"Хоглуг ог"-"Ак сут чемим"
план-конспект занятия

Саая Чимис Чечек-ооловна

конспект мероприятия

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл hoglug_og.docx207.52 КБ

Предварительный просмотр:

14.02.2018г.                           Хоглуг-ог:  «Ак сут чемим»

Сорулгазы: - тыва улустун чаагай чанчылдарын сагып, шагаа байырлалын

                          музей огге ада-иелерге хоглуг-ог хевиринге эртирери;

                        - тывызык, кроссворд, кожамык база улегер домактар дузазы-биле

                          суттен кылган тыва национал чемнерге улустун аас чогаалын

                          байыдар;

                        - ада-иени садик ажылы-биле харылзаазын быжыктырар.

Дерилгези: «Музей ог», огнун эдилелдери, чалама, кадактар, дазыл аяк, тос-карак, улегер домактар, тывызык-кроссворд, суттен кылган ак чемнер.

ТСО: «Шагаа», «Шайывыс» деп уругларга ырыларнын аялгалары.

 Хоглуг-огнун чорудуу:

        Чаагай час-даа чоокшулады,

                                                  Шагаа – чаа-чыл моорлап келди.

                                                  Шагаа-биле торээн черим,

                                                  Шагаа-биле ада-иелер!

- Хундулуг, ада-иелер! Ору дорже эртип, сааданар.  

      Чанчыл ындыг: артыш, саннын                                        

      Чаагай чыдын айдызаалы! (артыжаары)

                                        Аравыска чолукшуп                                                              

                                        Амыр-менди солчуулунар   (чолукшулга)

- Амыргын-на бе, ынар?

- Амыр-ла, амыр!

                                                  Хоглуг огге чыглып келгеш

                                                  Хоглээлинер, ойнаалынар!

                                                  Мага хандыр хоорежип

                                                  Маргыжып-даа коргей-ле бис!

Кыска беседа: «Ак сут чемим»

- Шаандан бээр тыва улус кончуг кежээ, ажылгыр улус чораан. Олар чеди чузун малын азырап, оларнын ажык-дузазын коруп чоруур. Мал-маганынын судунден амданныг ак чемнерни белеткеп алырлар. Суттен кылган чемнер кончуг амданныг, хоолулуг. Оларнын кижинин кадыынга ажыктыг витаминнери хой.

Ак чемнерни канчаар белеткээрил дээрге:

- инектин судунден хоренгилээш хойтпак кылыр;

- хойтпакты хайындыргаш, оон божазындан курут, ааржы, итпек кадырып алыр;

- сутту тускай машинага тыртыптарга чиг ореме (сметана) ылгалып унуп келир;

- оремени ажыткаш хайындырарга, оон саржаг, чокпек болу бээр.

Кижи бурузу хуннун-не  сутту ишкен турар, ылангыя бичии уруглар.

Сут – эн хундулуг чем. Ынчангаш суттун составында кирип турар 15 ангы чемнерни билип аалы.

СУТ – он беш ангы чем.

     

                                                 Чанчыл болган байырывыс

                                                 Шагаавысты уткуулунар.

                                                 Чараш чаагай чанчылдарны

                                                 Сагыылынар, утпаалынар!

Тос карак-биле дазыл аякта суттуг шайны чажып, чалбарыг кылыр:

                                                Айым чаазы, хунум эртези!

                                                Эрги чылды удеп,

                                                Чаа чылды уткуп тур бис.

                                                Эртип турар эрги чылым

                                                Эртинезин хайырлазын!

                                                Уткуп турар чаа чылым

                                                Уутунмас буянныг болзун!

                                                Эки чуве элбек болзун

                                                Багай чуве чок-ла болзун!

                                                Унуп турар ыт чылы

                                                Тодуг-догаа болзун!

                                                Унуш-дужут чаагай болзун,

                                                Оът-сиген элбек болзун,

                                                Азыраан мал хур турзун,

                                                Аал-оран тайбын турзун,

                                                Курай-курай!!!

