбыт. (Ырыа)

- Аны билигин биһиги о5олорбут ийэлэрин кытта биһигини дьикти, нарын куоластарынан, имигэс үӊкүүлэринэн, хомо5ой хоһооннорунан, талба талааннарынан үөрдүөхтэрэ, сөхтөрүөхтэрэ. (талааннарын көрдөрүү).

- «Эһээм» диэн ырыаны ыллаан иһитиннэриэ Сандаара Нестерева.

- Бу кэрэ бырааһынньыгынан бэйэлэрин э5эрдэлэрин тиэрдиэхтэрэ биһиги кэрэчээн кыргыттарбыт «Кыракый хаһаайка»

- Сааскы маӊнайгы бырааһынньыгынан  ийэлэригэр хоһоон аа5ан иһитиннэриэхтэрэ биһиги о5олорбут.

- Үӊкүү (бары)

 Өссө төгүл күн күбэй ийэлэрбитин сааскы маӊнайгы бырааһынньыгынан э5эрдэлиибит! Ба5арабыт эһиэхэ бар5а махтал тылларынан, сахабыт сирин алмааһыныы кытаанах, бигэ доруобуйаны, сырдык ыраас тапталы, саппа5ырбат ыра санааны, үөрүү – көтүү аргыстаах уһун үйэлээх дьоллоох оло5у. Бырааһынньыкпытыгар көхтөөх кыттыыны ылбыккыт иһин махтанабыт!

Аан дойду кэрэ аӊардарын бырааһынньыгар  аналлаах сценарий.

Иитээччи: - Үтүө күнүнэн! Бүгүн манна мустубут кыталык курдук кынталдьыйар кырачаан кыргыттарбытын уонна бука бары ийэлэри, эбээлэри сандал саас маӊнайгы бырааһынньыгынан, аан дойду кэрэ аӊардарын күннэринэн ис сүрэхпититтэн итиитик истицник э5эрдэлиибит!

  Эһиэхэ туох баар үтүөну ба5аран туран маннык тыллары аныыбыт:

                                  Куруутун күн курдук мичээрэ сылдьын

                                   Сааскы күн курдук сайа5ас  санааланын

                                   Үлэ5итигэр үрдүк ситиһиилэри

                                 Дьиэ кэргэӊӊитиӊэр эйэни, истин сылаас сыһыаны,

                            Санаабыт санаа5ыт, ба5арбыт ба5а5ыт барыта туола турдун!

Бүгүн биһиэхэ үөрүүлээх күн.Көрдөөх, истиӊ, иһирэх, Ийэлэрбитигэр, эбээлэрбитигэр анааммыт ыллыахпыт, үӊкүүлүөхпүт.

Ийэккээ, эйиэхэ ыллыыбыт

Истинтэн – истиӊ ырыаны

Эйиигин олуһун таптыыбыт

Таптыахпыт үйэ – саас тухары.

- О5олоргут, күндү көмүс чыычаахтаргыт « Маамабыт бырааһынньыга» ырыаны эһиэхэ бэлэх уунуохтара.(Бары)

- «Эдэр саллаат» ырыаны ыллаан иһитиннэриэхтэрэ Герман, Эрчим, Ариан.

Күн күбэй ийэлэрбит ханна да буоллар, хаһан ба5арар иистэнэр, уран тарбахтарынан уурар – тутар, олус учугэйдик оӊорор буолаллар.

