Саха оьуохайын этиитин уонна ункуутун нецуе чел туруктаах о5ону иитии.
презентация к уроку (средняя, старшая, подготовительная группа)

Слайд 1

Дьокуускайдааҕы 8 нүѳмэрдээх «Родничок» у h уйаанын « Кустук » орто бѳлѳх иитээччитэ : Улэтин уопсай ыстааһа : 8 сыл Педагогическай ыстааһа : 7 сыл Уѳрэҕэ : урдук , М.К.Аммосов аатынан ХИФУ, Саха национальнай культуратын факультета, идэтэ «Культуролог», 2009 с.; С.Н.Донской-2 аатынан Уѳрэх сайдыытын уонна у орэх таһымын урдэтэр институт, эбии уѳрэхтээЬин салаата « Уьуйаан иитээччитэ », 2014 с Категорията : бастакы Электроннай аадырыЬа : adamova8616@mail.ru . Адамова Александра Владимировна

Слайд 2

Ханнык баҕарар норуот бэйэтин тѳрүт культуратыгар тирэҕирэн , онтон күүс ылан норуот бы h ыытынан сайдар , омук бы h ыытынан уратыланар . Норуот ѳйѳ – санаата , иэйиитэ – куойуута , үтүѳ ҕ э - кэрэҕэ тарды h ыыта , мындыр сатабыла кини тѳрүт культуратыгар түм ү ллэр , сѳӊѳр уонна чопчуланар . Саха норуотун культуратын тилиннэрии , сѳргүтүү уонна сайыннарыы сүрүн соругунан « Кѳмүскэс санаалаах күн ки h итин , а h ыныгас айдарыылаах айыы оҕотун , ураанхай саханы » итии , үѳрэтии , у h уйуу ү с сүрүн хайысханнан барыахтаах : «Ки h и дьону – сэргэни , ки h и – аймаҕы кытта сы h ыанна h ыыта », « ки h и айылҕаны , тулалыыр эйгэни кытта дьуерэлэ h иитэ » уонна « ки h и бэйэтин ураанхай саха бы h ыытынан билиниитэ , сыаналаныыта , киэ ӊ туттуута ».

Слайд 3

Манна ордук суолталааҕынан буолар оҕо « Чѳмчүүк саа h ыгар » (1 – 7 саа h ыгар диэри ) у h уйаан киэ ӊ эйгэтин кытта билсэн саҕалыыр . Бу сааска оҕо кэпсээ h ин , бы ha ары, кѳрдѳрүү , үѳрэтии , ѳйдѳтүү кѳмѳлѳрүнэн норуот тѳрүт культуратын алын араӊатын инитриэ h иргиэхтээх . Маныаха оҕо болҕойон истэрэ , таба ѳйдүүрэ , саӊаттан - саӊанны билэн кѳрѳн и h эрэ , тургэнник ылынара улахан оруоллаах . « Чѳмчүүк саас » оҕо ки h и да, омук да бы h ыытынан олуга ууруллар , ту h э тустэнэр кэмэ . Бу бириэмэ у h уйаан иитээччилэрэ кырата суох оруолу оонньуурбут ол биллэр суол .

Слайд 4

Этнопедагогика уонна федеральнай судаарыстыбаннай уорэх ыстандаарта : Оскуола иннинээҕи ого тэрилтэтин ыстандаартыгар оонньуу, сэһэргэһии уонна билии-кѳруу сүрүн дьарыктар быһыытынан этиллэллэр. Ити дьарык саха омук этнопедагогикатыгар кыра саастаах оҕону иитии ньыматын быһыытынан олохсуйбут формалар. Онон иитээччи оҕону кытта бодоруҕарыгар, иитии - сайыннарыы улэтин тэрийэригэр норуот иитэр улэтин угэстэрин таба дьуѳрэлээн айымньылаахтык туһанарыгар кыах б иэрэр .

Слайд 5

Саха культуратын тилиннэриигэ уонна сайыннарыыга оҕолору у h уйуу үлэм сүрүн ирдэбилэ : этнокултуурунай уерэхтээьин , ол аата омук тлын,култууратын угэьин , сиэрин туомун оскуола5а киириэн иннинээ5и саастаах о5орго тиэрдии иитии – уерэтии . Этнокултуурнай уерэхтээьин о5о норуотун культуратыгар оло5урбут, тереебут тылынан иитиллэр , атын омуктары кытта тэнн,э сылдьан сайдар уерэх эйгэтин ситимэ буоларын тутуьуу . Регион уратытын учуоттаан о5о тэрилтэтигэр , иитэр сайыннарар бырагараамманы иитии - сайыннарыы улэтигэр туьаныы . Үлэм сүрүн принциптэрэ ( ирдэбиллэрэ )

Слайд 6

Саха фольклорун чинчийэн үѳрэтэр Петров Н.Е «Истоки представления» « Осуохай – древний хоровод солнцепоклонников» - диэн ыстатыйатыгар маннык суруйар : « Осуохай для детей раннего возраста является школой родного языка, поэтической аллитерационной речи кузницей для воспитания будущих поэтов – импровизаторов, тойуксутов , певцов с якутским национальным голосом. Осуохай вообще, и на ысыахе воспитывает любовь к родной культуре и природе, вызывает чувство сплоченности, коллективизма, равноправия и национальной городости . Он имеет огромное значения в развитии духовной, поэтической музыкально – певческой, танцевально хореографической культуры якутского народа. В целом, осуохай сделал народа саха народом – поэтом, народом – певцом, народом - танцором».

