Мастер класс "Быштакты шойуп кылыры"
методическая разработка (подготовительная группа)
Предварительный просмотр:
Муниципалдыг бюджетиг школа назын четпээн ооредилге албан чери
Тыва Республиканын Барун-Хемчик кожууннун Кызыл-Мажалык суурнун
холушкак хевирнин «Чечек» уруглар сады
Ооредиглиг кичээл
«Быштакты шойуп кылыры»
Тургускан:
Талганчык Айланмаа Мукуужуковна
дээди категориянын кижизидикчи башкызы
с. Кызыл-Мажалык – 2021 чыл
Мастер класс «Быштакты шойуп кылыры»
Хундускунун мендизи – биле ак унген Шагаа айы- биле аалдап келген аалчыларны аяк шайже чалап тур бис.
Дадаамал дег дилген чаагай
Дадаазын дег ускен чаагай
Чуудур чаа, тывынарам?
Суттун шаандан тура тывылган чылы 5000 мун чыл бурунгаар .
Тыва улустун кол чеми сут болгаш эът бооп турар кухнязында бир дугаар хундуткелдиг чемнеринин бирээзи.. Быштак ак чемнерге хамааржыр.
Буга бажы, ыяш бажы, бай ыяш, тел ыяш, хам ыяш, Таңды дагаан черлерге быштакты албан апаар. Дагылга кылган черге хамнаан хамнар ол быштакты оран ээзи четтирип турар кылдыр алганырлар. Бурун шагда төрелдежип-аалдажырда, бир хап быштакты албан белеткеп алыр турган.
Ак суттен кылган чемнер кончуг амданныг, хоолулуг ижин арыглаар. Кижинин организимге дурген хайныычал. Оларда кижинин кадыынга ажыктыг витаминнер бар.Ынчангаш бичии уруглар хунде 1 аяк сутту ишкен турар болза эки.
Быштакта болза эн хой кижинин организимге херек будумелдер шуптузу элбээ биле бар бооп турар. Эн кол чуул оон составында хоралыг микробтарга удур болгаш сулараан куш шыдал киирер шынарлары хой болгаш организимини арыглаарынга улуг салдарны чедирип турар. Быштак арыг суттен кылыр болгаш оон будумелинде кижинин кырыырын узадыр база аныяксыдар будумелдер бар бооп турар.
Тывалар кожуун бүрүзүнде быштакты кылып турар. Быштактың даштыкы хевири болгаш кылып алыр аргалары кожуун бүрүзүнде аңгы-аңгы болуп турар
Бо хун мен силерге тыва улустун ак суттен кылып чоруур чемин быштакты ооредиглиг кичээлге «Быштакты шойуп кылырын» коргузейн.
1. Дугаарында отту суугуга ойлей салгаш, сутту кудуп алыр бис.
2. Сут изий бээрге, хун аайы- биле сарыг сугну кутпушаан, долгандыр аяар хымыш биле былгай арак чоргузар.
3.Олла хевээр долгай былгап турда,сарыг суг ылгалы бээр.
4. Сарыг суун ангы узкаш, быштакты холуй базар.
5. Пашты эскеш, быштакты тудуштур баскаш шоер.
Тывызыктар
Дадаамал дег дилген чаагай
Дадаазын дег ускен чаагай
Ак сут хоолулуг
Ава созу унелиг
Далашкан куске сутке дужер
Сагылдар
1. Суттуг сава аккан сугга
2. Сут топ болбас
Шулук
Чайнын шагда чаагай суттен
Чамдык улус быштак кылыр
Хойтпактан сарыг сугну
Хоюг сутче чылдып кудар
Эдир ышкаш аккыр быштак
Ээргиштелдир шойлуп келир
Сагылдар
1.Аа – биле суттээн шайны эн улуг назылыг кижилерге баштай ижиртир.
Оон кол утказы болза тыва кижи мал когу успес болур болгаш торел ызыгууртун бадыткаан кырганнарынга чоргаарланыры болур.
Аа сутту аныяк ытка ижиртир ийикпе, азы аа суттен шайны аныяк улус боттары ижип алыр болза,кежик оруу боглур дижир.
2.Ак сут черже топ болба.
Саар малдын когу узулбезин база багай чуве тайылзын дээни болур.
3. Мочээн кижини соолгу чоруунче сузук чалбарып, артыштыг сутту чажар.
4.Ядыы кижи бай кижиден сут диленип кээр болза , албан бээр турган.
Сут бербес болза кодан чурту карар дижир
5.Чаашкын чаап, динмириишкин динмиреп турда, огнун эр ээзи хуунда судун чажар.
6. Суттен кылган ак чемнерни токпес ужуру болза кижинин кежии ышкындырар дижир.
Езулалдар
1.Башкы хойтпактын арагазын тиккеш, ол аалдын эн улуг назылыг кижизинге тудуп сунар.
2.Сарыг – суг ижиртир езулал.
Чаш уругларнын иштин чазаар суузуннуг болгаш ижин курттарын узуткаар дижир.
3.13 хар четпээн оолдар болгаш кыстарга курут сордурар азы курут хемиртир турган.
Диштери бугу назынында душпес болур болгаш дижи аарбас болур.
4.13 харга чедир назылыг уругларга чокпек чиртир езулалдар.
Думаа- ханаадан белен-селен аарбас болур дижир.
5.Хымыраан хайындырып бээр ижиртир.
Ичези болгаш папказы боолбас болур
Сутке болгаш суттен кылган чемге хамаарышкан чанчылдар
1. Быштак чажар чанчыл хой улус чыылган черге байырлалдар – биле холбашкан.Чижээ, буга бажы дагаан черге онаан октан могелер алгы кырындан делгеп каан дилиндек –дилиндек быштакты адыштааш, корукчулернин талазынче чаларадып чажыптар. Оон утказы болза тыва чон могелерин ак чеминин дээжизин – биле чемгерип турары, шилиндек могелер чыылган чонга бодунун сартыын берип, бай шинчизин бугудеге илередири.
2. Аяк сут тудар чанчыл тываларнын аразынга кончуг нептерээн.Хундулуг кижини арт кырындан уткуурда, кежиг аксындан, орук белдиринден уткуурда, бир аяк сутту каас – коя хептиг кижи оргуп сунар.
3. Кадырган ааржы хунезинири онзагай чанчыл турган.
4. Савада сутту оттува топ болбас.
5. Саанын чок-даа болза, саван белеткеп ал.
Ханы уткалыг улегер сос. Тывалар чаа кылган хуунну сут- биле иштээрин кончуг бодаар чанчылдыг. Мал азыраар болза, сут унер, сут бар болза , хырын тодар.
Сутке хамаарышкан сузуглеледер:
Аржаан суглар башатарынга ак судувус чажып, чалбарыыр бис;
Тываларнын кижиден харамнанмас чемнеринин бирээзи – сут. Бир эвес сут дилээн азы «суттеп келген» кижини куруг ундурер болза, сут-саан кызырлыыр, багай оштуг болур дижир;
Ай будуузунде азы орай кежээ аал одектен ак сут ундуруп болбас «аал кежии тудай бээр, мал-маганга багай уржуктуг болур» дижир;
Сут токпес;
Суттуг сава сугга чугбас;
- Суттуг пашты ожуктан андара теп болбас;
- Чаъс кызаннаашкын соксавайн туруп бээрге сутту дээрже чажар, чаннык душпезин дээш;
Суттуг сава чанынга уруг-дарыг ойнап болбас .
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
конспект открытого занятия "Город мастеров.В данном занятии дети закрепляют названия быта казахского народа, элементов орнамента, пословиц и поговорок о труде казахских народных мастеров на двух языках.
(старшая группа) "город мастеров"Программное содержание: 1. Формировать представления о мастерстве, о произведениях народно-прикладного искусства.2....
«Коньки — это такой вид спорта, где новичок получает не меньше удовольствия, чем опытный мастер». «Коньки — это такой вид спорта, где новичок получает не меньше удовольствия, чем опытный мастер». «Коньки — это такой вид спорта, где новичок получает не
Консультация для родителей...