Ол курдук билигин көрүөхпүт биһиги ийэлэрбит кэрэчээн кыргыттарын куукулаларын уратытык киэргэппиттэрин.( Куукулаларын таӊаһын кэпсииллэр)

                        Күн курдук мичээрдээх,

                        Сайа5ас санаалаах

                        Талыы талба дьүһүннээх

                         Кэрэ нарын куоларбытыгар

«Атым айаннаа» диэн ырыанан бэйэлэрин  э5эрдэлэрин тиэрдиэхтэрэ биһиги уолаттарбыт. (Ырыа)

- Бу кэрэ бырааһынньыгынан бэйэлэрин э5эрдэлэрин тиэрдиэхтэрэ биһиги кэрэчээн кыргыттарбыт «Мин маамам» (ырыа)

Аны билигин биһиги кэрэчээн кыргыттарбыт ийэлэрин кытта талба талааннарынан үөрдүөхтэрэ, сөхтөрүөхтэрэ.( үӊкүүлэрэ ийэлэрин кытта)

- Сааскы маӊнайгы бырааһынньыгынан  ийэлэригэр хоһоон аа5ан иһитиннэриэхтэрэ биһиги о5олорбут.(бары)

- Билигин биһиги кырачаан көмустэрбит ийэлэригэр, эбээлэригэр анаан бэйэлэрин уӊкүүлэрин бэлэх уунуохтара.(үӊкүү)

 Өссө төгүл күн күбэй ийэлэрбитин сааскы маӊнайгы бырааһынньыгынан э5эрдэлиибит!!!

Кыра бөлөх о5олоругар Саңа дьыллаа5ы бырааһынньык сценарийа.

Буолар кэмэ: 2022 сыл ахсынньы ый 27 кунугэр.

Сыала – соруга: О5олорго бырааһынньык настырыанньатын тириэрдии. Саңа Дьыл бырааһынньыга диэн өйдөбүлү биэрии.

Заал бырааһынньыктыы киэргэтиллибит, заал ортотугар симэммит

Харыйа турар (уота умайбатах).

О5олор музыканан хааман киирэн олороллор.

Вед.Бүгүн о5олоор үөрүүлээх күн үүннэ, кэтэһиилээх кэрэ кэммит, күүппүт

күммүт, саңа дьылбыт бырааһынньыга тиийэн кэллэ.

О5олоор, көрүң эрэ, бу киэргэтиллибит кэрэчээн харыйаны.

Харыйабыт туга тиийбэтий? (уота)

Чэ эрэ бары бииргэ «Биир, икки, ус!»  Елка уота умай, умай, умай – диэххэ эрэ.

Бары: Биир, икки, ус!Харыйа уота умай, умай, умай! (Харыйа уота сатаан

умайбат).

Оссө улаханнык, бары бииргэ эттибит эрэ!

Бары: Биир, икки, ус!Харыйа уота умай, умай, умай! (Харыйа уота холбонор)

Билицин биьиэхэ харыйачааммыт туһунан хоьоон аа5ан иьитиннэриэхтэрэ Эрэл, Туйаара, Федот.

Биһиги ёлкабыт.

Бу биһиги ёлкабыт

Симэнэн турар.

Ёлкабыт бүтүннүү

Күлүмнээн көстөр.

Күөх ёлкаттан

Көмүс ардахчаан түһэр.

Оо, олус үчүгэй

Ёлка5а сылдьар.

Ытыспытын таһынабыт

Ырыа ыллыыбыт.

Үӊкүүлээн сайбайа

Тула сырсабыт.

Билигин биһиги кырачаан оҕолорбут Пальчики и ручки диэн үӊкүүлэрин көрүөххэйин.

(Хаарга хаамар тыас иһиллэр)

О5олоор истин эрэ туох тыаһыырый? Ким ата5ын тыаһай? (дед мороз)

Чэ эрэ бары бииргэ ыӊырыаххайын эрэ.(Дед мороз, дед мороз, дед мороз)

(Тымныы кырдьа5ас о5онньор киирэр.)

Т.о5онньор:Дорооболорун о5олоор!

Бу мин сиэн кыысчааммынаан,

Ыраах сиртэн эһиэхэ

Ыңырыыггытын истэммин

Көрдөөх-нардаах о5олорбор,

Ыксаан, тиэтэйэн кэллим!

Кэлэн иһэр Саңа дьылынан!

