Занятие по окружающему миру "Алдын кус"
методическая разработка по окружающему миру

                          Муниципальдыг бюджеттиг ооредилге албан чери

«Родничок» уруглар сады

Чадаана хоорай Тыва Республика

Родничок уруглар садынын

« Морячки» аттыг холушкак бичии

 болукке болуп эрткен « Алдын Кус»

 байырлалынын сценарийи.

(2024-2025 ооредилге чылы)

Болуктун башкылары:

 Кара-Сал Л.С.

 Монгуш Д.Т.

Сорулгазы:

1. Уругларның ногаа, чимис аймааның дугайында билиин бедидери;

Агаар-бойдуска күскү үени тып өөредири база күскү үениң ажык-дузазын билиндирери, ногаа - биле чимис аймаан аңгылап өөредири;

2.Уругларның дыл- домаан , уран талантызын сайзырадыр;

3.Улуг улустун күш-ажылын үнелеп өөредирин уламчылаары база бодунуң куш- ажылын түңнеп билир кылдыр кижизидер.

Байырлалдын чорудуу:

Өрээл ишти байырлыг байдалга дериттинген. Музыка адаа- биле янзы- буру ногаалар болгаш чимистер кылдыр кеттингилээн уруглар танцылап  кирип келирлер(картошка, капуста, морковь , согуна, помидор, огурец, яблок, банан, груша , арбуз, лимон) Бот боттарын чарашсынып турарлар.

Башкарыкчы:

--Экии, эргим уруглар!! Уруглар бохун бис куску аргада «Алдын кус» байырлаар дээш чедип келдивис.Корунер даан куску бойдус кайы-хире чараштыр уруглар! Ыяштарнын бурулери янзы-буру он-биле шыптына берген чаражын. Куску бойдус кандыг кандыг оннерлигдир уруглар?(кызыл, сарыг, ногаан)

Ам болза чылдын эн-не кайгамчыктыг тодуг- догаа, чараш,алдын- сарыг уези-кустун аалдап келгени бо. Билир бис, куску уеде боттарывыстын амыдыралывыска херек , аваларывыстын тарып каан витаминниг ногааларнын касчып, подвалга шыгжап , база арга - арыывыстан кат - чимисти чыып, вареньелеп, моогулерни дузап турар болгай бис. Чеже чараш кус дугайында ырылар, шулуктерни база ногаа, чимис дугайында тывызыктарны ооренип алганывысты барымдаалааш ,

«Алдын кус » деп байырлалывысты этирип турарывыс бо.

Оожум аялга-биле Кус шулуктеп кирип кээр(уругларны корбээченнеп)

Саарлып душкен бурулерни

Салгын чайып ойнап туру

Шагнын шак бо куску айы

Шалыпкынна чурукчудур

Унуштерни агаар черни

Урдаа болбайн чуруп каапты.

Кус: Ойт (кайгап каар)Экии, уруглар! Мен кымдыр мен?(уругларнын харыылары)

Кус:- Мен дээрге Алдын кус шээй мен.Силерни кажанна чедип кээр ирги дээш,манап турдум уруглар.Экизин ам-на силернин-биле ойнап,хоглеп алыр мен.

Башкарыкчы:- Силерни дыка манап турдувус кус.Чедип келгенинерге ооруп тур бис.Бистин уруглар силерге чараш ыры, танцылар, оюннар, шулуктер белеткеп алганнар.Силер база бистин-биле кады хоглээр силер Кус.

Кус:- Ийе уруглар, силернин-биле хоглээйн.

Шулук «Кус» (шуптуу)

Салгын чывар сооланнайнып

Садик кыдыын ширбип туру

Сарыг буру боолденип

Шаар дээрже ужуп унду.

Адыг ыглап чедип кээр

Башкарыкчы:

-Чуге ыглап чор сен Адыг?Канчап бардынар?

Адыг:- Аргага агаарлап чорааш, ыяшка ылдыртынып тайгаш кээп дужеримге, корзингам дештип  калгаш, уругларымга чыып алган хунезиним чочагайларым токтуп каап тыр.Ынчангаш мунгарап ыглап чор мен.

Башкарыкчы:- Каям Адыг корзинкан бо уругларга коргузуп корем.

-Уруглар Адыгга дузалажып чочагайлардан чыып бээр бис бе? Чаа будун корзинкадан база берээлинерем.

Уруглар:- Дузалажыр бис.

Башкарыкчы:-Ам мунгараванар Адыг бистин уруглар силерге чараш  ыры, танцыларны,шулуктерни, оюннарны коргузер дээн шээй Адыг.Бистин-биле кады ойнап хоглеп алыр силер бе, Адыг?

