Чугаа сайзырадылгазынга школага белеткел болуунун уругларынга кичээлдин технологтуг картазы «Тыва Республика (Сулде демдээ, тугу)»
план-конспект занятия (подготовительная группа)

Кичээлдиң темазы

Тыва Республика  (сулде демдээ, тугу)

Уругларнын назы-хары

Школага белеткел болуу

Ооредилгенин адыры

Чугаа сайзырадылгазы

Ооредилгенин оске адырлар-биле харылзаазы

«Чугаа сайзырадылгазы», «Эстетиктиг уран чурулга сайзырадылгазы», «Ниитилелгеге харылзажырынын сайзырадыры»

Кичээлдиң хевири

Чаа материалды оорениринин кичээли

Педагогтуг технология

Медээ-коммуникативтиг технология, кадыкшылды камгалаарының, оюннарлыг технология, уругларнын иштики сагыш-сеткилин ажыдарынче угланган технологиялар.

Ажыглаан арга, методтар

 Башкының сөзү, беседа, хайгаарал, көргүзүп тайылбырлаарының методу, арга «микрофон»

Дерилгези

Кичээлдиң презентациязы, ноутбук, Тыванын  тугу, сулде демдээ, саазында он чок тыванын тугунун чуруу, оннуг карандаштар, микрофон, хогжум салыр магнитофон

Кичээлдин эртиреририн  хевири/чорудуу

Фронталдыг

Словарьлыг ажыл

Сулде демдек, ыдыктыг ыры

Белеткел ажылы

Уругларга Центр Азия чуруктарын коргузер

Сорулгазы

Өөредиглиг:  Уругларны Тыва дугайында билиин тодаратпышаан, Тыванын  сулдезинин,   тугунун,  ыдык  ырынын утказы-биле таныштырар.

Сайзырадыглыг: Уругларнын  угаан-медерелин, кичээнгейин, сос курлавырын  сайзырадыр.  

Кижизидилгелиг: Торээн  чурттунга ынак болурунга кижизидер.  

Кичээлдиң

тургузуу ,

кичээлди чорударының технологиязы.

Башкының кылыр ажылы

Уругларнын кылыр ажылы

Ургулчулелдии

I. Кичээлдиң эгезин организастаары.

Проблемалыг байдал

Кичээлдиң  темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл

-Бо хун бистерде, башкылар аалдап келген дир, мендилежиптээлинерем.

Чазык башкым, амыр-амыр!

Чараш оргээм, экии экии!

Эртенин-не ужуражыр

Эжим оорум, экии, экии!

-Бистин чурттап турар суурувустун адын чуу дээрил уруглар?

-Бистер Кызыл-Мажалык суурда чурттап чоруур болганывыста, бистин торээн чуртувус  ол дур.

-Кижинин торээн чурту дээрге-ле суурувусту долгандыр турар даглар, арга-ыяжы, хемнери, дажы, довураа-дыр уруглар.

-Чуге Кызыл-Мажалык деп адааныл?

«Куш - уялыг, кижи - чурттуг» деп, анаа эвес чон чугаалажыр, а бистин тываларнын чурту чуу ийик?

Шын-дыр, уруглар.

-Ам бистер кымнар бис, нациявыс биле кымнар боор бис.

-Эр-хейлер. Бис тыва дылдыг, тыва аймак сооктуг чон бис.

Бо хун бисте кым аалдап келген дир?(слайд коргузуу)

- Башкы:  Маша бистен айтырып турар турар-дыр.  Силернин Тыва дугайында билип алыксап тур мен – деп турар дыр. Дузалажып айтып бээр бис бе?

Башкы: Тыва Республика Азия диптин чурээнде турар, девискээринин хой кезиин менгилиг даглар ээлээн, чындыгыр кок оргулааштар, шынаа-шыктар, хоор-сарыг тараа чалгаан хову-шолдерлиг, янзы-буру унуштерлиг, куштарлыг,аннарлыг, тос чузун малы хову сынмас,каас чараш бойдустуг,байлак чуртувус. Тыва чон шаг- тоогуден бээр кайгамчык мерген угаанныг, биче сеткилдиг, хундулээчел, топтуг- томаанныг чон бис.

- Ам бо видеону коруптээлинерем? (видеону коргузер)

Кандыг-бир медээни хүлээп алырынга бодун белеткээр. Башкылар биле мендилежир, башкының кылыр дээн чүүлүн кылыр.

-Кызыл-Мажалык суур.

-Чуге дизе, Мажалык даанын даштары кызыл-кызыл оннерлиг.

Бистер Тыва республикада чурттап турар бис.

Бистин нациявыс –тыва

«Маша и медведь» деп тоолдан Машенька аалдап келген.

Уругларнын харыылары

Уруглар видеону коор

3 мин

4 мин

II.  Ортаакы кезээ.

Чаа чуулду билип алырынын кезээ

- Тывавыс биле таныштывыс уруглар. Чуу деп тайылбырлап турар дыр?

Уруглар -  Тыванын арга-арыгларын, тайга сыннарын, хову-шолдерин, ак-кок бедик дагларын кижи магадап ханмас.

Тыва хоомейжилер ырлай бээрге, даштыкы чоннар магадап ханмас боор.  

Тыва Республика куруне сулде демдектиг, туктуг болгаш ыдык ырылыг.