Саңа дьолунан!

Билигин эһиэхэ сиэн кыысчааным үӊкүүтүн бэлэхтиэ.

Вед.:Тымныы эһээбит о5онньор! Баьаалыста олорон биһиги о5олорбут ырыаларын, хоһооннорун иһит.

Билигин биһи о5олорбут «Тымныы о5онньор»туһунан хоһооннорун аа5ан иһитиннэриэхтэрэ.

Биһиэхэ ыалдьыттыы

Тымныы о5онньор кэлбит.

Биһиэхэ кэһиитин

Ёлка маһы а5албыт.

Бу бааллар фонариктар-

Кыһыл көмүс шариктар.

Ырыа «Саӊа дьыл» (2 мл.гр)

Ырыа «Ёлка» (мл.гр)

Оонньуу

«Бөтүкчээн»

Т.К: О5олорум наһаа да учугэй хоһооннору аахтыгыт. Маладьыастар. Аны

Миигин кытта оонньуугут дуо?

Бары: Оонньуохха! Оонньуу, Хаар былдьаһыы.(музыка)

(Хаарчаана хаар чөмө5үн ылан сиргэ уурталыыр.

Музыка тыаһыыр, Тымныы о5онньор үнкүүлүүрун, о5олор үтүктэллэр.

Музыка тохтоото5уна о5олор хаар чөмөхтөрүн ылаллар. Ким түргэнник ылар эбитий.)

Сюрпризный момент

Хоровод

Т.К.: Олус диэн миигин үөртүгүт. Эһигини кытары наьаа үчүгэйдик саңа

Дьыл бырааһынньыгын атаардым. Элбэх араас хоһооннору аахтыгыт,

Ырыалары ыллаатыгыт. Оонньоон да ыллыбыт. Аны билигин мин эһигини

үөрдүөм. Кэһиилэрбин түңэтиэм.(музыка)

Тымныы кырдьа5ас кэһиилэрин түңэтэр. Хаартыска5а түһүү.

Т.К.:Чэ, мин бардым. Атын детсад о5олоро күүтэллэр. Ыалдьымаң,

Дьоӊӊутугар көмө дьон буола улаатың! Көрсүөххэ диэри!

Бары: Көрсүөххэ диэри! (музыка)

«Аптаах Саҥа дьыл»

Оруоллар:

1.Фея – Софья Демьяновна

2. Куобахтар – Ульяна, Нарыйа

3.Таал – Таал эмээхсин – Ирина Аркадьевна

4.Емеля – Вера Семеновна

5.Дьэгэ Бааба – Нарыйа Васильевна

6.Фокусник – Наталья Петровна

7.Клоуннар – Прасковья, Нюргуяна

8. Змея – метод кабинет

8.Тымныы оҕонньор – Артур Андреевич

9.Хаарчаана – Алеся

Музыка доҕуһуолунан оҕолор саалаҕа иитээччилэрин кытары киирэллэр, олоппосторго олороллор.

Ыытааччы:  Ааннаан кэллэ кыһыммыт,

          Күүппүт кэммит саҥа дьылбыт

          Тиийэн кэллэ биһиэхэ.

          Араас элбэх мааскалаах,

          Оҕо аймах мустубут.

          Остуоруйа дойдутун,

          Көрүн-нарын тутуоҕун.

          Аптаах тылларбын этэммин.

Клоуннар киирэллэр, оҕолору эҕэрдэлииллэр, хамсаныылары оҥороллор.

          Ыытааччы:  Оҕолоор, манна  тыаҕа олорор куобахтары көрдүгүт  дуо? Миигин кэлээр да кэлээр диэбиттэрэ ээ...  Тымныы Оҕонньор уонна Хаарчаана диэн кимнээхтэрин билбэттэр үһү, куобахтар кинилэри көрүөхпүтүн-билиэхпитин  наһаа баҕарабыт диэбиттэрэ уонна бэйэлэрэ суохтар эбит дуу, куобахтаар, куобахтаар, аа-уу! бааргыт дуо? Мин куобахтары кердуу бардым.