Презентация к мастер-классу для детей и родителей младшей группы "Мастерим игрушки сами"
Презентация к мастер-классу для детей и родителей младшей группы "Мастерим игрушки сами"...

Мастерим открытки к 23 февраля в технике скрапбукинг (мастер – класс с детьми старшей группы)
Цель:Формировать у детей интерес к исследовательской деятельности и умение применять на практике полученные ранее знания.Задачи:1. Развитие творчества, умственных способностей, эстетического вкуса, а ...

Проект Тараадан далган кылыры восп. Тюлюш Каталея
Проект Тараадан далган кылыры восп. Тюлюш Каталея...

Мастер класс "Фетрден тоол маадырларын кылыры"
Сорулгазы: Уругларнын чогаадыкчы чоруур театржыткан оюннар дузазы-биле сайзырадыыры1. Уругларга тоолдун маадырларынын овур-хевирин, шимчээшкиннерин шын коргузеринге ооредири2. Салаа-сайгыдын сайзырады...

Мастер-класс для родителей «Тряпичные куклы»: Кукла «Берегиня». Мастер-класс для родителей «Создание книжки – малышки «Колобок» Мастер класс для родителей «В гостях у матрёшки» Экскурсия с детьми и родителями в центр духо
Мастер-класс для родителей «Тряпичные куклы»: Кукла «Берегиня». Цель: Познакомить родителей с русской традицией изготовления народных тряпичных кукол.Задачи: Привива...
