разработка занятия по речевому развитию "Малчын кижинин ажыл-ижи-биле таныжылга"
методическая разработка по развитию речи (старшая группа) на тему

                              Тема:  Малчын  кижинин ажыл- ижи- биле таныжылга.

Сорулгазы:

1.Улуг улустун ажылы- биле таныштырарын уламчылап, малчын кижинин ажыл-  ижинин дугайында ханыладып ооредири.

2.Малчын кижинин чымыштыг  берге ажылынга сонуургалды, хундуткелди  база уругларны торээн черинин бойдузунга болгаш дириг амытаннарынга  ынак болурун чедип алыр.

3. Уругларнын дыл- домаан тыва аас- чогаалдын  дузазы- биле  сайзырадыры.

Дерилгези: Азырал дириг амытаннар (ойнаарактар), тсо.

Словарьлыг ажыл: кыштаг, кедээр, сараат, хопээн,мербегейлиг, малчын

                                               Кичээлдин чорудуу:

Психогимнастика.

-Мен силерге азырал дириг амытаннар чуруктары телевизорга коргузер мен, а силер оларнын кылажын оттунмушаан, алгырарын  азы эдерин оттунер силер.

(аът,хаван, инек, ошку. хой)

-Кымнарны  оттунуп турдувус, уруглар?

-Оларны шуптузун кандыг дириг амытаннар деп адаар бис?

-Азырал дириг амытаннар…..(уругларнын харыылары)

-Олар шупту кайда чурттап турарыл? (уругларнын харыылары)

Азырал дириг амытаннарнын ажык- дузазын чугаалажыптаалынарам, уруглар(уругларнын харыылары),

- А кижилер азырал дириг амытаннарны канчаар азырап турарыл?

-кадарып, чемгерип,суггарып, одээн арыглап д.о.о……

Богун бис кичээливисте кедээр кыштагда  малчын болуп ажылдап турар кырган- ававыс, кырган- ачавыстын аалынче агаарлап баар бис, уруглар. Кыштагга канчап чедип алыр улус боор бис, уруглар.

-Бо ам чылдын кайы уези ийик, уруглар?

-Орай кузун.Ынчалза- даа улуг хар чаапкан, соок апарган.

-Шын- дыр, эр хейлер,  уруглар.

-Хар чаапкан-даа болза,аъттарывыс мунуп  алгаш чоруптаалынарам!

Ниити моториказын сайзырадыры.

«Челер ой» деп мергежилге (танцы аяны- биле)

                                               Тема –биле ажыл.

-Аалда чедип келдивис, уруглар. Долгандыр агаарнын эки деп чувезин, арыг агаардан ундур, киир тынаалынар, уруглар.

-Ам малчын кижинин аалында кандыг дириг амытаннар чурттап турарын мээн бо салган тывызыктарымдан тывар силер, уруглар.

а)  Ыракты ырак дивес, ылап чоруктуг

    Берт  черни ырак дивес, бедик мербегейлиг    (аът)

б)  Мыйыстыг ан эвес,

     салдыг ашак эвес

     кудуруктуг аът эвес

     адыр дуюглуг инек эвес  (ошку)

в) Херим кажаа доразы-

    херлип, костур чаглагым

    хоолбек малгаш догере

    холестениир майгыным

    тырын, семис будуштуг

    тывынарам, кым – дыр мен?  (хаван)

г) Хоюг судун саап алгаш

   хойтпак, тарак  кылып ижер

   ийи адыр мыйыстарлыг

   чуу деп ындыг амытаныл, уруглар?  (инек)

д)Алаак –шыкта оът- сиген

   дыдырарган чечек- чимис

   дыдыраш ак кежим дугу

   безин чадаар мыйыстарым

   дыдыраарып озуп келген      (хой)

Оюн: «Азырал дириг амытаннар болгаш оолдары»

Сорулгазы:Уругларга азырал дириг амытаннарнын оолдарынын  аттарын билиндирери.

Негелдези: Уруглар тогерикке туруп алыр, а башкы ортузунга уругларже мячикти азырал дириг амытаннарны адааш октаарга, уруглар оолдарын адаары.

    Башкы: - Уруглар, ам мен силерге малчын кижинин ажыл- ижинин дугайында чугаалап берейн.

Шаандан бээр бистин ада- огбелеривис тыва кижилер мал ажыл- агыйлыг амыдырап чурттап чорааннар.Олар база бо-ла азырал дириг  амытаннарны азырап остуруп чорааннар.Олар кым деп эртемниг кижил дээрге---малчын.

Малчын кижинин ажыл- ижи эн-не чымыштыг, чай чок берге деп адап болур, чуге дээрге олар дуне- хундус- даа дивес, чайнын изии, кыштын соогу- даа дивес, чангыс дыштаныр хуну-даа чок, азыраан малы кыжын торуптерге оон оолдарын онча –менди ажаап ап база малынын одээн ургулчу кургаглаар дээш, ажыл-ла хой болуру чугаажок база хой эртем –билиглиг болур ужурлуг.

Чижээ:  Малчын кижи-мал эмчизи бооп болур, чуге дээрге малы аарый бээрге малын сыкыртыр, эмнээр,торудер.  Саанчы- инекти саар,  агроном зоотехник-даа апаар—кышка белеткеп сиген-  доозунун кезер; кажаа-  хораазын чылыглаар; бухгалтер-даа  боор, хой –малын санап ончалаар; артист-даа  боор-хой кадарып чрааш малынга ырлап- даа берип чоруур болгаш оон-даа оске….

Физминутка:  Малдын чемин кылып , сиген- ширбиилди белеткээри (кезери, болери, сарааттаары)

Сиген- ширбиил  кезип турда

Аажок кежээ демниг бис.

Кезеринге 1234

Болеринге 1234

Сарааттаарда 1234

Шалыпкын-на толдер бис.

Азырал дириг амытаннар дугайында ырылардан, шулуктерден, улегер домактардан  сактып  корээлинерем, че уруглар!  (чангыстап 3-4 уруглардан айтырар)

а) Хойлуг  кижи каас

б) кадарарда хоюм чараш, харап коорде тейим бедик

в) куш уязынга ынак, кулун иезинге ынак

г)Эргилделиг чылдарывыс , эн-не соолу  хаван чыл- дыр

  кеми – даа чок, багы-даа чок кээргенчиг амытан – дыр  

е) Боду шокар, чиир чеми ногаан оът, ак чуулду берип турар

Оюн «Кымнын кудуруу- дур?»

а) Билзек ышкаш , тогерик –даа апаар—хаваннын

б) уп-узун, дывап- даа болур, чаъш хевирлиг ---аът

в) узун, ужунда ширбиилдиг  --инек

г) чоп- чолдак , содуя берген турар –ошку

д) боп- борбак, ишти долу чаг    --хой

Саазынга азырал дириг амытаннар чуруун изеп чуруур(раскраска)

Ыры  «Аъдым»

Кичээл тонген.