Аптаах музыка оонньуур. Фея киирэн кэлэр,илиитигэр палочкалаах (уцкуулуур)

Ыытааччы: Фея миэхэ куобахтары кердуурбэр кемелес эрэ.

Фея: Миэхэ аптаах палочкалаахпын онон баран кердуеххэ.

Ыытааччы: Хайаа, бу бырааһынньыктаабакка харыйа  анныгар утуйа сыталлар эбит буолбаат бу кутурук быган сытар.

Фея: Аптаах палочкабынан уһугуннарыым бээ, куобахчааннар уһуктууҥ!- (хаама сылдьан аптаах палочкатынан сапсыйар хамсаныы оҥорор).

Куобахтар хороонноруттан тахсан кэлэллэр  сыҥааҕырдыыллар, тыыллаҥныыллар. (саҥа таһааран – репликалыыллар: наһаа үчүгэйдик утуйдум, эн муннун тыаһа наһаа улаханнык иһиллэр этэ, эн утуйа сытан ырыа бөҕөтүн ыллаатын дии, эн тэбиэлэнэн айылаах биэрдин дии, түүлбэр бэккэ үҥкүүлээтим дии .... )

Ыытааччы: Куобахчааннар,  сэргэхсийиҥ, көрүҥ эрэ тулаҕытыҥ, саҥа дьылбыт бырааһынньыга саҕаланна.

Куобахтар: Оҕолоор, үҥкүүлээн, ойуоккалаан ыллаан биэриэҕиҥ.

Ырыа

1.Куобах:  Оттон Тымныы оҕонньор уонна Хаарчаана кэлэллэр дуу?

2 Куобах: Тымныы Оҕонньору уонна Хаарчаананы көрүөхпүтүн наһаа баҕарабыт!

Ыытааччы: Биһиги бырааһынньыкпытыгар

        Күндү ыалдьыт буолаары,

        Биһиги елкабытыгар

        Ким ыксаан иһэрий?

Фея баран кер эрэ ( фея ааҥҥа тиийэн палочкатынан сапсыйар)

Таал–Таал эмээхсин киирэр

Таал–Таал эмээхсин: Эдэр сааспын санаан хатыыскалыы оонньуохха! ( самокатынан сылдьар) Уу, дьэ, ойбонтон начаас уу баһан тахсыах буолбутум, ханна баарый, охтон хааллым дии, ким туруоруой миигиин? Муус, күн, былыт,тыал,таас хайа, кутуйах, куоска, ыт миэхэ кыайан көмөлөспөтөхтөрө ээ, бээрэ көмөлөстөҕө киһи эрэ көмөлөһүөҕэ – Киһи, киһи, бэккин дуо?

Емеля киирэр

Емеля: Оо, Таал – таал эмээхсин, манна кэлэн охто сытар эбиккин дуу, эйигин саҥа дьыллаары доҕотторун көрдүү сылдьаллар этэ. (эмээхсини туруорар, биэдэрэлэрин биэрэр).

Таал–Таал эмээхсин: Емелюшка, махтал, хата бу үчүгэйкээн оҕолордуун оонньуохпун наһаа баҕардым, оонньуубут дуо, оҕолоор

Емеля: Таал – Таал эмээхсиэн, кырдьык даҕаны оҕолорбутун оонньотуохха.

Оонньуу  «Балыктар”

Куобахтар: Бу Тымныы Оҕонньор уонна Хаарчаана манныктар дуо?

Емеля: Таал – Таал эмээхсиэн, дьиэбитигэр барыахха сотору саҥа дьыл бырааһынньыга буолар.

Таал–Таал эмээхсин: Бараан – баран, түргэнник бара охсуохха!