Тыва Республиканын куруне сулдези, тугу, ыдык ырызы ханы уткалыг.

--Уруглар  бо  чуу-дур?

 Бо дээрге Тыванын сулде демдээ.   Сулденин  даштыкы  хевири  частып келген  чечек  ышкаш  беш  талалыг. Мында  беш  диптернин  чонунун  найыралын  оштаан  утка  бар. Сулденин  чоон  -сонгу  талазындан  эртенги  хун  унуп  орар.Мында  чырык  чаагай  амыдыралдын  эгезин  илереткен. Хунче  уткуштур  аъттыг  кижи  ужуктурул  бар  чоруур. Бо дээрге  малчын  чоннун  келир  уеде  сайзырангай  болгаш  аас-кежиктиг  болурунга  хей-аът  киирип  турар уткалыг. Оон  адаанда  Тыва деп  бижик.

-Сулде демдекте чуну чуруп каан-дыр?

-Бо Тывавыстын чузу-дур?

             Тускай  девискээрде  чурттап  турар  кижилер  ол  Сулдезин, Тугун, Ыдык ырызын  онза  сагыыр.

Тыва Республиканын ыдык ыры.«Мен Тыва мен»-ырыны уругларга дыннадыр.

--Кандыг—даа  чурттун  ыдык  ырызын  кууседип  турда, шупту  улус  туруп  келир.  ( Чуге  дизе  бо  «Мен  Тыва мен»  деп  ыры  Тыванын  ыдык  ырызы, ол  чоннун  чурттунга  ынаан, хундуткелин  коргузуп  турар).

Ыдык ырынын авторлары Моолдун Баян-Олгуй аймаанын Сэнгэл сумузунун чурттакчылары, Тыва аймак- сооктуг Окей Шанагаш биле Кан- Томур Сарыглар болганнар .Оларга Чазак Даргазы Шолбан Кара-оол чон мурнундан ооруп четтиргенин илереткеш «Тыва Республиканын алдарлыг ажылдакчылары» деп атты тывыскан.Ыдык ырывыстын авторлары кымнар  болду уруглар?

-Тывавыстын чузун дыннадывыс?

Уругларның харыызы

Уругларнын харыызы

Чечек, хун, аьттыг кижи, тыва –деп бижик.

Сулде демдээ

Уруглар ыдык ырыны дыннап турарлар

Тыва аймак- сооктуг Окей Шанагаш биле Кан- Томур Сарыглар

Ыдык ырызын

7 мин

Кадыкшыл минутазы (2 мин)

 Физминутка. Матпаадыр деп салааларга оюннувусту чугаалаптаалынарам.

Матпаадыр - балыктаар,

Бажы- Курлуг - малдаар,

Ортаа мерген- от салыр,

Уваа –шээжек – уран -шевер,

Биче-Моовей – бижик коор.

Кылбас –тутпас чувези чок,

Кызыл маадыр алышкылар.

Уруглар башкызы-биле кады салааларга оюнну күүседир. 

 2 минут

Башкы -  Тыва Республиканын Куруне тугу кандыг оннерден тургустунган ийик? 

Шын-дыр.  Кандыг- даа куруне  ыдык  Туктуг  болур.   Бистин  тугувустун   хевири  мындыг: сып  талазында  сарыг  оннуг  уш-булунчук  бар. Ол  сарыг  шажынныг  чон  дээн  уткалыг.  Ийи азыгдан  ак  кожаа  каттыжып  келгеш, туктун  ортузун  куду  бадыпкан.  Мында  Бии-Хем  биле  Каа-Хем  каттышкаш  Улуг-Хем  апарган  дээни  ол.  Туктун  ийи  талазында  чырык  ак-кок  оннер бар.  Бо  дээрге  Тыванын  арыг  дээринин,  арга-ыяжынын, аржаан  суглуг  хемнер, холдеринин  демдээ-дир.  Оон  ангыда  аас-кежикти, чаагай  амыдыралдын байлаан  чаяап  турар  утка  бар.

Ак, ак-кок, сарыг онер бар.

5 мин

Быжыглаашкын

Башкы – Бо столдарда чуну салгылап каан-дыр. Оннетинмээн тугувус. Ам шупту бистер бичи чурукчулар апаар бис. Тугувусту чараш кылдыр оннептээлинер аа.

(Тукту ойнеп турган уеде, ожум хогжумну уругларга салып бээр)

Уруглар столдарда он чок тукту оннээр

4 мин

III. Кичээлдиң түңнели. (2 мин)

 Айтырыглар.

1.Чунун дугайында чугаалаштывыс,уруглар?

2. Сулде демдек,тук, ыдык ыры дугайында чуну билип алдынар, уруглар?

3. Кижи торээн чуртунга кандыг болурул, уруглар?

Уруглар башкының айтырыгларынга долу, тодаргай харыыларны бээр.

3 мин

 Рефлексия

Арга «Микрофон»

Кижи бүрүзүнде микрофон бар деп бодап алыр, чүнү чугаалаксаарыл хостуг бо хун билип алган чуулун чугалаар.

Эжин үзе кирбес, оске кижилерни дыңнап ооренир херек.  

Дараазында бодалдарны уламчылаңар:

- Меңээ солун болган чүүл…

- Мен моон сонгаар...

Кичээл тɵнген. Четтирдим, байырлыг, уруглар!

Айтырыгларга шын сеткили-биле харыылаар.

2 мин