Слайд 7

Бу курдук саха фольклорун үѳрэтэр чинчийэр ученайдар санааларын үѳрэтэн , аа5ан тураммын бэйэм иитээччи бы h ыытынан o рдук кѳдьуустээх , оҕ o ҕо тиийимтиэ саха фольклорун биир кѳрүӊүнэн о h уохай үнкүүтэ , этиитэ , ырыата буолар дии санааммын эбии дьарык бы h ыытынан улэбэр саха о h уохайын ту h анарга бы h аарынным .

Слайд 8

Улэм сыала : Чѳмчуук саастаах о ҕ ону иитэргэ норуот уйэлэргэ айбыт , үѳскэппит уран фольклорун – оьуохайы бары ѳттүнэн үѳрэтэри коҕулээн чѳл туруктаах , чи ӊ доруобуйалаах кэнчээри ыччаты иитии .

Слайд 9

Педагогическай улэм саӊа ѳрүттэринэн буолар 5 -7 диэри чѳмчүүк саастаах саастаах оҕолору саха фольклоругар – оһуохайга уһуйуу улэтин программатын саастарынан арааран аттаран оӊоруу , уонна уһуйааннар практикаларыгар туһаныллар методическай ыйынньыгы ( рекомендацияны ) таһаарыы . Улэм саналыы еруттэрэ ( новизна )

Слайд 10

Соруктар : Оҕону о h уохайга уһуйуу , үѳрэтии саха фольклорун салҕыы сайыннарыытыгар , айар талаана чочулларыгар эрэ буолбакка , оҕо эт - хаан , ѳй санаа , тыл – ѳс , тыынар орган ѳттүттэн сайдарыгар улахан суолталаах . Ону учуоттаан туран соруктрбын 4 улахан хайысханан болохтоотум :

Слайд 11

о Эт – сиин сайдыытыгар о h уохай суолтата : Тыынар орган сайдыытыгар о h уохай суолтата : Өй – санаа сайдыытыгар о h уохай суолтата : Тыл ѳс сайдыытыгар о h уохай суолтата : Илии, атах , ойо5ос, тара h а быччын , сайыннарыытыгар о h уохай үӊкүүтэ сүрүн оруолу оонньуурун туһунан о5олорго сѳптѳѳх ѳйдѳбулу биэрии . Сатаан тыынар эрэ киьи учугэйдик ыллыыр , туойар , онон агданы , быары , тын,аны эрчи йии ырыа5а тойукка олус наадалаах . О5о о h уохайы утуктэригэр эбэтэр этэригэр бу уе h э этиллибит органнар олус учугэйдик улэлээн , доруобуйата тупсарын чинэтии . Оҕо бэйэтин саха омук бы h ыытынан диринӊик билиниитигэр , оҕо дьон иннигэр толлубакка , санаатын сатаан саа h ылаан саӊарар буоларыгар үѳрэтии . Хас биирдии о5о тѳрѳѳбут тѳрүт ийэ тылын таптыырыгар , убаастыырыгар тылын ѳ h үн байытарыгар , оьуохай этиитин кѳмѳтүнэн толкуйдуур , анааран керер дьо5урун сайыннаарыы .

Слайд 12

Чѳмчүүк саастаах о5олого о h уохайы үѳрэтии программата

Слайд 13

О h уохайы оҕолорго үѳрэтииттэн кылгас ыйынньык ньымалар . Хаамыыга үѳрэтии . О h уохайы үѳрэтии ньымалара . Дорҕоон оӊорууга дьарык.

Слайд 14

Чѳмчүүк саастаах оҕолору оһуохайга үѳрэтии,уһуйуу улэтин ис хоһооно : 4 Оьуохай уоскээбит ис хоьооно

Слайд 15

О h уохай тү h үлгэтэ үс тү h үмэхтээх : О h уохайга ыӊырыы Хаамыы Кѳтүү

Слайд 16

Бастатан о h уохайдьыт дьонун сэргэтин үнкү ү гэ ыӊыран “ Дьээ – боо ” матыыбынан саҕалыыр , онтон сүр ү н ис хо h оонун дэгэрэн , ырыаннан толорор , бу толороругар кини тута айар , хо h уйар , ол кэннэ ү h ү с чаа h ыгар киирэр кѳтүү - бу тугэ ӊӊэ ырыа тэтимэ эрчимнэнэр түм ү ккэ ырыата бытааран этээччи ырыатын түмүктү ү р . О h уохай кута – этээччи .