Адыг:- Ийе.экизин аа, кады ойнаксап турдум, ойнаар мен.

Шулуктер:

Дистинишкен дуруялар

Изиг чуртче кылыйтыпты

Диинчигеш хунезинин

Ишкир хапче шыгжай берди (Малина)

Сап-ла сарыг, кып-ла кызыл

Сарала он кустун ону

Ыяштарнын бурулери

Ындыг чараш корунер даан. (Экер)

Ында шылыр, мында шылыр

Шылыр,шылыр бурулер,

Ынаар-мынаар хадып,

Чараш кусту медээлеп тур.

Адыг:- Аянныын мен дыка амырап тур мен

Танцы: «Урожай собирай» Адыг уруглар-биле кады танцылаар.

Ыры: «Берингир кус»

Огородта нога аймаан

Онча санап четпесдаа сен

Помидорлар холчок бышкан

Борбак борбак кызыл кызыл

Чаагай улуг ногаан арбуз

Чараш бомбук сагындырар

Картошканын улуун канчаар

Харын мыргай идик майыы

                                (Адыг амырап холдарын часкап,ооруп турар.)

Оюн: «Шишкаларны чыыптаалынар»

Адыг:- Экизин уруглар! Харындаа силерге таваржы бердим.Силернин дузанар-биле хой шишкаларлыг апардым.

Башкарыкчы:- Адыгга ногаалардан, моогулерден база берээлинер аргада бичи адыгжыгаштарга апарып берзин.

Адыг:- Оой.экизин!! Адыгжыгаштарымга апарып берейн. Мени манааш аштай бергеннер боор. Байырлыг уруглар. Чаа Чылда база кээр мен.

Танцы: «Кус» адыг уруглар-биле кады танцылапкаш, чоруптар.

Оюн: «Хуулгазын зонтик»

( уруглар долгандыр туруп аар.Шуптуу карактарын шийип аарга, бир уругну зонтик-биле чажырыптар. Чаштына берген эжин уруглар тывар.Соолунде карактарын шийиптерге зонтик корзинка кырында чыдар)

Башкарыкчы:- Корунер даан , ам кымны зонтик шыпкан эвес.(Зонтикти кодуруптерге корзинкада яблоктар, морковьтар чыдар.)

Бо хуулгаазын зонтик силерге яблоктар, морковьтар хуулдуруп берген шээй уруглар. Бо яблоктарны, морковьтарны  силерге берип тур мен. Эр-Хейлер!

Кус:- Бо хун менээ эн солун хоглуг хун болду, силернин-биле кады танцылап,ырлап, шулуктеринерни дыннап, кады ойнап дыштанып алдым.

Ам мен силернин- биле байырлажып чорууйн. Ол чорааш силерже Кышты чоргузуптар мен уруглар. Харга шанактап ойнаар кылдыр. Байырлыг, келир чылын база кээр мен.

Башкарыкчы:- Бо хун бистин-биле кады Алдын Кус байырлалында Адыг, Алдын Кус кээрге кады ойнап, хоглеп алдывыс уруглар. Эр-Хейлер!

Моон-биле байырлалывыс тонген.

Ам шуптуу дыштанып Алдын Кустун берген яблоктарын, морковьтарын чооглаалынар!!! Оон шуптуу болуувусче чоруур бис.

Байырлыг!!!( уруглар шуптуу омак сергек болуунге чедип келир)

«Морячки» аттыг бичии болукке болуп  эрткен

«Алдын Кус» байырлалынын справказы.

Байырлалдын сорулгазы:

1.Уругларнын  ногаа, чимис аймаанын дугайында билиин бедидери;

Куску агаар бойдусту танып база оон ажык-дузазынын дугайында уругларга билиндирери;

Ногаа-биле чимис аймаан ангылап ооредири.

2.Уругларнын дыл домаан, уран талантызын сайзырадыры;

3. Улуг улустун куш ажылын унелеп ооренирин уламчылап база бодунун куш ажылын туннеп билир кылдыр кижизидери.

Орээл ишти байырлыг байдалга дериттинген. Музыка адаа-биле янзы-буру ногаалар болгаш чимистер кылдыр кеттинген уруглар танцылап, ырлап турда дыка чараш кайгамчык болду.

Алдын Кустун аалдап келгени, Адыг ирейнин уруглардан дуза дилеп келгени экидир.

Уруглар шулуктерин, ырыларын эки билир. Оюннар уезинде башкынын дузазы-биле шуптуу демниг ойнап, адыгга шишкалар, моогулер чыгжып дузалашканынга адыг болгаш уруглар амырап турар.

Ниити байырлал  бедик  деннелге  эрткен.

Справканы группа башкызы: Кара-Сал Л.С. кылган.