Ажык кичээлдин темазы: «Шагаа – тыва чоннун байырлалы!» (школаже белеткел улуг болук).
план-конспект занятия (подготовительная группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение детский сад

«Ромашка» общеразвивающего вида с приоритетным осуществлением экологического развития воспитанников с Тоора-Хем

Ажык кичээлдин темазы:

«Шагаа – тыва чоннун байырлалы!»

(школаже белеткел улуг болук).

Башкы:  Сат Алёна Херел- ооловна

с.  Тоора- Хем- 2024

Ажык кичээл темазы «Шагаа – тыва чоннун байырлалы»

Сорулгазы:  Тыва  чоннун  чанчылдарын  сагып,  улустун  аас – чогаалын  сйзырадып  дамчыдары.

Кичээлдин чорудуу:

• Организастыг кезээ.
• Кол кезээ
• Туннел кезээ

1. Организастыг кезээ:

( Оожум тыва музыка аялгазы дынналып турар)

Башкы: Экии уруглар, бо хун бисте кымнар аалдап келген дыр уруглар?

Уруглар: Аваларывыс.

Башкы: Аалчыларывыс – биле чолукшуур бис бе,уруглар? Эр хейлер!

Башкы: Уруглар, удавас тыва чоннун кандыг байырлалы кээрил?

Уруглар: Шагаа

Башкы: Шагаа деп чул, кым билирил? Шагаа дугайын билбес улус канчап байырлал эрттирер бис? Ынчангаш богун бис ол байырлал дугайында чугаалажып, Шагаа-биле таныжар бис,уруглар.

II . Кол кезээ:

Ажык чугаа.

Башкы : Шагаанын кол утказы – чыл эргилдезин демдеглээри, кыштын чыккылама соогунун часкы хаттар – биле солужарын  ооруп уткуп алыры . Чаа чылдын эге айы.  Шагааны тыва улус ыяап-ла байырлаар турган.

       Харлыг кыштын ортан айы тонуп турда, хамык чоннун ооруп- хоглеп байырлаары Шагаа келди, амыр-мендээ, ажы- толум арат чонум!

Башкы: Уруглар бис чуу чылын удээр бис?

Уруглар: Тоолай чылын.

Башкы:  Ам унуп олурар чуу чылы кээр дыр?

Уруглар : Улу чылы келир .

Башкы : Эр хейлер, уруглар! Он ийи чылды кымнар сактып адаптарыл уруглар, база авалар?

Уруглар : Куске,инек,пар,тоолай,улу,чылан,аьт,хой,сарбашкын,дагаа,ыт, хаван .( тыва календарнын дузазы-биле чылдарны адаар)

Башкы: Шагаа хамыктын мурнунда бойдус- биле азы оран- танды- биле кижинин чолукшууру.( Башкы уруглар – биле чолукшуур)

Чаа унген чылды ог-булези-биле уткуур ужурлуг. Улу чылын уткуп турар уеде эрги тоолай чылын сактып, эки чуулдерни бодаар. Ол чылын кылып четтикпээн чуулдеримни чаа унген чылда кылып алыр мен деп боданып алыр. Ынчангаш улу хевирлиг ойнаарактарны эш-оорунге, чоок кижилеринге белекке  бээр болза эки.  Шагаа байырлап турар уеде янзы-буру оюн-тоглаа эрттирер. Бис ол  оюннарны база билир,  моорейлерге киржир бис, уруглар. Шагаа байырлалын алгап –йорээп кым шулуктен номчуй кааптарыл?

 М Конгар:    Шагаа дээрге тыва чоннун

                       Чаагай сузук чанчылы-дыр

                        Айнын  каазын, хуннун эртезин

                        Алгап йорээр байыры- дыр.

Алина :       Чылдын солгу эргилдези

                      Чыккылама кышты солуур

                       Чаагай часты уткуп алыр

                      Шагаа айы- Чаа чыл – дыр.

Башкы : Моорейлернин бирээзи « тывызыкты тываалам че!».

- Тывызыктар моорейи, тывынгырлар кайда силер?

- Уне калбан, кире калбан.(Эжик)

-Дорт алышкы дорт чузун.(Чылдын дорт уези)

- Дорт кижи кажыктаан,

Ийи кижи тевектээн,

Ийи кижи шыдыраалаан,

Ийи кижи чунгуулаан-

Ойнакчылар чеже- дир,ону силер сананарам? (Он ойнакчы)

Арга - ыяш аразында

Ак хап чуктээн ашак чорду.( Элик)

Сула шимчээшкин :  Арбай- тараа соктап чиир мен,

                                        Аажок кежээ эрес мен.

                                        Бала,согааш- эдим бо , бирээ,ийи,уш.(2катап)

Башкы :  Ийиги моорейивис « Дурген чугаа»

Хаяалаза,               Буга база бусталзын ,

Хаяланзын             Булут база бусталзын,

Хаяларга                Булут база бусталзын,

Хаяланзын!           Буга база бустазын.

Оюн  «Чурукчулар».

Тонуп турар болгаш эгелеп турар чаа чылдын дурзу хевирин чуруп ойнаалынар.

     Шагаанын база бир солун кезектери дурген- чугаа база узун – тыныш моорейлери болур.

Башкы: Оон ангы кандыг оюннар билир силер,уруглар ?

Уруглар : Тевектээр, чоон хендир тыртыжар, кожамыктаар, кажыктаар, ырлаар, танцылаар.

Башкы : Ынчангаш келген аалчыларывыска ырлажып, танцылап бээр бис бе, уруглар?

Башкы :  Эр хейлер!

Башкы: Оон ынай Шагаада чунгулаар кактаныр турган. Эртенги уеде  улуг улус чажыын чажар, санын салыр.  Ынчангаштын бо хун биске  Алинанын  авазын биске йорээл  состен чугаалап бээр кылдыр дилээр бис бе, уруглар.

             Адап сурап аалдап келген

             Алдар аттыг Улу чылы.

            Ада-чурттум ак-кок дээри

            Аяс турзун бургетпейн кор.

            Ажы-толум арат чонум

            Аразында найыралдыг,

           Ажыл херээ уламчылап

           Амырап-ла чурттазыннар!

           Чажыым чажып чалбарыыйн,

            Оршээ Хайыракан!!! (Чажыын чажып турар)

Чаа унуп олурар Улу чылын онней кааптар бис бе, уруглар. Улу  чылын  уткуп тура, чылывыстын чуруун эш-оорувуске белекке бээр болза эки деп чугаалашкан болгай бис. Ынчангаш улу чылынын чуруун аваларга белекке бээр бис бе, уруглар. Аваларывс-биле бичии танцы-самнай кааптар бис, бе?

III. Туннел кезээ:

Башкы: - Бо хун бистин ажык кичээливис моон-биле доступ тур, уруглар.

- Силерге Шагаа дугайында ооредиглиг кичээливис солун болду бе, уруглар?

-Бис кандыг байырлалды манап турар болдувус, уруглар?

- Шагаа деп чул дээрзин, кым эки билип алды уруглар?

- Эрттирген кичээливисте бергедээшкинер бар болган  бе?

- Эрттирген кичээливиске , кичээнгейлиг, сонуургалдыг болганнынар дээш четтирдим уруглар.

- Байырлыг!