- Курай-курай!!!

- Хоглуг огже уран-чечен шулукчулерни чалаптаалынар. Олар биске тыва ак

  чемнерни таныштырып чугаалап бээрлер.

«Ак сут чемим»

        Аалга кирген ак чем амзаар –                       Авыралдыг ак сут чемим:

        Ада-огбем сагылгазын                                   Ааржы, быштак, ээжегейим.

        Амга чедир тыва кижи                                   Огбелерим бурун шагдан

        Арта баспайн эдилеп чор.                              Октерелдиг чеми чуве.

                                              Суруг малдыг тыва чонум

                                              Суузуннуг, хоолулуг,

                                              Чаагай сеткил илерелдиг,

                                              Сагылгалыг ак сут чемим.

                 «Быштак»                                                             «Тарак»

    Чайгы шагда чаагай суттен                                Хойнун судун хоренгилээш

    Чамдык улус быштак кылыр.                             Кончуг хоюг тарак кылыр.

    Баскан болгаш шойген быштак                         Уруг-дарыг ижип ханмас

    Магаданчыг амданныг чем.                               Улуг хува тарак болур.

                  «Курут»                                                                «Ааржы»

    Инек хойтпаан хайындырар                              Ажыткан сут, божа база

    Итпек, курут оон унер.                                      Ааржы, курут ундезини.

    Чунге дискеш кадырып каар,                            Чигирлеп каан аккыр ааржы

    Чуден эки унелиг чем.                                       Чип-даа ханмас амданныг чем.

«Суттуг шай»

    Амыр-менди солушкаш,                            Суруг малды чажымдан

    Аалчымны хундулеп.                                 Суржуп «ай» деп оскен мен.

    Аяк-шайым баштады                                  Сутке покпес анай дег,

    Ажым-чемим салыр мен.                           Суттуг шайга ынак мен

Хогжумнуг байыр: «Шайывыс», аялгазы: А.Тановтуу

  1.  Хуннун ишкеш покпес-даа               2.  Унген-кирген улуска

              Хундуткелдиг чемивис.                          Ургулчу-ле соннеп бээр.

              Кузел хандыр аартап аар                        Чугаа-соотту ооскудер

              Куш-ле киирер шайывыс.                       Шынап чаагай шайывыс.  

                                              П/в:  Аштаанда тоттурар,

                                                       Аараанда сегидер,  

                                                       Шагзыраанда сергедир

                                                       Шайывыс, шайывыс!

   - Хоглуг-огнун  моорейлеринче  кириптээлинер:

1. «Тывызыым дытта, тоолум дошта» дижир болгай бис, тывызыктажып

     корээлинер.

  • Кроссворд: суттен кылган чемнернин аттарын тып

о

е

м

е

т

а

а

к

а

а

ж

ы

к

у

у

т

  • Тывызыктар: дээжизи дески сарыг    

                         дундуузу тун саган

                         адакызы ажай буурул

  • Дадаамал дег дулген чаагай, дадаазын дег тырткан чаагай

  • Ребус:

  • Тывызыктар: «Адаа тун сагаан, усту узум чигир»   (сут, ореме)

                          «Чайын туттар холум, кыжын кадар холум» (сут)

 2.  «Улегер состе нугул чок, чоремеде соок чок» дээр болгай, улегер домактарны  

      чедир  чугаалап корунерем.

           - Ак чем хоолулуг, ……  (ава созу унелиг)

           - Тараалыг кижи тодуг, …… (адалыг кижи чоргаар)

           - Инектиг кижи тодуг. …… (хойлуг кижи каас)

           - Дус чокта амдан чок, …… (тура чокта куш чок)

           - Алза-даа алдым дивес, …… (чизе-даа чидим дивес)

           - Хырны тотса-даа, ……. (кара тотпас)

           - Шевер кижи мактадыр, …… (чевен кижи бактадыр)

           - Олчаны биче дивес, …… (кежикти улуг дивес)

           - Соглээн сос, …… (керткен ыяш)

  1.                                     «Дурген-дурген, дурген чугаа.