Дьэгэ Бааба киирэр

Дьэгэ Бааба:Сиппиирбэр олорон, көтөн сирилэтэн аҕай иһэн, Емеля балыктыы сылдьарын көрөн, балык сиэри кэллим.

Ыытааччы: Дьэгэ – Бааба эн туох наадалаах кэллиҥ, манна Саҥа дьыл бырааһынньыга буола турар.

Дьэгэ Бааба: Бээ, бээ мэһэйдээмэ, бырааһынньык диэни олох сөбүлээбэт эмээхсиммин.

Дьэгэ Бааба: Фу – фу – фу кырдьык даҕаны бырааһынньык сыта кэлэр эбит! Арай, дьэ, ырыа ыллаатаххытына, үҥкүүлээтэххитинэ бырааһынньык буола турар диэн итэҕэйиэм этэ буолуо...

Үҥкүү

Дьэгэ Бааба: Тыый, бырааһынньык диэн наһаа үчүгэй эбит дии, бу оҕолору кытта аны оонньуохпун баҕардым!

Оонньуу  “Дьэгэ Бааба сиппиирэ”

Куобахтар: Бу Хаарчаана диэн маннык буолар дуо? (оҕолор, иитээччи эппиэттэрэ)

Дьэгэ Бааба: Дьээ, бу куобахтар миигин хос ааттаатылар дии Хаарчаана диэн, сэрэниҥ олох, түҥ ойуурга турар куурусса атахтаах  дьиэбэр илдьэ барыам оччоҕо! (куобахтарга утары барар, аннарааҥҥылар куттанан Фея кэннигэр, саһаллар)

Ыытааччы: Дьэгэ Бааба,тохтоо, кыыһырыма, бу куобахчааннар Тымныы Оҕонньору уонна Хаарчаананы көрөөрү – билээри манна кэлбиттэрэ ээ, ити хос аат буолбатах, Хаарчаана диэн  Тымныы оҕонньор сиэнэ кыыһа буолар. 

Дьэгэ Бааба: Оннук дуу, хата кыыска майгыннаппыккыт үчүгэй эбит.  Чэ, мин бардым сиппиирбэр олорон айаннаатым, сылдьар сирим элбээх!

Фея: Тымныы оҕонньорбут тоҕо кэлбэтий бу, бээрэ палочкабынан өссө аптаах тылла этиэххэ .

                                      Биһиги бырааһынньыкпытыгар

                                   Күндү ыалдьыт буолаары,

                                   Биһиги елкабытыгар

                                   Ким ыксаан иһэрий?

Аптаах киһи киирэр (клоуннар дьааһыгын илдьэ киирэллэр)

Аптаах киһи: Аптаах саҥа дьылынан күндү оҕолорбор Стамбул куораттан ыалдьыттыы кэллим.

 Фея: Абдулла Хабиб аптаах киһи эбит, биһиги бырааһынньыкпытыгар  фокус көрдөрөөрү кэлбит.

Фокустарын оҥорор

Аптаах киһи:  - Змея оонньуурдааххыт дуо? – диир.

 Куобах сиэбиттэн змея оонньууру биэрэр.  Аптаах киһи дьааһыкка змея оонньууру угар уонна аптыыр.

Змея киирэр, оҕолору саҥа үүммүт сылынан эҕэрдэлииллэр.

Аптаах киһи: -  Тымныы оҕонньору уонна Хаарчаананы кэтэһэн олороҕут дуо, билигин аптаан ыҥырыам. Тымныы Оҕонньор уонна Хаарчаана уруһуйа баар дуо? (Уруһуйдары ыытааччы биэрэр).

Аптаах киһи уруһуйу дьааһыкка угар, аптыыр (экраҥҥа ТО,  Хаарчаана көстөр).

Тымныы Оҕонньор уонна Хаарчаана киирэллэр

Тымныы оҕонньор: Саҥа дьылынан!

