Шагаа - тыва улустун чаа чыл байырлалы!
методическая разработка на тему

Моорей Шагаа байырлалынга «Авам Ачам база мен – тывызык ог-буле бис»

Сорулгазы :Уругларны  Ада –иези –биле моорейге  кириштирип чараш аажы –чанга ,бодун кижизиг ,толептиг ап билиринге ,ада-иезинден , оске кижилерден эки чараш чуулду эскерип ,улегерни бодунга хевирлээринге кижизидер .

Класс шагынын чорудуу

1.Башкынын киирилде чугаазы

Чингис –Хааннын Уезинде Шагаа байырлалын куску уеде демдеглеп эртирип турар, чуге дизе куску хун биле дуннун деннежи бээрин барымдаалап байырлап  турганы ол

Оон соонда 1267 чылда Чингис-Хааннын оглунун  Хубилай –Хаан байырлалды февраль айже шилчиткен.

20чылдарда Тывага Шагаа байырлалын хоруп каапкан   турган .70 чыл иштинде Шагаа бйырлалын эрттирбейн  келгеннер .

1991чылдын февраль 8-те Тыва АССР-нин дээди Совединин  президентилеринин  доктаалы биле Шагаа  байырлалынын  тыва  чоннун  национал байырлалы кылдыр доктааткан . Оон бээр-ле Шагаа байырлалынын эртер хунун астрологтар, лама-башкыларнын санааны- биле ай календарыны  ёзугаар тодарадып  ап турарлар

Шагдан тура мананывыс

Шагаавысты ажыттывыс

Мерген соске кагжып ,чижип

Улу чылын уткуп алыыл

Ада хунге отка ,сугга

Айдыс кылыпб чажыг чажып

Авыралдыг чудуулунер

Чаа-ла келир улу чылым

Чаялганар будер болзун

Ада-ие ,ажы-толге ,

Ачы чолдуг башкыларга

Аарыг-ажык чагдавазын!

Ооредилге ,ажылынга

Оорушку долуп турзун!

Эртем оруу ажык болзун !

Эрге- шолээ хостуг болзун

 Амыдырал экижизин

Аас кежик доктаазынам

Курай –курай

Мерген соске алгап йорээп

Улу чылды уткуулунар

Чаа чылдын байырында

Чаза ойнап хоглээлинер

Тыва чонум таан мерген

Тывызыктаан тоол ыткан

Дынгылдайлаан хоомейлээн

Дылы чечен чараш состуг

Кижээлерде олурупкаш

  Кажык адар,тоол ыдар

Дурген чугаа, кожамык , ыр

Богун клазывыста эртип турар «Авам , ачам база мен» деп моорей-оюнну         эгелээр-дир бис.

1.Уе-шагнын аайы-биле

Улегерлиг чараш хептер кедиксээр бис

Ынчалзажок чычыы,торгу тыва тонга

Ылгын аътка чонум ынаа хевээр арткан .

 Чычыы торгу тоннар кеткен

1-ги класс кыстары бе?

Чыраа –чыраа аътар мунган

1-ги класс оолдары бе?

Команда бурузу  адын девизин , чугаалааш ,дээскиндир кылаштажыр (Тыва хеп корулдези)

2.Кожамыкка кончуг-ла бис

Кожа тыртып соглээр бис бе?

Ыры ,соске кончуг-ла бис

Ырлажып каап орар бис бе?

Авазынын чаяап кааны

Араг чараш уну –биле

Аян тудуп ырлап хоглеп

 Адаан -моорей уламчылаал

Чыылган чонга аян тудуп

Уян ырдан бадырынар

Моорейге белек кылдыр

Талантынар коргузунер (Кожамык моорейи)

3.Чечен менде        Улегер домак

Чечек черде

Уран менде  

Улар дагда

Мерген менде

Мезил хемде

Бодал менде

Богда дээрде

Огбелернин чечен созу

Оор чонга дамчып чораан

Шораанарга кадарчылар

Чолукшуп кээп мендилешкеш

Чечен чараш созу-биле

Чечээргежип маргыжарлар-лар

5.Дурген чугаа,узун-тыныш чугааланды

Дужуп бербес болгай силер,

Дургеденер, келинерем

Дурген –чугаа ,узун –тыныш кымда барыл?

 6.Тыва чанчылдарга болгаш сагылгаларга айтырыглар

7.Туннел              

Жюри туннээр.