Слайд 17

Сатаан тыынар эрэ ки h и учугэйдик ыллыыр , туойар , онон агданы быары , тыӊаны эрчийии ырыаҕа тойукка олус наадалаах . Ис тугэҕиттэн у h уннук муннунан салгыны тыынан ылан баран эмиэ у h уннук айаҕынан та h аарыы ( 4 ахсаа ӊӊа ). Кылгастык тыыныы – и лиини үѳ h э та h аарыыга ту h эриигэ дьүѳрэлээн аллараа тыыныы (4 ахсаа ӊӊа). У h уннук , кылгастык тыыныыга эҕирийбит салгыны та h ааран бутэ h игэр тыас та h аарыы . О h уохайы үѳрэтии ньымалара .

Слайд 18

Дорҕоон оӊорууга дьарык. Ис тугэҕиттэн салгыны муннунан тыынан ылан баран, тыас уонна куолас кѳмѳтүнэн дорҕоон оӊоруу , дорҕооннору а h аҕас дорҕооннору оӊоробут . Аа-аа-аа-аа-аа – аа . Ыы – ыы – ыы – ыы –ы ы . Оо - оо - - оо - оо - оо . Уу – уу - уу – уу – уу . Иккис дьарыктан икки илиини түѳстэн саҕалаан иннин диэки тардан дорҕоону та h аарабыт . Илии у h унунан тардан баран дорҕоону тү h эрэбит . Аа-аа-аа-аа-аа – аа . Ыы – ыы – ыы – ыы –ы ы . Оо - оо - - оо - оо - оо . Уу – уу - уу – уу – уу .

Слайд 19

Олорон эрэн илиилэрин ( ытыстарын ) тобукка ууран тарбахтарын ѳрѳ та h аарыы аа – аа – аа – аа - Ьа диэ ӊӊэ куускэ ту h эрии . 3,4 ньымалары холбоон оӊоруу . Н дорҕоону оӊоруу . Түѳстэн икки илиини долгун курдук хамсатан , оо - ьо , оо - ьо – оо – ьом , хас да дорҕо o ну оӊоробут . Салгыы олорон эрэн тобугу охсон , ритминэн о h уохайдыыр о h уохайдыыр о h уохай та h аарыыга дьарыктаа h ын .

Слайд 20

Хаамыыга үѳрэтии . Бастаан илии туту h арга эрчийии . Хаамыыга биэс тарбаҕы тарбахтарга хагдарыта анньан туту h ан , тоӊолоҕу токутан , сы h ыары тутан , үѳ h э – аллара хамсатан , наҕыл соҕустук дьалкытан хамсаныы . Онтон миэстэҕэ туран атаҕы кытта тэӊӊэ хамсатыыга кѳрдѳр ѳ н , хамсанан биэрэн үѳрэтии . Тѳгүрүчч ү туту h ан ту h улгэ оӊоруу . Илии, атах хамсаныытын ритмӊэ тэӊ буоларын си h ии .

Слайд 21

Сахабыт норуотун тѳрүт культуратын уран фольклорун « О h уохайын » кэлэр кэнчээри ыччаты иитэр - үѳрэтэр ү лэм түмүгэр күүт ү ллэр ѳрүтүм : Саха оҕото хайа тѳрүѳҕүттэн тѳрѳѳбүт буоруттан силистэнэн – мутуктанан иитилиннэҕинэ , кини үтүѳ ү гэстэрин чахчы - этигэр хааныгар иӊэриннэҕинэ амарах сурэҕин , мындыр ѳйүн , уран тарбаҕын утумнаатаҕына эрэ саха омук, омук бы h ыытынан чэчирии сайдара саарбаҕа суох . Мантан сиэттэрэн этэххэ үүнэр кѳлүѳнэ ыччаты саха норуотун культуратын тилиннэриигэ уонна сайыннарыыга иитиэхтээхпит у h уйуохтаахпыт – бу бугу ӊӊу олохпут ирдэбилэ . Ситимнээх улэм түмүгүнэн иитээччилэргэ « Чѳмчүүк саастаах оголору оЬуохайга уЬуйуу » кѳмѳ методическэй пособиятын онорон таЬаарыы .

Слайд 22

Туһаныллыбыт литературалар : Тосхол - ФГҮѳС – Федеральнай Судаарыстыбыннай ѳүрэх Ыстандаарта Сахалыы о5о тэрилтэтигэр . – 2016. Саха фольклора – курс программа – Дьокуускай 1997. Н.Е.Петроа – Улуу оьуохайдьыт Чулуу тойуксут – Дьокуускай 1994. Ефимова Л.С. Петров Н.Е. – Хороводные песни якутов теория и практика – Якутск 2009. Ксенофонт Уткин - Уйэлэр Сугуруйэр Киьилэрэ – С.А. Зверев 100 сааьыгар. Министерство образования Республики Саха (Якутия) Союз детских организаций и объединений Республики Саха (Якутия) – Программа приобщения детей к процессу возрождения и дальнейшего развития культуры народов Якутии - Якутск 1992 уо . д .а .

Слайд 23

Бол5омто5ут иьин махтал !