                                       Саҥа дьолунан!

                                       Чэчир детсад

                                       Оҕолоро уонна үлэһиттэрэ!

                                        Үгүс элбэх үөрүүнү,

                                       Дьоллоох элбэх түгэннэри,

                                       Чэгиэн-чэбдик  доруобуйаны!

Хаарчаана: Үтүө күнүнэн, оҕолоор!

                       Саҥа дьылынан,

                       Саҥа дьолунан,

                       Үөрүү- көтүү үксээтин,

                       Баҕа санаа туолуохтун!

                       Чэ, эрэ доҕоттоор!

                        Көрү-нары

                        Көҕүлүттэн тутуоҕун,

                        Ыллаан-туойан биэриэҕин,

                        Саҥа дьылы көрсүөҕүн!

Хоровод «В лесу родилась Елочка»

Ыытааччы: Тымныы о5онньор биһиги эйиигин  кэтэспиппит эһиэхэ хоһоон, ырыа  үҥкүү бэлэмнээбиппит.

Концерт (номердар)

Тымныы Оҕонньор: Аны оҕолорбор кэһиилэрбин түҥэтиэм.

Тымныы Оҕонньор: Дьэ, оҕолоор, мин Хаарчаанабынаан салҕыы айаммытыгар  турунабыт, өссө даҕаны элбэх да элбэх оҕолор кэтэһэн олороллор биһигини. Эһиил өссө улаатан көрсөөрүҥ, элбэх билиитэ иҥэриниҥ, иллээхтик – эйэлээхтик олоруҥ, дьонноргут тылын истиҥ! Эһиил көрсүөххэ диэри!

Саха күнэ «Ыам ыйа – Иэйэхсит ыйа»

Үрүӊ тунах, салама ыйа.

Таӊарата:Иэйэхсит.Ойуута: көҕүөр.

Суолтата: ыраастаныы.Тыла:Күөгэл-нусхал!

Мала:Дьалбыыр.  Үүнээйитэ:Хатыӊ.

Көтөрө: Куба.  Кыыла:Туртас.

Аһа:Саламаат.

Ыам ыйыгар айыл5а уһуктар, хаар лаппа ууллан, үрүйэлэр улара бааһынаны, сири дойдуну ириэрэн чэлгитэр, от-мас көҕөрөн барар. Бу ый ортотуттан ынах барыта төрөөн, үүт дэлэйэр. Ол иһин өбүгэлэрбит бу ыйы «ыам ыйа-үүт ыйа» диэн ааттыыллар эбит.

Күнэ-дьыла.

Ыам ыйын күнүнэн – дьылынан сайын хайдах буолуон, күһүн кэлиитин билгэлииллэр. Ыам ыйын хатааһынынан уу кэлэрин быһаараллар. Мас үнүгэһинэн, кус, кыыл ханна уйаланарынан, ньургуһун үүнэринэн сайыны билэллэр. Ыам ыйа икки тыаллаах, муус көтөҕөр тыал уонна сири куурдар тыал. Арда5а эмиэ икки, кус кэлэр самыыра уонна сайын кэлэр самыыра.

Ыам ыйын 18 кунэ Саха сиригэр «Ньургуһун күнэ эбит.

Ньургуһун сибэкки, саас хаар ууллаатын кытта бастакынан тахсар сибэкки.

Саха сиригэрНьургуһун 7 арааһа бара биллэр.

Ньургуһун сибэкки төһө да элбэх сиргэ үүннэр, син биир кыралаан а5ыйыыр, сүтэр. Кини үүнэр сирин услуобуйата уларыйарыттан, киһи-сүөһү тэпсэриттэн, ынах-сүөһү мэччийэриттэн, маһы-оту кэрдэллэриттэн, дьон аһары үргүүрүттэн а5ыйыыр эбит. Ол иһин кинини Кыһыл кинигэ5э сутэн эрэр үүнээйи быһыытынан киллэрбиттэр.