                                                Дурген состуг дурген чугаа.

                                                Шынап-шынап, шынап чугаа,

                                                Шынчы состуг шынап чугаа»

   - Дурген чугаа, узун тыныш моорейинче кириптээлинер.

          Билдим билдим –                     Барба чуве,                        Доостаза –

         Биче  хая,                                  Чувелезе –                         Дошкун белек,

         Хаялаза –                                   Чичик буга,                       Белектезе –

         Каназан маас,                            Бугалаза –                          Бээ шаа,

         Маастаза –                                 Мугур доос,                       Шаалаза –

                                                                                                         Чарык курзук.

           

           Бир курут,                              Беш курут,                            Тос курут,

           Ийи курут,                             Алды курут,                          Он курут,

           Уш курут,                              Чеди курут,                           Он бир курут,

           Дорт курут,                            Сес курут,                             Он ийи курут…

  1. «Кожамыкка кончуг-ла мен, кожа тырткаш салыр-ла мен»  дээр болгай кожамыктап  корээлинер.

     Ием кужур кээргенчиг,                                Авам кужур кээргенчиг,

     Ижер чиирин белеткеп бээр.                       Ажын-чемин белеткеп бээр.

     Инек судун саап алгаш                                Ала бенин судун саггаш

     Ижип ал дээр, чип-ле ал дээр.                     Аалчыларга кудуп-ла бээр.

5.                              «Арга кирген кижи саат дайнаар,

                                  Аалга келген кижи аяк эрии ызырар»

        - Хоглуг огнун аалчыларын аяк-шайже чалап тур бис.

                       Озен кирген кижи саат дайнаар,

                       Огге кирген кижи шай ижер.

                       Суттуг шайны ижеринче

                       Шуптунарны чалап тур бис.

                                                                                    Аяк-шайны ижип ора,

                                                                                    Аъш-чемни чоогланар.

                                                                                    Суттен кылган чокпек, быштак,

                                                                                    Суузунун  магаданар!

«Шайывыс» деп ырнын аялгазы дынналып турар.

Моорейлер:

  1. Узун тыныш –  Людмила Руслановна (I м)
  2. Тывызык –  Аржаана Семёновна (I м)
  3. Кожамык –  Борбай Орбуй-ооловна (I м

     

 

   

     

 

   

   

 

   


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Хоглуг стартар

Спортивное развлечение: "Хоглуг стартар"Кижизидикчи башкы: Монгуш Зинаида Осурбаевна...

Хоглуг ог "Аваларны алдын хун дээр"

Хоглуг ог проводят в канун праздника " День матери"...

Бичии болгаш улуг болуктун аваларынын аразында «Аялганы тып, авай!» деп хоглуг оюн- моорейнин сценарийи.

Конспект мероприятия "Угадай мелодию, мама"" среди родилетей младших и старших групп МКДОУ...

Тема: « Кышкы аргага хоглуг селгуустээшкин»

Башкы-Орус дыл кырынга бот боттарывыс аравыста мендилежиптээлинер уруглар!Здравствуй небо голубое    Ак-кок дээрим Экии!Здравствуй солнце золотое  Алдын хунум Экии!Здравствуй легки...

Хоглуг чаа-чыл

Чаа-чыл хоглээшкини...

Шагаа 2019 байырлалы "Хоглуг аал"

Шагаа 2019 байырлалы "Хоглуг аал"...

Сценарий празднования Нового года «Хрюша биле хоглуг чаа чылды уткуулунар!»

Чаа чылга тураскааткан «Хрюша биле хоглуг чаа чылды уткуулунар!» деп оюн-хоглээшкиннин сценарийи....