Ый суолтата: Алгыстаах алаадьы, саламаат, кус миинэ иһэр, салама ыйыыр – ыам ыйын 22 күнэ Ньукуолун. Халыӊ хаары халбарытан, тоӊ муус көтөҕүллэр сылаас тыаллаах, кэ5э этэр кэрэ кэм кэллэ.

Күөх от бытыгыраан тахсар, ньургуьун үүнэр, мутукча сыта дыргыйар, күөрэгэй дьырылыыр ырыата саман сайын кэлбитин биллэрэр. Саха күөххэ үктэнэр, сиргэ-дойдуга салама ыйааһын, сири-уоту аһатааһын са5аланар.

Ыам ыйа саха дьонугар санаалыын сааһыланар, киртэн-хохтон ыраастанар, чэбдигирэр кэм. Өбүгэлэрбит ходуһа5а ,хонууга арыылаах алаадьы ууран, үүт-кымыс кутан үүнэр сайынтан өӊү-быйаӊы, илгэни көрдөһөллөр.

Онтон 22-тэн туптэ буруотугар арчыланан, кыстык кэннэ кыһыӊӊы тымныыттан тахсан, көхсүлүүн кэӊээн ыраастанан, санаалыын сай5анан саха дьоно үрүӊ тунах сайыӊӊа үктэммитинэн аа5ыллар.

Симиин күөрчэх.

Сарсыардааӊӊы сахалыы аспыт,

Симиин күөрчэх сииргэ астык.

Кэл эрэ ыалдьыт

Кэпсэтэ чэйдээ.

Күндү астан амсай.

Мин ийэм күөрчэ5э

Мип-миннигэс.

Өс хоһоонноро:

Аччыктаатахха, ас эрэ амтаннаах.

Уу диэбитэ хаар, хаар диэбитэ уу.

Иӊсэтигэр иэдэйбит, акаарытыгар алдьаммыт.

Эрдэ турбут чыычаах тумсун соттор, хойут турбут чыычаах хара5ын хастар.

Таабырыннар:

Кыһын маӊан, сайын күөх баар уһу. (Сир)

Үрдүктэн үрдүк баар уһу. (Халлаан)

Күн сирин көччүтэр  күндү ырыалаах Күөрэли эрилик баар үһү. (Күөрэгэй)

Кэллэрбин эрэ кэпсиэм, төннөрбөр төрүт саӊарыам суо5а диир баар үһү. (Кэ5э)

Өбүгэ оонньуута

Көтөх ына5ы туруоруу

Бу оонньуу дьиэ5э да, таһырдьа да ыытыллыан сеп.

Саас нэһиилэ сылы тахсыбыт ынах кыайан турбат буолан хаалар. Хас эмэ киһи бэрт эрэйинэн туруораллар. Ону үтүктэн дьон маннык оонньуур буолбуттар. Ыытааччы биир киһини сиргэ олордор. Ол киһи уӊа ата5ын уллуӊа5ын икки илиитинэн ытар чалы тутар. Илиитэ төһө уунарынан ол ытар чалы туппут ата5ын чиккэччи тэбиэхтээх. Уонна илиитин ыһыктыбакка эрэ хаӊас ата5ар ойон туруохтаах. Өскөтүн оонньооччу үстэ төхтүрүйэн сатаан турбата5ына, «көтөх ыных» аатынылар.

Алгыһа

Иэйэхсиккэ хайыһыы

Күөгэл-нусхал, күөгэл-нусхал, күөгэл-нусхал!

Уйгуну оӊорооччу,

Илгэни биэрээччи,

Ойуулаах от-мас төрдө,

Хамсыыр харамай ийэтэ,

Амарах санаалаах,

Аһыныгас сүрэхтээх,

Ата5ар алгыстаах,

Илиитигэр э5эрдэлээх,

Күүгэннээх хоннохтоох,

Көлөһүннээх сүүстээх,

Эбирдээх муруннаах,

Иһэгэйдээх ытыстаах,

Биири биэс гынар,

Биэһи биэс уон гынар

Күн Иэйэхсит

Ийэ хотун,

Бэттэх көрөн

Мичик гын!

Дом!

Ыһыах сценарийа

Ыhыах барыыта: сайынцы матыыптар - чыычаах ырыата, кэҕэ этиитэ, уоруулээх сахалыы мелодиялар иhиллэллэр.

1. Хомус – Паша Нестерева.

Самаан сайын салаллан кэлбитинэн, үтүө кэрэ кэм эргийбитинэн.

Бу үтүө – кэрэ кун төлкөлөөх түһүлгэтигэр  түмсүбүт күндү о5олорбутугар, иитээччилэрбитигэр

Нөрүөн – нөргүй, айхал – мичил буолуохтун!

Саха омук оонньуутун
Ыhыаҕы аhыаҕын,
Ыллыаҕын, туойуоҕун
Көрү - нары көҕүлүттэн тутуоҕун!
Кэрэ күөҕү туойуоҕун,
Ыhыаҕы айхаллаан,
Ыллыаҕын уруйдаан,
Уруй - тускул буолуохтун!
Уруй - айхал буолуохтун!

2. Чороонноох уцкуу – бэлэмнэнии белех кыргыттара.
3.  Билигин биьиэхэ детсааппыт саамай кырачаан иитиллээччилэрэ ункулээн кордоруохтэрэ “Тарбахчааннар”

• (ынах ма5ырыыр музыката тыаьыыр)

О5олоор истин эрэ туох тыаьай?

4. “Ыа5ыйабын ыламмын” -  ырыа 1 кыра белех
5. Самаан сайыммыт салаллан кэлбитинэн

Ыьыах ыьар куммут ууммутунэн.

2 кырачаан белех иитиллээччилэрин толоруутугар “Оьуор уцкуутэ”.

6. “Куукулам уцкулуур” –кыргыттар.
7. “Ханналарый илиичээннэр” – 1 кыра белех
8. “Атым айаннаа” – 2 кыра белех уолаттара
9. “Чыычаах уйа туттубут” бары
10.  Чэйиң эрэ, о5олоор,

Илии – илииттэн ылсыһан,

          Ункуулээн тэйиэ5ин!

“До5ордуу буолуохха” уцкуу.

11. “Оцоойук” – ырыа орто белех кыргыттара
12. “Кулунчуктар” орто белех уолаттара уцкуу
13. “А5ам уонна мин” – ырыа орто белех уолаттара
14. “Алтан тебелер” – ырыа орто белех кыргыттара
15. “Ньургуьун” – ырыа улахан белех иитиллээччилэрэ Милана Горохова, Лизавета Попова
16. “Чороончугум барахсан” ырыа
17.  “Эбэм” – ырыа бэлэмнэнии белех иитиллээччилэрэ.
18. Кунду саадпыт барахсанца

Кырачааннар кэлбиппит,

Билигин биьиги улааттыбыт,

           Эйигинниин быраьаайдаьабыт.

Бэлэмнэнии белех иитиллээччилэрин толоруутугар “Детсадпытын ахтыахпыт”

19. Бука барыгытын кэлэн иhэр «Оҕо комускэлин кунунэн» итиитик истинник э5эрдэлиибит. Баҕарабыт чаҕылыннас куннээх ыраас куох халлааны, дьоллоох оҕо сааhы. 

“Чукучуом” улахан белех иитиллээччилэрэ.

Чэ эрэ,кэлиҥ оҕолоор,
Илиилэртэн сиэттиһэн
Эһиэкэйдээн биэриэҕиҥ

Тоҥолохтон ылсыһан
Оһуокайдаан оонньуоҕун!

Оьуохай бары!